Reja: Moliyaviy menejment tushunchasi

Moliyaviy rejalashtirishda kapitalning asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi:
- ishlab chiqarish, investitsion va moliyaviy faoliyatlarni kerakli bo'lgan moliyaviy resurslar bilan ta'minlash;
- pul mablag'laridan iqtisod qilib, tejab-tergab foydalanish hisobidan korxonaning foydasini oshirish bo'yicha ichki rezervlarni qidirib topish;
-kapitalni samarali joylashtirish yo'llarini aniqlash, undan oqilona va samarali foydalanishni baholash;
-kontragentlar bilan optimal moliyaviy munosabatlarni o'rnatish;
- korxonaning moliyaviy ahvoli, to'lovga qobilligi va kreditga layoqatliligi ustidan nazorat o'rnatish.
Hozirgi sharoitdagi moliyaviy rejalashtirish barcha zaruriy harakatlarni oldindan kо‘zda tutishgina (kо‘ra bilishgina) emas. Bu tegishli ishlarni amalga oshirish jarayonida yuzaga chiqishi mumkin bо‘lgan har qanday kutilmagan holatlarni kо‘ra olish qobiliyati hamdir. Albatta, xо‘jalik yurituvchi sub’yekt о‘z faoliyatidagi barcha risklarga barham beraolmaydi. Lekin u ana shu risklarni samarali oldindan kо‘ra bilish yordamida boshqarish imkoniyatiga ega. Moliyaviy rejalashtirish amaliyotida quyidagi asosiy metodlardan foydalanish mumkin:
-iqtisodiy tahlil metodi;
-normativ metod;
-balansli hisob-kitoblar va pul oqimlari metodi;
-kо‘p variantlilik metodi;
-iqtisodiy-matematik modellashtirish metodi;
Moliyaviy rejalashtirish jarayonining quyidagi asosiy bosqichlarini ajratib kо‘rsatish mumkin:
-xо‘jalik yurituvchi sub’yektlar faoliyatining moliyaviy natijalarini tadqiq etish;
-operativ rejalarning о‘zgarishi asosida moliyaviy hisobotlarning bashorat variantlarini ishlab chiqish;
-о‘z reja topshiriqlarining bajarilishini ta’minlash uchun xо‘jalik yurituvchi sub’yektning moliyaviy resurslarga bо‘lgan konkret ehtiyojlarini aniqlash;
Moliyalashtirish manbalari (Shu jumladan, о‘z va tashqi manbalarning) va ularning tarkibiy tuzilishini bashoratlash;
Xо‘jalik yurituvchi sub’yektlar moliyasini boshqarishning tizimini yaratish va uni ushlab turish (qо‘llab-quvvatlash);
Shakllantirilgan rejalarni operativ о‘zgartirish tartibini (prosyedurasini) ishlab chiqish.
Moliyaviy rejalashtirishning ikki turi mavjud:
strategik moliyaviy rejalashtirish;
joriy moliyaviy rejalashtirish.
Strategik moliyaviy rejalashtirish о‘z ifodasini strategik moliyaviy rejalarda topadiki, u tashqi va ichki muhitda о‘zgarayotgan xо‘jalik yuritish sub’yekti moliyaviy taraqqiyotining kо‘p variantli bashoratidan iboratdir.Moliyaviy rejalashtirish mamlakat milliy xо‘jaligini rejalashtirishning tarkibiy qismi bо‘lib, sotsial-iqtisodiy rivojlanish rejasining kо‘rsatkichlariga tayanadi, moliya tizimi barcha organlarining faoliyatlarini muvofiqlashtirishga (koordinasiya qilishga) yо‘naltiriladi. Moliya tizimi alohida bo’g’inlarining nisbiy mustaqilligi quyidagilarni о‘zida aks ettiruvchi moliyaviy rejalarning ishlab chiqilishi zarurligini belgilab beradi:
Pul fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish shakllari va myetodlarining о‘ziga xosligi;
Moliyaviy resurslarni tarmoqlar va hududlar bо‘yicha qayta taqsimlash.
Moliyaviy rejalashtirishning bosh ob’yekti rejada о‘zining miqdoriy ifodasini oladigan moliyaning bo’g’inlari (Moliyaviy munosabatlar) hisoblanadi. Konkret pul fondlari mablag’larining harakati yagona tizimga birlashtirilgan tegishli moliyaviy rejalarda ifodalanadi va mustahkamlanadi.Moliyaviy rejalar tizimining markazini byudjet rejasi egallaydiki, unda byudjet fondining harakati, daromadlar va xarajatlarni shakllantirish va ulardan foydalanishning shakllari va myetodlari, daromad va xarajatlarning tarkibiy tuzilishi va tuzilmasi о‘zining miqdoriy ifodasini topadi.
Aylanma kapital- Bu aylanma fondlari va aylanma mablag'larning xarajatlar smetasi. Aylanma mablag'larning aylanmasi- eng muhim ko'rsatkich. Korxonaning mablag'lari qanchalik tez aylansa, ishlab chiqarishga investitsiyalar va daromad olish - daromad (va u bilan birga foyda) o'rtasidagi vaqt oralig'i shunchalik kam bo'ladi.Korxonaning aylanma mablag'lari asosiy fondlardan farqli o'laroq, ishlab chiqarish siklida faqat bir marta qatnashishi va shu bilan birga o'z qiymatini tayyor mahsulotga to'liq o'tkazishi muhim. Aylanma mablag'lar o'rtasidagi asosiy farq aynan shu.Aylanma mablag'lar o'z ichiga oladi turli guruhlar mehnat va pul ob'ektlari. Kengaytirilgan holda ularning barchasi ikkita katta guruhga bo'linadi: aylanma ishlab chiqarish fondlari va aylanma fondlari.
