Reja: Nodavlat notijorat tashkilotlarining ijtimoiy himoyasi

Mavzu: Nodavlat notijorat tashkilotlarining ijtimoiy himoya va manzilli ijtimoiy yordamni amalga oshirishdagi ishtiroki.
Reja:

Nodavlat notijorat tashkilotlarining ijtimoiy himoyasi

Manzilli ijtimoiy yordamni amalga oshirishdagi ishtiroki.

Nodavlat notijorat tashkilotlarining ijtimoiy himoya va manzilli ijtimoiy yordamni amalga oshirishdagi ishtiroki.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi huzuridagi Nodavlat notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab-quvvatlash jamoat fondi mablag‘larini boshqarish bo‘yicha parlament komissiyasi raisi A.Saidov, Fuqarolik jamiyati shakllanishini monitoring qilish mustaqil instituti direktori E.Solihov va boshqalar NNTlarni rivojlantirish, davlat va jamiyatni boshqarish, mamlakatimizni demokratik yangilashda ularning o‘rni hamda ahamiyatini izchillik bilan oshirish borasida O‘zbekistonda to‘plangan boy tajriba haqida so‘z yuritdi.
Aholi keng qatlamlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan va xalqimiz tarixidan keng o‘rin olgan mustaqil hamda barqaror fuqarolik institutlari demokratik qadriyatlar, inson huquqlari, erkinligi va qonuniy manfaatlarini himoya qilishda muhim omil bo‘layotgani, fuqarolarning o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishi, ijtimoiy, sotsial-iqtisodiy faolligi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga xizmat qilayotgani ta’kidlandi. Bunda Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ilgari surilgan “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilining izchil amalga oshirilishi muhim omil bo‘lmoqda. Mazkur tamoyilga binoan nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, kasaba uyushmalari, jamoat birlashmalari, jamg‘armalar va mustaqil ommaviy axborot vositalarini shakllantirish hamda rivojlantirishning mustahkam qonunchilik va me’yoriy-huquqiy bazasi yaratilgan.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq mamlakatimizda ijtimoiy hayotni faollashtirishga doir keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda, fuqarolarga davlat va jamiyatni boshqarishda ishtirok etish huquqi berilgan, nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyati muvofiqlashtirilmoqda, ularning huquq va qonuniy manfaatlari ta’minlanmoqda. Bu, o‘z navbatida, NNTlarni jadal rivojlantirish, ularning demokratik qadriyatlar, inson huquqlari, erkinligi va qonuniy manfaatlarini himoya qilishida muhim omil bo‘lmoqda.
Konstitutsiyamizning fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga oid qoidalariga amal qilgan holda, “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilini izchil amalga oshirishning huquqiy, tashkiliy asosi bo‘lgan ikki yuzdan ziyod qonun, davlat dasturlari qabul qilindi. “O‘zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasida jamoat fondlari to‘g‘risida”, “Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida”, “Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida”, “Homiylik to‘g‘risida”gi va boshqa qonunlar shular jumlasidandir.
Davlatimiz rahbarining 2005-yil 23-iyunda qabul qilingan «O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga ko‘maklashish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarori mustaqil NNTlarni tashkil qilish, ijtimoiy va gumanitar masalalarni hal etishda ularning rolini kuchaytirishda muhim omil bo‘lmoqda. Mazkur hujjatda vazirlik va idoralar, joylardagi davlat hokimiyati organlari zimmasiga fuqarolik jamiyati institutlarining fuqarolar huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularning farovonligini yuksaltirish, mamlakatimizni yanada sotsial-iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy rivojlantirishga qaratilgan faoliyatini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash vazifasi yuklatilgan.
2008-yilda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senati Kengashlarining “Nodavlat notijorat tashkilotlarini, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qo‘shma qarorining qabul qilinishi natijasida bu jarayon yanada jadallashdi. Ushbu hujjatga muvofiq mamlakatimizning qonun chiqaruvchi oliy organi huzurida Nodavlat notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab-quvvatlash jamoat fondi hamda ushbu fond mablag‘larini boshqarish bo‘yicha Parlament komissiyasi tashkil etildi.
