Reja: O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirilishi
Yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligi tushunchasi va uning mohiyati
Download 258.18 Kb. Pdf ko'rish
|
|
2. Yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligi tushunchasi va uning mohiyati
Yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligi tushunchasi va uning mohiyati yoshlar ijtimoiy- siyosiy faolligining fuqarolik jamiyatini shakllantirishdagi muhim omil sifatidagi o‘rni va ahamiyatini tahlil etishda eng avvalo, unga oid bo‘lgan ilmiy kategoriyalarni o‘rganish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Xususan, bunda “faollik”, “siyosiy faollik”, “ijtimoiy- siyosiy faollik”, “huquqiy faollik”, kabi siyosiy-huquqiy kategoriyalarning mazmun va mohiyatini hamda ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik masalalarini o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi. “Ijtimoiy-siyosiy faollik” tushunchasini tadqiq etishda uning asosiy birikmasi hisoblangan “faollik” atamasini tahlil qilish lozim bo‘ladi. “Faollik” tushunchasi shu darajada keng mazmun kasb etganki, ayrim hollarda undan foydalanish izoh talab etadi. Bundan tashqari, “faol” atamasi harakatchan, serg‘ayrat, rivojlanuvchi degan ma’nolarni anglatadi. “Faollik” tushunchasi asosan “faoliyat” tushunchasining sinonimi sifatida ham qo‘llaniladi. Insonning faolligi atrof muhitni o‘z ehtiyojlari, qarashlari, maqsadlariga muvofiq o‘zgartirish qobiliyati sifatida alohida mazmun- mohiyat kasb etadi. Tegishli adabiyotlarda shaxs faolligining bir qator belgilar bo‘yicha farqlanishi haqida so‘z boradi1. Bu boradagi yondashuvlarni umumlashtirgan holda faollikning quyidagi shakllarini ko‘rsatib o‘tish mumkin: “faollik” va “faoliyat” tushunchalarining mohiyatan yagonaligidan dalolat beruvchi faoliyat shakli sifatidagi faollik; insonda o‘z ichki munosabati vujudga kelgan, uning individual tajribasi aks etgan faoliyat sifatidagi faollik, atrof muhitni o‘zgartirishga qaratilgan faoliyat sifatidagi faollik; shaxsiy ahamiyatga molik faoliyat: insonning o‘z shaxsiyatini namoyon etish ko‘rinishidagi faolligi hamda o‘zini qurshagan muhit bilan o‘zaro ta’sirga kirishish mahsuli sifatidagi faollik. Bundan tashqari, iqtisodiy faollik, g‘oyaviy faollik, madaniy faollik kabi tushunchalari mavjudligini o‘zi uning yo‘nalishlari, sohalari xilma xil ekanligini bildiradi. Faollik sohalari insonlar, shaxslar yoki muayyan ijtimoiy guruh qatlamlar faoliyati bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, ajralib qolmagan. Faollik ana shu ijtimoiy qatlamlar, xususan yoshlar ongi, dunyoqarashi, xulq-atvori, hayotiy maqsad va intilishi ularning milliy g‘oyaviy qiyofalari bilan bog‘liq holda amalga oshadi. Shunda yoshlar faolligi, faol yoshlar, yoshlarning ijtimoiy faolligi, siyosiy faol yoshlar atamasi ishlatiladi. Faollik muayyan ijtimoiy guruh yoki qatlamning jamiyat va davlat, ishlariga munosabati, unga to‘g‘ri yondashuvi, mas’uliyat hissi, fuqarolik tuyg‘usi sifatida namoyon bo‘ladi. Faollik ayni paytda o‘zlikni anglashni ham ifodalaydi. Shuningdek, “ijtimoiy-siyosiy faollik” atamasi haqida gap ketganda shuni alohida ta’kidlash kerakki, ijtimoiy-siyosiy faollikni keng tushunish, unda huquqiy normalarga rioya qilishni ko‘rish bilangina cheklanmaslik siyosiy faollik mohiyatini, uning bu hodisani ijtimoiy faollikning boshqa turlaridan farqlash imkonini beradigan asosiy belgilarini yaxshiroq anglab etish uchun imkoniyat beradi. Siyosiy faollikning ijodiy jihati uning xususiyatlari tizimida uyushqoqlik, batartiblik, barqarorlik kabi qismlari yoki sifatlari bilan bir qatorda alohida o‘rin egallaydi. “Ijtimoiy-siyosiy faollik” deganda, ijtimoiy foydali (ijobiy), ongli, iqtisodiy, siyosiy, ma’daniy faoliyat tushuniladi. Ijtimoiy faollikning boshqa bir turi - siyosiy faollik ham amalda muhim ahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari, “huquqiy madaniyat” tushunchasidan kelib chiqib, siyosiy faollikka yoshlarga tabiatan xos bo‘lgan siyosiy-huquqiy xususiyat