Reja Moddalar va energiya almashinuvi haqida umumiy tushuncha

4.Oqsillar almashinuvi. Oqsillar, ya’ni proteinlar odam organizmining sogligi, normal o’sishi va rivojlanishida muhim rol o’ynaydi. Ular organizmda ikki xil fiziologik vazifani o’taydi: plastik va energetik. Oqsillarning plastik ahamiyati shundan iboratki, ular barcha hujayralar va to’qimalarning tarkibiy qisimga kiradi, ya’ni hujayralarning eskirgan qisimlari yangilanib turishadi va ularning ko’payishiga asosiy rol o’ynydi.

• 4.Oqsillar almashinuvi. Oqsillar, ya’ni proteinlar odam organizmining sogligi, normal o’sishi va rivojlanishida muhim rol o’ynaydi. Ular organizmda ikki xil fiziologik vazifani o’taydi: plastik va energetik. Oqsillarning plastik ahamiyati shundan iboratki, ular barcha hujayralar va to’qimalarning tarkibiy qisimga kiradi, ya’ni hujayralarning eskirgan qisimlari yangilanib turishadi va ularning ko’payishiga asosiy rol o’ynydi.
• Oqsillarning energetik vazifasi shundan iboratki, ular organizmda kislorod ishtirokida oksidlanib, parchalanadi va o’zidan energiya ajratadi. 1g. oqsil parchalanganda 4,1kkal energiya ajratadi. Bu energiya odam tanasi haroratining doiymiyligini saqlash, ichki organlarning normal ishlashini ta’minlash, odamning harakatlanishi va har xil ishlar bajarish uchun sarflanadi.
• Oqsillar aminokislotalardan tuzilgan. Ular molekulasi tarkibida 20 ta aminokislota bo’ladi. Ularning 10 tasi almashtirib bo’maydigan-eng zarur (lizin, triptofan, gistidin, metionin, treonin, leytsin, izoleytsin, valin, tsistein, fenilalanin) aminokislotalardir. Ular organizmda bahsqa moddaladan sintes qilimaydi. Qolgan 10 tasi almashtirish mumkin bo’gan aminokislotalardir. Oqsillar molekulasidagi aminokislotalar soniga qarab, ikki hil bo’ladi: sifatli va sifatsiz oqsillar. Sifatli oqsillar tarkibida yuqorida qo’satilgan 10 ta almashtirib bo’maydigan aminokislotalarning hammasi bo’ladi.Sifatli oqsillar hayvon mahsulotlarida (go’sht, tuhum, baliq, ikra, sut, va sut mahsulotlarida)bo’ladi. Sifatsiz oqsillar tarkibda almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalarning ba’zilari bo’lmaydi.Shuning uchun ham ular sifatsiz oqsilar deb ataladi.
• Sifatsiz oqsillar o’simlik mahsulotlaridabo’ladi (non, kartoshka, makkajo’xori, no’xat, mosh, loviya, guruch, kabilarda).
• Shuni olohida qayd qilish kerakki, bolalar organizmining o’sishi va rivollanishi uchun ularning ovqat tarkibidagi oqsillarning 80-90 %i sifatli (go’sht, baliq, tuxum, sut) bo’lishi kerak. Kattalar ovqati tarkibdagi oqsillarning 50 %i sifatli va 50 %i sifatsiz bo’lishi mumkin. Katta odam kundalik ovqatining tarkibida 80-120g oqsil bo’lishi kerak.

• WWW.ARXIV.UZ

• Yoglar almashinuvi. Yoglar ham oqsillarga o’xshash odam organizmida plastik va energetik ahamiyatga ega. 1g yog organizmida kislorod ta’sirida oksidlanib, 9,3 kkal energiya ajratadi. Yoglar ikki xil bo’ladi: hayvon yoglari (dumba, charvi yoglari, sariyog, baliq yogi, tuxum sarigi tarkibida yog kabilar); o’simlik yoglari (paxta, kungaboqar, zig’ir, kunjut, makkajo’xori, zaytun moylari). Dumba, charvi va tuxum sarig’i tarkibidagi yog’larda xolesterin moddasi ko’p. Bu modda ateroskleroz (qon tomirlarning qattiqlashib, mo’rtlashib va toraib qolishi) kasalligi kelishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun yoshi 40dan oshgan odam hayvon yog’i va tuxumni kamroq iste’mol qilishi kerak.

• WWW.ARXIV.UZ

• 1 kg tirik vaznga zarur bo’lgan yog’ning miqdori.( A.G.Xripkova bo’yicha)

Yoshi	Yog’ga bo’lgan talab (g.da)
Emadigan bola	5,5-6
1 yoshdan 4 yoshgacha	4-3,5
4 dan 7 yoshgacha	3-2,5
7 yoshdan katta	2,5-3
10-11 yoshgacha	1,5
10-18 yoshgacha	1

• WWW.ARXIV.UZ