Bularning barchasi davlat byudjetidan “uchinchi sektor”ni qo‘llab-quvvatlash uchun yo‘naltirilayotgan moliyaviy mablag‘larni ochiq-oshkora, manzilli va, eng muhimi, demokratik taqsimlashni ta’minlashga xizmat qilmoqda, NNTlar faoliyatining tashkiliy-texnik va iqtisodiy asosini mustahkamlab, ularning barqaror hamda mustaqil tuzilma sifatida yanada rivojlanishiga ko‘maklashmoqda. Masalan, 2008-2013-yillarda grant tanlovlarini o‘tkazish, subsidiyalar ajratish va ijtimoiy buyurtmalarni joylashtirish orqali fuqarolik jamiyati institutlarining turli loyihalarini moliyalashtirish uchun davlat byudjetidan 28,8 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ ajratildi.
O‘zbekiston Respublikasining 2007-yilda qabul qilingan “Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida”gi qonuni nodavlat notijorat tashkilotlarining ustavda belgilangan faoliyatni amalga oshirish maqsadida zarur axborotni olish uchun davlat organlariga so‘rov bilan murojaat qilish huquqi, davlat organlarining g‘ayriqonuniy qarorlari, ular mansabdor shaxslarining g‘ayriqonuniy harakatlaridan (harakatsizligidan) himoyalanish huquqini, jamiyatdagi NNTlar maqomini yanada mustahkamladi.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, Korruptsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha respublika idoralararo komissiyasi tomonidan Xalqaro korruptsiyaga qarshi kurashish kuni munosabati bilan tashkil etilgan “Ochiq eshiklar kuni” doirasida Xalqaro press-klub mediaforumida mazkur savolga atroflicha javob izlandi.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori o‘rinbosari Erkin Yuldashevning aytishicha, davlat va jamiyatning barcha sohasida korruptsiyaning oldini olish, aholining huquqiy madaniyati hamda huquqiy ongini oshirish orqali jamiyatimizda ushbu illatga qarshi murosasiz munosabat mustahkamlanmoqda. Joriy yil boshida O‘zbekiston Respublikasining “Korruptsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonuni imzolandi. Birinchi Prezidentimiz ning joriy yil 2 fevraldagi qarori bilan o‘z ichida 50 dan ortiq bandlarni qamrab olgan 2017-2018 yillarga mo‘ljallangan korruptsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha Davlat dasturi qabul qilindi. Mazkur hujjatlar mamlakatda korruptsiyaga qarshi kurashish jarayonini mutlaqo yangi bosqichga olib chiqishga imkoniyat yaratdi. Qaror bilan Korruptsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha respublika idoralararo komissiyasi va hududiy idoralararo komissiyalar tuzildi.
Yuqorida nomi keltirilgan Davlat dasturining birinchi yo‘nalishi ijrosi doirasida 9 ta qonun va bitta davlat dasturi loyihasi ishlab chiqilgan. Shundan uchta qonun loyihasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga, to‘rtta qonun loyihasi Hukumatga kiritilgan. Ikkitasi esa vazirlik hamda idoralar bilan kelishish bosqichida turibdi. “Huquqiy axborotni tarqatish va undan foydalanishni ta’minlash to‘g‘risida”gi Qonun esa joriy yil sentyabr oyidan kuchga kirdi.
Aholining huquqiy ongi hamda huquqiy madaniyatini yuksaltirish, jamiyatda korruptsiyaga qarshi murosasiz munosabatni shakllantirish bo‘yicha ham faol ish olib borilayapti. Jumladan, davlat va jamiyat hayotining barcha sohasida korruptsiyaning oldini olish, ushbu illatni o‘z vaqtida aniqlash, chek qo‘yish hamda unga sabab bo‘layotgan omillar va shart-sharoitlarni bartaraf etish bo‘yicha besh mingdan ortiq bevosita muloqotlar, aholi bilan uchrashuvlar, davra suhbatlari hamda boshqa tadbirlar o‘tkazildi. 200 mingdan ortiq plakatlar tayyorlanib, joylarga tarqatildi. Prokuratura organlari tomonidan aholi, tadbirkorlar bilan 850 dan ortiq turli tadbirlar o‘tkazildi, 5 ta ijtimoiy videorolik tayyorlandi.