sifatida yondashish mumkin. Bu siyosiy-huquqiy xususiyat huquqiy va siyosiy muhit bilan insonning o‘zaro aloqasi jarayonida shakllanadi hamda uning siyosat va huquqiy tartibga solish sohasida faol ish olib borish qobiliyatini ifodalaydi. Shuning uchun ham siyosiy-huquqiy faollik - bu faoliyatning qizg‘inlik va ayni vaqtda yoshlarning huquqiy madaniyati va siyosiy madaniyati darajasini aks ettiruvchi omil sifatida amal qiladi. Bu haqida “huquqiy bilimlarsiz huquqiy madaniyat bo‘lishi mumkin emas”1deb, aytilgan. Shuningdek, yoshlar siyosiy-huquqiy faolligi shakllanish jarayonining mazmuni o‘z ichiga quyidagilarni qamrab oladi: 1) huquqni bilish (informatsion jihat); 2) huquqqa bo‘lgan munosabat (nisbiy jihat); 3) qonuniy xulq-atvorga qarab mo‘ljal olish (tartibga solish jihati); 4) o‘z qonuniy xulq-atvorining zarurligini anglab etish (kognitiv jihat). Bundan tashqari, yoshlar deganda mamlakat aholisining eng yosh va tez o‘zgaruvchan va saloxiyatini tashkil etuvchi, o‘zining ijtimoiy tarkibi jixatidan bir-biriga yaqin bo‘lgan qatlam tushuniladi. Ular ijtimoiy hayotda, shunchaki oddiy kuzatuvchi sifatida ishtirok etmasliklari uchun, ular avvalo faoliyatda bo‘lishlari kerak bo‘ladi. Faoliyat orqali yoshlar o‘zlarining ijtimoiy-siyosiy faolligini anglab boradilar. Ijtimoiy- siyosiy faollik nuqtai nazaridan yoshlarni o‘z oldilariga qo‘ygan maqsadlariga ko‘ra shartli ravishda ikki guruhga bo‘lib o‘rganish mumkin: 1. Siyosiy-ijtimoiy faol yoshlar. 2. Siyosiy-ijtimoiy hayotdan uzoq, faol bo‘lmagan yoshlar. Shuningdek, “siyosiy faollik” tushunchasini keng va tor ma’nolarda talqin etish mumkin. Keng ma’noda uni yoshlarning davlat va jamiyat qurilishi, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarga munosabati, mas’uliyati nuqtai nazaridan talqin etish mumkin. Tor ma’noda, uni siyosiy ishtiroki va siyosiy munosabatlar nuqtai-nazaridan yoshlarni jamiyatning siyosiy hayotida bevosita yoki bilvosita munosabatini ifoda etadi. Yoshlarni, bugungi kunda shartli ravishda “siyosiy faol” va “faol bo‘lmagan” guruhga bo‘lish mumkin. Bularga quyidagilar kiradi: 1. Siyosiy o‘zgarishlarni aniq idrok etgan; 2. Demokratik jarayonlarga o‘z hissasini qo‘shayotgan; 3. Qonunlar qabul qilish, uni hayotga tadbiq etishda befarq bo‘lmagan; 4. Mustaqillikni mustahkamlash, Vatan, el-yurt va xalqning taqdiri va istiqboli uchun qayg‘urayotgan; 5. Muayyan siyosiy partiya yoki ijtimoiy xarakatlar bilan o‘z faoliyatini bog‘lagan, shunga ehtiyoj sezgan; 6.ijtimoiy zararli illatlar ko‘rinishlari bilan murosa qilolmaydigan yoshlarni siyosiy faol qatlam Hozirgi kunda ma’naviy va ahloqiy qadriyatlarga sodiq, bilimli, samarali mehnat qilishga qodir fuqarolar, ayniqsa, yoshlar jamiyatning eng asosiy kuchiga aylanib bormoqda. Shuning uchun ham XXI asr-intellektual bilimlar asrida inson kapitaliga investitsiyalar yo‘naltirishni ustivor vazifa sifatida tanlagan mamlakatlardagina yuksak taraqqiyotga erishish mumkin. Shuningdek, bilimli jamiyatgina tahdid va muammolarni engib o‘tishga qodir bo‘ladi. Shu tufayli ham mustaqillik yillarida O‘zbekistonda zamonaviy ta’lim tizimini shakllantirish va yuksak malakali kadrlarni tayyorlash ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotning asosiy omiliga aylandi. Xususan, O‘zbekistonda ta’lim islohotlariga asosan, MDH davlatlari orasida birinchi bo‘lib, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari joriy etilgani katta ahamiyatga egadir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining tamoyillaridan biri - “o‘quvchi yoshlarni Vatanga sadoqat, yuksak ahloq, ma’naviyat va ma’rifat, mehnatga vijdonan munosabatda bo‘lish ruhida tarbiyalash”2 milliy siyosatning asosiy qismi hisoblanadi. Shuningdek, O‘zbekistonda ta’lim sohasini rivojlantirish, isloh etishga yo‘naltirilayotgan yillik xarajatlar yalpi ichki mahsulotning 10-12 foizini tashkil etayotgani va bu tizimning davlat byudjeti xarajatlaridagi ulushi 35 foizdan ortiqni tashkil etishi mazkur sohaga qaratilayotgan yuksak e’tibordan dalolat beradi. Shuningdek, yuksak