Reja: Pedagogik jarayonni loyihalash texnologiyasi

BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH.
REJA:
1. Pedagogik jarayonni loyihalash texnologiyasi.
2. Boshlang’ich sinf matematika darslarida interfaol metodlari va ularning tavsifi.
3. Interfaol metodlar va ularning tavsifi.
4. Maktab matematika kursini o‘rganishda interfaol metodlardan foydalanish.

Bu o‘rinda o‘quv ma’lumotlarini loyihalash texnologiyasi muhim o‘rin tutadi. Unda:

• 
  o‘quvchilarga taqdim etiladigan materiallar;
  
• 
  o‘quvchilarga mustaqil bajarish uchun beriladigan vazifalar;
  
• 
  o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan ma’lumot (bilim) turlari o‘z aksini topadi.
  

Agar pedagog faoliyati o‘quvchilarning talablarini qondirish, ya’ni yakuniy maqsadlarga qaratilsa, u holda pedagog yaxlit pedagogik jarayonni yoki alohida dars va tarbiyaviy tadbirlarni loyihalashda ham qiyinchilikka duch kelmaydi.
Muayyan o‘quv mashg‘uloti jarayonining loyihasini ishlab chiqish quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi:
1. Ta’lim jarayonini loyihalashning dastlabki bosqichi o‘quv predmetining mundarijasidan joy olgan mavzu yoki faoliyat mazmuniga doir manbalarni o‘rganish, chunonchi, materiallarni yig‘ish va ularning g‘oyasi bilan ularda ilgari surilgan g‘oyalarni umumlashtirish, turkumlashtirish hamda yaxlitlashdan iborat.
O‘quv predmetining mavzusi yoki faoliyat mazmuniga doir manbalar mohiyatini o‘rganib chiqish o‘qituvchi uchun o‘quvchilar e’tiboriga taqdim etilayotgan mavzu xususida ularga batafsil, mukammal ma’lumotlarni bera olish, ta’limning umumiy jarayonini tasavvur etish imkonini beradi.
2. Bu bosqich o‘quv predmetining mavzusi yuzasidan yagona, umumiy maqsadni aniq belgilash, umumiy maqsad doirasida kichik bo‘limlar bo‘yicha hal etiluvchi xususiy maqsadlarni ham belgilash, ta’lim maqsadiga erishish yo‘lda ijobiy hal etib borilishi lozim bo‘lgasn vazifalarni ishlab chiqishga yo‘naltiriladi.
Ta’lim maqsadi va vazifalarining aniq, puxta belgilab olinishi o‘qituvchi, shuningdek, o‘quvchilar faoliyatini muayan yo‘nalishga solish, ta’lim maqsadiga erishishda vaqtdan unumli foydalanish, ta’lim jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan didaktik va tarbiyaviy muammolarning oldini olish, mavjud shart-sharoitlardan oqilona foydalanishga zamin hozirlaydi. Bosqich natijasi o‘quv predmetining mavzusi bo‘yicha yagona, umumiy hamda xususiy maqsadlar, shuningdek, vazifalarni qayd etish bilan tavsiflanadi.
3. Mazkur bosqich ta’lim maqsadi va vazifalariga tayanilgan holda, o‘quv jarayonining mazmunini ishlab chiqishdan iboratdir.
Ta’lim jarayoni o‘quv materiali mazmunini yoritishga xizmat qiluvchi muayan mavzu bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlar majmuini ifoda etish imkonini beradi. Ta’lim mazmunida, shuningdek, o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan tushuncha, ko‘nikma hamda malakalarning hajmi ham o‘z ifodasini topa olishi lozim. Zero, ta’lim mazmunining g‘oyaviy jihatdan mukammalligi o‘quvchilar tomonidan muayan bilim, ko‘nikma va malakalarning o‘zlashtirilish darajasi bilan belgilanadi. Bu bosqich samarasi o‘quvchilar tomonidan ma’lum tushunchalarning o‘zlashtirilishi, ko‘nikma va malakalarning shakllanishini ta’minlovchi shartlarning ishlab chiqilganligida namoyon bo‘ladi.