Aylanma ishlab chiqarish fondlari - o'z ichiga oladi:
a) ishlab chiqarish (ombor) zahiralari- ishlab chiqarishga kirishni kutayotgan mehnat ob'ektlari.
- xom ashyolar;
- asosiy materiallar;
- sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar;
- aksessuarlar;
- yordamchi materiallar;
- yoqilg'i;
- idish;
- ehtiyot qismlar;
- tez eskiradigan va past baholi narsalar.
b) ishlab chiqarishdagi zahiralar- ishlab chiqarishga kirgan, lekin hali tayyor mahsulot bosqichiga yetmagan mehnat ob'ektlari. Ishlab chiqarishdagi tovar-moddiy zaxiralar aylanma mablag'larning quyidagi turlarini o'z ichiga oladi:
- tugallanmagan ishlab chiqarish (WIP) - hali tayyor bo'lmagan va tayyor mahsulot omboriga kelib tushmagan qayta ishlangan mahsulotlar;
- kechiktirilgan xarajatlar (BP) - kompaniya hozirda ko'taradigan, lekin kelajakdagi davrda asosiy xarajatlarga hisobdan chiqariladigan xarajatlar (masalan, yangi mahsulotlarni o'zlashtirish, prototiplarni yaratish xarajatlari);
- o'z iste'moli uchun yarim tayyor mahsulotlar - korxonaning o'zi tomonidan faqat ichki ehtiyojlar uchun ishlab chiqarilgan yarim tayyor mahsulotlar (masalan, ehtiyot qismlar)
Aylanma fondlari - bular korxonaning muomala sohasi, ya'ni tovar aylanmasini ta'minlash bilan bog'liq mablag'lari.
Aylanma fondlar quyidagi elementlardan iborat:
a) tayyor mahsulotlar:
- zaxiradagi tayyor mahsulotlar;
- jo'natilgan mahsulotlar (tranzitdagi tovarlar; jo'natilgan, lekin hali to'lanmagan mahsulotlar).
b) naqd pul va hisob-kitoblar:
- kassadagi naqd pul (naqd pul);
- joriy hisobdagi (yoki omonatdagi) mablag‘lar;
- foydali aktivlar (qimmatli qog'ozlarga qo'yilgan mablag'lar: aktsiyalar, obligatsiyalar va boshqalar);
- Debitor qarzdorlik.
Hamma narsa korxonaning aylanma mablag'lari manbalari uchta katta guruhga bo'lish mumkin:
- ularning hajmi kompaniya tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi. Bu ishlab chiqarish va sotishning normal ishlashi, kontragentlar bilan o'z vaqtida hisob-kitob qilish uchun etarli bo'lgan zaxiralar va mablag'larning minimal miqdori.
Aylanma mablag'larni shakllantirishning o'z manbalari:
- ustav kapitali;
- qo'shimcha kapital;
- zahira kapitali;
- jamg'arish fondlari;
- zaxira fondlari;
- amortizatsiya ajratmalari;
- yig'ilib qolgan oylik maoshlari;
GLOSSARIY

Atamaning o’zbek tilida nomlanishi	Atamaning ingliz tiida nomlanishi	Atamaning rus tilida nomlanishi	Atamaning ma’nosi
Moliyaviy hisobot	Financial reporting	Финансовый отчет	Kompaniyaning ma’lum bir yildagi moliyaviy ishlarining aniq manzarasi
Moliyaviy rejalashtirish	Financial planning	Финансовое планироание	Moliyaviy resurslarning balansliligini va proportsionalligini ta’minlashga qaratilgan faoliyat
Sof foyda	Net profit	Чистая прибыль	Bu sotilgan mahsulot tannarxi,umumiy xarajatlar,foizlar va soliqlar hisobdan chiqarilgandan keyingi natijadir
Amortizatsiya	Amortization	Амортизация	Bu pul mablag’lari bo’lmagan va pul mablag’lari harakati to’g’risidagi hisobotda sof daromadga qaytariladigan narsa
Tashqi moliyalashtirish ehtiyojlari	External financing needs	Потребности во внешнем финансировании	Firmaning moliyalash talablarining bir qismi sanalib,o’z manbalarini ichki moliyalash orqali orttiradi
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot	Income statement	Отчет о финансовых результатах	Belgilangan ma’lum muddat davomida,odatda bir yil davomida,firma faoliyatining natijalari haqida ma’lumot beruvchi buxgalteriya hisobidir. Hisobot oxirida firmaning kapital egalari (aksiyadorlar) uchun mavjud bo’lgan sof foyda yoki zarar ko’rsatiladi.
Likvidlik	Liquidity	Ликвидность	Likvidlilik aktiv yoki qimmatli qog’ozni aktivning narxiga ta’sir etmaydigan holda bozorda tez sotish yoki xarid qilinishi mumkinligi darajasini ifodalaydi
Aylanma kapital	Working capital	Рабочий капитал	Kompaniyaning aylanma aktivlari bilan joriy majburiyatlari o’rtasiddagi farq