malakali kadrlar tayyorlash tizimidagi islohotlar yuzasidan Prezidentimiz I.A.Karimov “Bugungi kunda oldimizga qo‘ygan buyuk maqsadlarimiz, ezgu niyatlarimizga erishishimiz, jamiyatmizning yangilanishi hayotimizning taraqqiyoti va istiqboli amalga oshirayotgan islohotlarimiz, rejalarimiz samarasi, taqdiri - bularning barchasi, avvalambor, zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan chambarchas bog‘liqligini barchamiz anglab etmoqdamiz”, deb ta’kidlaydi. Ayniqsa, bugungi kunda-mafkuraviy kurashlar goh oshkora, goh pinxona tus olgan hozirgi nozik, qaltis sharoitda tahlikali zamonda bu masala nihoyatda dolzarb ahamiyatga ega”1. Albatta ushbu fikr o‘z vaqtida aytilgan bo‘lib, haqiqatdan ham yoshlarni jismoniy barkamolligi bilan bir qatorda ma’naviy sog‘lom, komil insonlar qilib tarbiyalash har doim dolzarb hisoblanadi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid siyosatning konstitutsiyaviy asoslari mamlakat yoshlarining huquq va erkinliklarini ta’minlab berishni ko‘zda tutadi. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda o‘tgan asrning 90 yillarining boshlarida 20 mln.dan ortiq O‘zbekiston aholisining qariyb 42,9 foizini mehnat yoshiga etmaganlar tashkil etgan. O‘tgan yigirma yil davomida mamlakatimiz aholisi 1,4 barobar ko‘paygan bo‘lishiga qaramasdan, mazkur ko‘rsatkich ham yuqori - 32,1 foizdan ortiqni tashkil etadi. Umuman, 30 yoshgacha bo‘lganlar, ya’ni yoshlar bugungi kunda O‘zbekiston aholisining 64 foizdan ortig‘ini, aholining o‘rtacha yoshi esa, 26,9 yoshni tashkil etmoqda.2 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 1990 yil 20 iyunda tashkil etilgan konstitutsiyaviy komissiya oldiga Konstitutsiyada nafaqat hozirgi, balki kelajak avlod manfaatlarini ham ifoda ettirish eng muhim vazifalardan biri sifatida qo‘yilgan. Bundan tashqari, asosiy qonunimizning 40 - moddasida har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega ekanligi belgilab qo‘yilgan. Mamlakatimizda 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarning 100 foizi yiliga ikki marta tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi. O‘zbekiston 2011 yilda “Bolalarni asraylik” halqaro tashkiloti tomonidan tuzilgan 161 mamlakatdan iborat reytingida o‘sib kelayotgan yosh avlod salomatligi haqida eng ko‘p g‘amxo‘rlik ko‘rsatayotgan davlatlar orasida 9 - o‘rinni egalladi. O‘zbekistonda yoshlarning huquqiy ongi va madaniyatini shakllantirish, ular o‘z huquq va erkinlarini anglab etishida huquqiy tarbiyaning o‘rni kattadir. Yoshlarni huquqiy tarbiyalash, jamiyatimizning ijtimoiy qadriyati sifatida unga nisbatan ijobiy munosabatni shakllantirish muhim vazifadir. Bu borada mamlakatimiz rahbari Islom Karimov ta’kidlab o‘tganidek, “Aholining huquqiy tarbiyasini tubdan yaxshilash, uning huquqiy madaniyat darajasini oshirish, huquqiy axborotning keng maydonini yaratib berish - huquqiy davlatning qaror topishida muhim yo‘nalishdir”2. Davlatimiz rahbari “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”da fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda lozim bo‘lgan vazifalarni belgilab berar ekan, “Jamiyatning demokratiya yo‘lidan jadal rivojlanishi va bu borada amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan odamlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyat darajasiga bog‘liq”3 ekanini alohida ta’kidlaydi. Shu bilan birga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan “2012-2015 yillarda umumta’lim maktab o‘quvchilari o‘rtasida huquqiy savodxonlikni oshirish, huquqbuzarlikni oldini olish, bu sohada o‘zaro axborot almashish tizimini takomillashtirish” bo‘yicha 2012 yil 17 yanvardagi qo‘shma qarori tasdiqlangani e’tiborga loyiqdir.Mamlakatmizda amalga oshirilib kelinayotgan demokratik islohotlar o‘zining yangi sifat bosqichiga qadam qo‘ygan hozirgi paytda, jamiyatimiz yoshlari manfaatlarini yanada kuchliroq darajaga chiqarishga qaratilgan maqsadlar ham belgilab olinmoqda. Bundan tashqari, davlatning keng qamrovli islohotlar asosidagi siyosatini amalga oshirish jarayonida yoshlarning siyosiy ongi va madaniyatini shakllantirish masalasini ilmiy-nazariy jihatdan tahlil etishga ehtiyoj tug‘ilishi tabiiydir. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganlaridek: “...aholimizning aksariyat qismini tashkil etadigan yoshlarimizning hali-beri echilmagan muammolariga e’tiborimizni jalb etish, ularni hayotimizda haqiqatan ham hal qiluvchi kuchga aylantirish masalasi jamoatchiligimizning diqqat markazida turishi shart”2, deb ta’kidlagan. Chunki mamlakatimizda asosiy ijtimoiy demografik ahamiyat kasb etuvchi yoshlarni davlat siyosatining faol sub’ektiga aylantirish masalasi ustivor vazifa hisoblanadi. Yoshlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish har qanday davlat oldida turgan eng ustivor vazifalardan biridir. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda yoshlarning ma’naviy-axloqiy qiyofasini shakllantirish zaruriyati har doim mavjud. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganlaridek, “Hammamizga teran bir haqiqat ayon bo‘lishi kerak - biz yurtimizning ertangi rivoji yo‘lida qanday chuqur o‘ylangan dasturlarni tuzmaylik, bu rejalarni bajarish uchun qanday moddiy baza va imkoniyatlarni yaratmaylik, buning uchun qanday ko‘p sarmoya safarbar etmaylik, ularning barchasini amalga oshiradigan, ro‘yobga chiqaradigan qudratli bir omil borki, u ham bo‘lsa, yuqori malakali ishchi va yurtimizning ertangi kuni, taraqqiyoti uchun ma’suliyatni o‘z zimmasiga olishga qodir bo‘lgan etuk mutaxassis yoshlarimiz, desak, o‘ylaymanki, hech xato bo‘lmaydi”. XXI asr - raqobat keskin tus olayotgan bir davrda yoshlarni har tomonlama bilimli, yuqori malakali kadrlar qilib etishtirishni taqozo qiladi. Raqobat asri to‘g‘risida davlatimiz rahbari aniq - ravshan ta’kidlagan edi, “Bunday sharoitda inson kapitaliga yo‘naltiriladigan investitsiya va qo‘yilmalarning o‘sishini, hozirgi zamonda demokratik taraqqiyot, modernizatsiya va yangilanish borasida belgilangan maqsadlarga erishishda eng muhim qadriyat va hal qiluvchi kuch bo‘lgan bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash vazifasini doimo o‘zining asosiy ustivor yo‘nalishlari qatoriga qo‘yadigan davlatgina o‘zini namoyon eta olishi mumkin”. Xulosa qilib aytganda, yoshlarni ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, jamiyat ijtimoiy- siyosiy hayotidagi ishtirokini ta’minlashga qaratilgan Prezident Islom Karimovning asarlari va chiqishlaridagi fundamental fikrlar O‘zbekiston yoshlarining kelajakda yuksak malakali, ma’naviy va ahloqiy etuk, o‘z Vatani uchun vijdonan xizmat qilishga qodir bo‘lgan fuqarolar sifatida shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Yoshlar tashkiloti tushunchasi - yoshlarni jamiyat ijtimoiy-siyosiy hayotida o‘zining munosib o‘rniga ega bo‘lishi uchun sharoit va imkoniyatlar yaratish va ularning faolligini oshirishni maqsad qilib qo‘ygan tuzilma sifatida e’tirof etiladi. Shu bilan bir qatorda, “yoshlar harakati” tushunchasi esa yoshlarning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy manfaatlarini ro‘yobga chiqarish maqsadida tuzilgan tashkilot sifatida namoyon bo‘ladi.Bundan tashqari, 1991 yil 20 noyabrda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risidagi” qonunning 17-moddasida yoshlar jamg‘armalari faoliyatining asosiy mohiyati va yo‘nalishi belgilab qo‘yilgan. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasida ilmiy, texnikaviy, madaniy va boshqa ijodiy faoliyatni, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, yoshlarning muammolarini hal etishga ko‘maklashuvchi tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida davlat - jamoat yoshlar jamg‘armalari tashkil etiladi2, deb belgilab qo‘yilgan. Shuningdek, yoshlar ishlari bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlar jamoat birlashmalari sifatida ishtirok etadilar. Shuningdek, yoshlar jamoat birlashmasining ustavi (nizomi, boshqa asosiy hujjati) da a’zo bo‘luvchining yoki qatnashchisining yoshi chegaralab qo‘yilgan (30 yoshgacha) bo‘lishi kerak. Yoshlar jamoat