Davlat organlari xodimlari o‘rtasida odob-axloq qoidalari normalari va talablari keng tushuntirilmoqda, ularga rioya etish holati muntazam monitoring qilib borilayapti. “Shu o‘rinda bir narsani aytish kerakki, bunday mavzularning tanlanishi tasodifiy emas. Korruptsiyaga oid faktorlarning katta-kichigi bo‘lmaydi. Bularning barchasi butun boshliq muammolar majmuasi hisoblanadi. Odob-axloq hamda etika masalalari ham ana shu katta jarayonning ajralmas bo‘lagi sanaladi”, dedi E. Yuldashev.
Shu bilan bir qatorda, Adliya vazirligi tomonidan idoraviy hujjatlar korruptsiyaga qarshi ekspertizadan o‘tkazilmoqda. Korruptsiyaga qarshi kurash samaradorligini oshirish maqsadida ta’lim hamda tibbiyot muassasalarida byudjet jarayonining shaffofligini yanada oshirish va uning ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirish, byudjetdan moliyalashtirish, hisob hamda hisobоt mexanizmini takomillashtirish, vazirlik va idoralarning bo‘ysunuvidagi muassasalarda byudjet intizomini mustahkamlash borasidagi mas’uliyatini oshirishga qaratilgan aniq choralar ko‘rildi.
Gaz hamda elektr energiyasini realizatsiya qilish sohasida jinoyatlar, jabhaga taalluqli boshqa ma’lumotlar tahlil qilinib, huquqbuzarliklarga sabab bo‘luvchi omillarning oldini olishga qaratilgan takliflar ishlab chiqildi. Buning natijasi nima bo‘ldi? Birgina Bosh prokuratura huzuridagi Majburiy ijro byurosi tomonidan energiya resurslari bo‘yicha to‘lov intizomini mustahkamlash, sud organlari hamda boshqa organlar hujjatlari ijrosini ta’minlash borasida amalga oshirilgan ishlar natijasida 2017 yilning iyun - oktyabr oylari o‘rtasida 7,2 trillion so‘m mablag‘ undirildi.
Korruptsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha mana shunday keng ko‘lamli tadbirlar o‘z natijasini berayapti. Ijtimoiy tarmoqlarda, o‘zaro muloqotlarda odamlarning fikr-mulohazalari, matbuot faollashgani ham buning yaqqol tasdig‘idir. Bosh prokuratura boshqarma boshlig‘i o‘rinbosari Bahrom Qobilovning bildirishicha, O‘zbekistonda mansabdor shaxslar tomonidan sodir etilgan korruptsiya jinoyatlari joriy yilda 2016 yildagiga nisbatan 33 foiz kamaydi.
Ma’lumki, “Transparency International” xalqaro tashkiloti tomonidan dunyo mamlakatlarida korruptsiya holatlarining yillik reytinglari tuziladi. Tashkilotning joriy yil noyabr oyida e’lon qilingan reyting so‘rovnomasida 119 ta mamlakatdan 160 mingdan ortiq kishi ishtirok etgan. 2016 yil yakunlariga ko‘ra O‘zbekiston korruptsiyalashgan mamlakatlar ro‘yxatida 100 balldan 21 ball to‘pladi (ball qancha past bo‘lsa, korruptsiya darajasi shuncha yuqori bo‘ladi). 2013 yilda bu ko‘rsatkich 17 ballni tashkil qilgan edi. Ushbu reyting natijalariga ko‘ra, O‘zbekistonda, bor-yo‘g‘i, 18 foiz respondent davlat xizmatlari ko‘rsatilayotganda u yoki bu ko‘rinishda poraxo‘rlik holatlariga duch kelganini ma’lum qilgan. Bu MDHda birinchi o‘rin, ya’ni eng yaxshi natija, degani. “Korruptsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonun, tegishli davlat dasturi hamda davlat tomonidan mazkur illatni tag-tomiri bilan yo‘qotish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar mamlakatimizning reytingdagi mavqeini yanada mustahkamlashga zamin yaratdi.
Respublika Bosh prokuraturasi huzuridagi Oliy o‘quv kurslari boshlig‘i vazifasini bajaruvchi Yevgeniy Kolenkoning aytishicha, “Transparency International” xalqaro tashkiloti tomonidan tuziladigan reyting metodikasini to‘laqonli shaffof, deb bo‘lmaydi. So‘rovlarni umummilliy, soha yoki idoraviy darajada o‘tkazish mumkin. Lekin muayyan bir sohadagi raqamlar asosida butun mamlakat haqida xulosa chiqarish o‘rinli emas. Shunday bo‘lsa-da, mamlakatimiz nufuziga, xalqaro imidjiga ta’sir ko‘rsatishini inobatga olgan holda ularga e’tibor qaratish talab etiladi.