birlashmasidagi 30 yoshdan katta a’zolar (qatnashchilar) ko‘pi bilan yoshlar jamoat birlashmasiga kirganlar jami sonining 10 foizidan ortiq bo‘lmasligi kerak1. Yoshlarning jamoat birlashmalari yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirish bo‘yicha davlatning kompleks va aniq maqsadli dasturlarini ishlab chiqishida qatnashadilar. Yoshlar tashkilotlari - O‘zbekiston Respublikasida yoshlarni qo‘llab- quvvatlash, ularning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish maqsadida nodavlat-notijorat tashkilotlar tuzilgan. Chunki Respublikamiz aholisining 64 foizdan ortig‘ini yoshlar tashkil etadi. Shu sababli Respublikamizda yoshlarning faolligini oshirish, ularni qo‘llab-quvvatlash maqsadida O‘zbekiston bolalar jamg‘armasi, O‘zbekiston yoshlar tashkiloti, “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati, “Farzandim jigarbandim jamoat birlashmasi”, “Sen yolg‘iz emassan” respublika jamoat bolalar jamg‘armasi, “Sog‘lom avlod uchun” xalqaro hayriya jamg‘armasi, O‘zbekiston bolalar kutubxonalarini rivojlantirish va takomillashtirishga ko‘maklashuvchi xayriya jamg‘armalari tuzilgan. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida yoshlar ishlari bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlarni quyidagi guruhga ajratib ko‘rsatish mumkin. 1. Davlat g‘amho‘rligidagi nodavlat notijorat yoshlar tashkilotlari: - “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati; - “yoshlar muammolari” instituti, - “Bunyodkor” yoshlar tele klubi; - “Zakovat” yoshlar intelektual klubi; - “Etakchi” yoshlar markazi; - “yoshlar ijodiyoti” saroyi; - “Kamalak” tashkiloti. 2. Fond va jamg‘arma shaklidagi yoshlar tashkilotlari: - O‘zbekiston “Bolalar sportini rivojlantirish” jamg‘armasi; - O‘zbekiston sa’nati va madaniyati jamg‘armasi “Fond forum”; - “Sog‘lom avlod uchun hayriya” fondi; - “Sen yolg‘iz emassan” jamg‘armasi; - yosh iqtidorli olimlarni qo‘llab quvvatlovchi “Iste’dod” jamg‘armasi. 3. Siyosiy partiyalar tarkibiga kiruvchi yoshlar qanotlari. - O‘zbekiston “Adolat” SDP ning yoshlar qanoti; - O‘zbekiston “Xalq” demokratik partiyasining “Istiqbol” yoshlar qanoti; - O‘zbekiston Respublikasi Milliy tiklanish partiyasi “yoshlar qanoti”; - O‘zbekiston Respublikasi “Liberal demokratik partiyasi” yoshlar qanoti. 4. Kasaba uyushmalari tarkibidagi “yoshlar Kengashlari” - O‘zbekiston Respublikasi Kasaba uyushmasi Markaziy Kengashining “yoshlar kengashi”; - Viloyat, tuman, shaharlardagi hududiy organlar tarkibidagi “yoshlar Kengashlari”. Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida faoliyat ko‘rsatayotgan yoshlar tashkilotlarini tuzilishi jihatidan ikkinchi tasnifi bo‘yicha quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: - yoshlar harakatlari va guruhlariga mos bo‘lgan ijtimoiy ahamiyatga molik yirik tashkilotlar. Bunday guruh vakillarining asosiy maqsad va vazifalari bo‘lishi bilan birga faoliyatlarini keng ko‘lamda tashkil etgan holda, yoshlarning barcha muammolarini bartaraf etishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. - yoshlarni ijtimoiy himoya qilishga qaratilgan markazlar, klublar, maslahatxonalar va boshqalar kiradi. Yosh olimlar assotsiatsiyasi, iqtisodiy ta’lim berishga asoslangan yoshlar yutuqlari, cheklangan imkoniyatlarga ega bolalarni qo‘llab-quvvatlash markazlari, yoshlar axborot maslahatxonalari kabi tashkilotlar. - “yosh rahbarlar” klubi, “Fidoiy” yoshlar klubi, yosh olimlar ilmiy kengashlari va boshqalar. Ushbu yoshlar tashkilotlarining turkumlanishi yoshlar tashkilotlari tuzilishi, mazmuni va mohiyatini ochib berishda muhim rol o‘ynaydi. Yoshlar tashkiloti tushunchasiga aniqlik kiritadi. Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida mavjud siyosiy partiyalar tarkibida faoliyat olib borayotgan yoshlar qanotlarining yoshlar ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirishda o‘z imkoniyatlarini etarli darajada ishga solmayotganini kuzatish mumkin. Lekin shunga qaramasdan partiya yoshlar qanotlari tomonidan yoshlar faolligini oshirishga qaratilgan loyihalar mavjud. Siyosiy partiyalar tarkibidagi yoshlar qanotlari mamlakatimizda yoshlarni har tomonlama barkamol va jismoniy etuk inson qilib tarbiyalashda o‘ziga xos o‘ringa egadir. Bu borada yoshlar qanotlari tomonidan amalga oshirilayotgan keng qamrovli ishlar yoshlarga oid davlat siyosatining bir qismi sifatida e’tirof etish mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi1, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi2, O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi3 qonunlar yoshlarga oid huquqiy normalar hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasidagi bola huquqlariga oid normalari 1989 yil 20 noyabrda BMT Bosh assambleyasining 44-sessiyasida qabul qilingan “Bola huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiya mohiyatiga to‘liq mos keladi4. Mazkur Konvensiyani O‘zbekiston Respublikasi 1992 yil 9 dekabrda ratifikatsiya qilgan. Ushbu konvensiyaning maqsadlari uchun 18 yoshga to‘lmagan har bir yosh, agar bolaga nisbatan qo‘llaniladigan barcha hatti-harakatlarda, ular ijtimoiy ta’minot masalalari bilan shug‘ullanuvchi davlat yoki xususiy muassasalar, sudlar, ma’muriy yoki qonun chiqaruvchi organlar vakolatlari, bolaning manfaatlari yaxshiroq ta’minlashga birinchi darajali e’tibor beriladi. - 41-moddada: “har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir”; - 45-moddada: “Voyaga etmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg‘iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir”; - 64-moddada: “Ota-onalar o‘z farzandlarini voyaga etgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar”; - 66-modda: “Voyaga etgan, mehnatga layoqatli farzandlar o‘z ota- onalari xaqida g‘amxo‘rlik qilishga majburdirlar”; -117-moddada: “O‘zbekiston Respublikasining o‘n sakkiz yoshga to‘lgan fuqarolari saylash huquqiga egadirlar” kabi me’yorlar belgilab qo‘yilgan1. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining normalari asosida qabul qilingan qator qonun hujjatlarini ikki guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruhga 1991-2002 yillarda qabul qilingan qonun hujjatlari. Mazkur davrda “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi (1991), “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida” gi (1992), “Ta’lim to‘g‘risida”gi (1992 yil, 1997 yil yangi tahrirda) “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” (1997) qabul qilindi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi 1991 yilda Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga, 1992 yilda Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga qo‘shildi. O‘zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimovning “Respublika yosh ijodlarini davlat tomonidan qo‘llab quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida” (1992) “O‘zbekistonda ta’lim olayotgan yoshlarni rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” (1993), “O‘zbekiston Respublikasining yosh mualliflariga eng yaxshi asarlari va ilmiy ishlari uchun Davlat mukofotini topshirish to‘g‘risida”(1993), “O‘zbekiston Respublikasi yoshlarining “Kamolot” jamg‘armasi to‘g‘risida” (1996), “Huquqiy tarbiyani yaxshilash, aholini huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish, huquqshunos kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish, jamoatchilik fikrini o‘rganish ishini yaxshilash haqida” (1997), “Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashini qo‘llab - quvvatlash to‘g‘risida”gi (1999) farmonlari e’lon qilindi. Ikkinchi guruhga 2001 yildan hozirga qadar qabul qilingan qonun hujjatlarini kiritish mumkin. Mazkur bosqichda “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi (2008), “Voyaga etmagan shaxslarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining “Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risida”gi kodeksiga qo‘shimcha kiritish haqida” (2009), “Voyaga etmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi (2010) qonunlar qabul qilindi. 