Bu fikrlarni “Ijtimoiy fikr” jamoatchilik fikrini o‘rganish markazi direktori o‘rinbosari Marat Hojimuhammedov ham tasdiqladi. Uning aytishicha, sotsiologiyada u yoki bu holatni baholash uchun savolni to‘g‘ri tanlay bilish lozim. Bunday xalqaro tadqiqotlar o‘tkazilganda, savollar odatda standart xususiyatga ega bo‘ladi. Ularning mohiyatini har bir mamlakat uchun moslashtirish juda mushkul. “Maqsad reytingda mamlakatning mavqeini oshirish emas, balki korruptsiyaga qarshi kurashishda real natijalarga erishish hisoblanadi. Yaqinda markazimiz tomonidan o‘tkazilgan so‘rovda qatnashgan yurtdoshlarimiz 96,5 foizi korruptsiya holatlarini balo sifatida ko‘radi va o‘z muammolarini hal qilishda ushbu illatdan foydalanishga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi, deb hisoblaydi”, dedi u.
Respondentlarning fikricha, ayrim fuqarolarning qonunni buzib, o‘z maqsadlariga erishishlari, jamoatchilik nazoratining sustligi, aholi huquqiy madaniyati yetarli darajada emasligi, ayrim mansabdor shaxslarning vakolatlari kengligi korruptsiya uchun yo‘l ochar ekan.
Tadbirda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining virtual qabulxonasi va Xalq qabulxonalariga korruptsiyaga oid 1464 ta murojaat kelib tushganligi ta’kidlandi. E’tiborlisi, murojaatlar yil davomida kamayib borgan.
Albatta, korruptsiyaga qarshi kurashish bir martalik tadbir emas. U izchil davom etadigan jarayondir. Mamlakatimizda korruptsiyaning oldini olish maqsadida ta’lim tizimiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish yaxshi samara bermoqda. 2017/2018 o‘quv yilida ilk bor ayrim oliy ta’lim muassasalariga kirish imtihonlari onlayn rejimida o‘tkazildi. Bu jarayon kelgusida yanada takomillashtiriladi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganimizda, Aholi keng qatlamlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan va xalqimiz tarixidan keng o‘rin olgan mustaqil hamda barqaror fuqarolik institutlari demokratik qadriyatlar, inson huquqlari, erkinligi va qonuniy manfaatlarini himoya qilishda muhim omil bo‘layotgani, fuqarolarning o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishi, ijtimoiy, sotsial-iqtisodiy faolligi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga xizmat qilayotgani ta’kidlandi. Bunda Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ilgari surilgan “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilining izchil amalga oshirilishi muhim omil bo‘lmoqda. Mazkur tamoyilga binoan nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, kasaba uyushmalari, jamoat birlashmalari, jamg‘armalar va mustaqil ommaviy axborot vositalarini shakllantirish hamda rivojlantirishning mustahkam qonunchilik va me’yoriy-huquqiy bazasi yaratilgan.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq mamlakatimizda ijtimoiy hayotni faollashtirishga doir keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda, fuqarolarga davlat va jamiyatni boshqarishda ishtirok etish huquqi berilgan, nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyati muvofiqlashtirilmoqda, ularning huquq va qonuniy manfaatlari ta’minlanmoqda. Bu, o‘z navbatida, NNTlarni jadal rivojlantirish, ularning demokratik qadriyatlar, inson huquqlari, erkinligi va qonuniy manfaatlarini himoya qilishida muhim omil bo‘lmoqda.
Konstitutsiyamizning fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga oid qoidalariga amal qilgan holda, “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilini izchil amalga oshirishning huquqiy, tashkiliy asosi bo‘lgan ikki yuzdan ziyod qonun, davlat dasturlari qabul qilindi. “O‘zbekiston Respublikasida jamoat birlashmalari to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasida jamoat fondlari to‘g‘risida”, “Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida”, “Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida”, “Homiylik to‘g‘risida”gi va boshqa qonunlar shular jumlasidandir.