2008 yilda “Ishga qabul qilish uchun kichik yosh to‘g‘risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini ta’qiqlash va yo‘q qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risida”gi konvensiyalar ratifikatsiya qilindi. Voyaga etmagan va yoshlar huquqlarini himoya qilish, ularni yanada kengroq qo‘llab quvvatlash maqsadida yosh iste’dodlar uchun “Nihol” mukofoti (2006), “Kelajak ovozi” respublika tanlovi (2006) ta’sis etildi, “Voyaga etmagan bolalarni farzandlikka va bolalarni oilaga tarbiyaga olish (potranat) to‘g‘risida” gi Nizomga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi (2007), “yosh oilalarni moddiy va ma’naviy qo‘llab - quvvatlashga doir qo‘shimcha chora- tadbirlar to‘g‘risida”gi farmon (2007) imzolandi, shuningdek, O‘zbekistonda bolalar farovonligini ta’minlash bo‘yicha harakat dasturi (2007), Bolalar musiqa va sa’nat maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo‘yicha 2009-2014 yillarga mo‘ljallangan Davlat dasturi qabul qilindi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida Konstitutsiya va kodekslardan tashqari, bu sohada 22 qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 15 ta farmoni va 11 ta qarori, Vazirlar Maxkamasining 41 ta qarori, 32 ta idoraviy-me’yoriy hujjatlar mavjud ekanini ko‘rsatdi1. Shu bilan bir qatorda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalariga asoslangan, yoshlarga oid davlat siyosatining huquqiy asoslarini belgilab beruvchi normativ - huquqiy hujjatlar tizimi 150 dan ortiq qonun hujjatlaridan tashkil topganini e’tirof etish mumkin. yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishni tashkiliy-moddiy jihatdan ta’minlash; yoshlarga doir qonunchilikda va hukumat tomonidan belgilangan chora- tadbirlarni yangilanish va islohotlar jarayoniga mos ravishda bosqichma- bosqich amalga oshirish; yoshlar siyosatini yurituvchi nodavlat tuzilmalari tarmog‘ini kengaytirish va takomillashtirish, ularning yoshlar tarbiyasidagi faoliyatini kuchaytirish; mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda yoshlarning faol ishtirokini ta’minlash, O‘zbekistonning buyuk kelajagini qurish yo‘lida yoshlarning ijodiy imkoniyatlarini to‘laroq namoyon etishlari uchun qulay shart- sharoitlar yaratish; yoshlar muammolarini hal etishga ularning o‘zlarini ko‘proq jalb etish, ularda tashkilotchilik va tashabbuskorlik ko‘nikmalarini shakllantirish; yoshlarni siyosiy, ijtimoiy, huquqiy va iqtisodiy jihatdan himoya qilish mexanizmlarini takomillashtirish. O‘zbekistonda zamonaviy ta’lim tizimini shakllantirish va yuksak malakali kadrlarni tayyorlash ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotning asosiy omiliga aylandi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga” asosan amalga oshirilgan tub o‘zgarishlar dunyo xamjamiyati tomonidan yuksak e’tirof etilmoqda. Agar bu islohotlar MDH davlatlari orasida birinchi bo‘lib amalga oshirilgani e’tiborga olinsa, ta’lim tizimida akademik litseylar va professional kollejlar joriy etilgani olamshumul ahamiyatga ega ekani ayon bo‘ladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining tamoyillaridan biri - “o‘quvchi yoshlarni Vatanga sadoqat, yuksak ahloq, ma’naviyat va ma’rifat, mehnatga vijdonan munosabatda bo‘lish ruhida tarbiyalash”1 milliy siyosatning o‘zagiga aylandi. 2001 yil 30 mayda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining O‘zbekiston yoshlarining “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati faoliyatini tashkil etishga ko‘maklashish to‘g‘risidagi qarori, shuningdek, 2002 yil 31 oktyabrdagi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori, 2004 yil 4 martdagi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Sog‘lom avlod uchun” hukumatga qarashli bo‘lmagan xalqaro hayriya jamg‘armasi faoliyatini ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida qarori yoshlarni jismoniy barkamol bo‘lib etishishida asosiy rol o‘ynaydi.2004 yil 9 iyulda “2004-2009 yillarda Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturini amalga oshirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori e’lon qilindi. Mazkur farmoyishda umumiy ta’lim tizimini tubdan isloh qilish ko‘zda tutilgan bo‘lib, asosiy diqqat va e’tiborni ta’lim muassasalarining binolarini kapital rekonstruksiyalash, maktablarning moddiy-texnika bazasini rivojlantirish, maktablarni o‘quv va laboratoriya uskunalari, kompyuter texnikasi, darsliklar va o‘quv-uslubiy materiallar bilan ta’minlash, ta’lim tizimida qo‘llanilayotgan o‘quv standartlari va dasturlarini takomillashtirish, maktablarni malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash masalalariga qaratish lozimligi alohida qayd etildi2. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi” yoshlarimizga ta’lim-tarbiya berish, kasb-hunar o‘rgatishning huquqiy asoslarini belgilash hamda har kimning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini ta’minlashga xizmat qiladi. 2007 yil 23 noyabrda qabul qilingan “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining 6-moddasida bola huquqlarini ta’minlashda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining ishtirokiga oid norma kiritilgan. Ushbu normalarning kiritilishi yoshlar tashkilotlari vakolatlarini kengayishiga sabab bo‘ldi. 2008 yil 10 oktyabrdagi “O‘zbekiston iqtidorli yoshlarini taqdirlash va moddiy rag‘batlantirish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasini qarori, 2008 yil 13 oktyabrdagi “Bolalarning sa’nat va madaniyat sohasidagi qobiliyat hamda iqtidorini barvaqt aniqlash, rivojlantirish bilan shug‘ullanadigan nodavlat tashkilotlarni rag‘batlantirish to‘g‘risida”gi, 2001 yil 26 iyuldagi “Oliy o‘quv yurtlarida to‘lov-kontrakt asosida o‘qish uchun ta’lim kreditlari berish to‘g‘risida”gi qarorlar yoshlarga oid bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlar sifatida e’tirof etiladi. 2010 yil 28 iyuldagi “Ta’lim muassasalari bitiruvchilarining tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi prezidentining farmoni kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni yanada rag‘batlantirish, akademik litseylar va oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga keng jalbetish uchun qulay shart-sharoit yaratish maqsadida qabul qilingan. Yosh tadbirkorlar manfaatlarini ximoya qilish, imtiyozli mikrokreditlar olishda ko‘maklashish, yaratilayotgan keng imkoniyatlar bilan ularni tanishtirish, uy mehnati va kasanachilikni rivojlantirishga ko‘maklashish maqsadida 2008 yildan buyon “Mikrokreditbank” hamda O‘zbekiston savdo-sanoat palatasi hamkorligida “yosh tadbirkor-yurtga madadkor” loyihasi o‘tkazilib kelinmoqda. Harakat tomonidan loyiha doirasi 18 yoshdan 30 yoshgacha bo‘lgan yosh tadbirkorlarga boshlang‘ich sarmoyani shakllantirish uchun eng kam oylik ish haqining 50 barobaridan 500 barobarigacha bo‘lgan miqdorda, 2 yilgacha bo‘lgan muddatga 3-6 foizli imtiyozli mikrokreditlar olishda amaliy yordam ko‘rsatiladi. Xususan, “Mikrokreditbank” tomonidan yosh tadbirkor va kollej bitiruvchilarini qo‘llab-quvvatlashga ajratilgan kreditlar miqdori yildan yilga oshib borgan. Jumladan, 2010 yilda 3,6 mlrd.so‘m, 2011 yilda 5,5 mlrd so‘m 2012 yilda 10,1 mlrd.so‘m. Miqdoridagi mikrokreditlar yosh tadbirkorlarga ajratilgan1. “Kamolot” YOIH tomonidan yoshlarni ijtimoiy-iqtisodiy qo‘llab- quvvatlash va tadbirkorlikni rivojlantirish sohasida samarali ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi bilan hamkorlikda vaqtincha ishsiz yurgan yoshlarni ish bilan ta’minlash maqsadida yoshlarni ishga joylashishlariga ko‘maklashadigan “Bo‘sh ish o‘rinlari” yarmarkalari tashkil etilgan. Yosh tadbirkorlar uchun mutaxassislar tomonidan tadbirkorlik faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar, banklarda kredit siyosatining asosiy talablari, kreditni qaytarish jadvali ustida ishlash, naqd pul oqimi jadvalini tuzish, korxonaning tashkiliy- huquqiy shakllari, o‘z ishini ro‘yxatdan o‘tkazish muammolari, biznes reja yozish talablari, buxgalteriya hisoboti asoslari, korxona faoliyatini moliyaviy tahlili mavzularida amaliy mashg‘ulotlar o‘tkaziladi. Download 258.18 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|