4. Ta’lim jarayonini loyihalashning eng muhim bosqishi sanalgan bu bosqichda mashg‘ulotning shakli, metodi va vositalarini tanlash kabi harakatlar amalga oshiriladi.
Mazkur bosqichning muhimligi shundaki, aynan mashg‘ulot shakli, metod va vositalari ta’lim jarayonining muvaffaqiyatli ta’minlanishiga olib keladi. Ular yordami bilangina o‘quv predmetining mavzusi borasidagi nazariy bilimlar o‘quvchilarga uzatiladi, o‘quvchilar tomonidan esa ushbu bilimlar qabul qilinadi. Muayyan mashg‘ulot uchun eng maqbul deb topilgan shakl, metod va vositalarning belgilanishi ta’lim jarayonining qariyb 90 foizlik muvaffaqiyatini kafolatlaydi. Yangi, zamonaviy pedagogik texnologiyalarning asosiy mohiyati aynan mana shu bosqichda ochib beriladi. O‘quvchilarni ijodiy izlanish, faollik, erkin fikr yuritishga yo‘naltiruvchi ta’lim shakli, metod va vositalarining to‘g‘ri tanlanishi mashg‘ulotlarning qiziqarli, bahs-munozaralarga boy bo‘lishi, ijodiy tortishuvlarning yuzaga kelishiga turtki beradi. Mana shu holatdagina o‘quvchilar tashabbusni o‘z qo‘llariga oladilar, o‘qituvchining zimmasida esa ularning faoliyatini ma’lum yo‘nalishga solib yuborish, umumiy faoliyatni nazorat qila olish, murakkab vaziyatlarda yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish, maslahatlar berish hamda ular faoliyatini baholash kabi vazifalar qoladi.
5. Navbatdagi bosqichda o‘quvchilar tomonidan bilim, ko‘nikma va malakalarning o‘zlashtirilishi uchun yetarli deb belgilangan vaqt hajmi, ya’ni, muayyan mavzu yuzasidan ma’lum tushuncha, ko‘nikma va malakalarning o‘quvchilar tomonidan qancha vaqt oralig‘ida o‘zlashtirilishi mumkinligi aniqlanadi.
6. Mazkur bosqichda mashqlar tizimi ishlab chiqiladi. Bosqich natijasi sifatida ishlab chiqilgan mashqlar tizimining samaradorligiga alohida ahamiyat berish talabi mazkur bosqichning asosiy sharti hisoblanadi.
Mazkur bosqichda ishlab chiqilgan mashqlar tizimini quyidagi guruhlarga bo‘lish maqsadga muvofiqdir:
a) mashg‘ulot jarayonida o‘quvchilar tomonidan yechilishi lozim bo‘lgan mashqlar;
b) darsdan tashqari sharoitlarda bajarilishi ko‘zda tutilgan mashqlar.
O‘quvchilar e’tiboriga havola etilayotgan mashqlar bir-birini to‘ldirishi, o‘zaro aloqadorlik, bog‘liqlik va eng muhimi evolyutsion xususiyat kasb eta olishi lozim.
7. Ta’lim jarayonini loyihalashtirishning bu bosqichida o‘quvchilarning umumiy faoliyatlarini nazorat qilish va test tizimini ishlab chiqish kabi vazifalar amalga oshiriladi.
Nazariy va amaliy jihatdan to‘g‘ri bo‘lgan test tizimining ishlab chiqilishi o‘quvchilarning mavzu yuzasidan muayyan tushunchalarni o‘zlashtirish, shuningdek, amaliy ko‘nikma va malakalarni shakllantira olganlik darajalarini aniq va xolis aniqlay olish imkonini beradi. Test tizimini ishlab chiqishda testlarning izchil, uzviy hamda bir-biri bilan uyg‘un bo‘lishlariga ahamiyat berish maqsadga muvofiqdir.
8. Ta‘lim jarayonini loyihalashning so‘nggi bosqichi yaratilgan loyihaning ta’lim jarayoniga tatbiq etilishi, ta’lim jarayonining yakuniy darajasini o‘rganish bilan nihoyalanadi.
Mazkur bosqichda ta’lim jarayonining umumiy ahvoli, erishilgan yutuq hamda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar, ularning yuzaga kelish sabablari tahlil etiladi, navbatdagi mashg‘ulotlar jarayonida sodir bo‘lgan kamchiliklarning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar belgilanadi. Bildirilgan fikrlardan anglanadeki, har bir bosqichda amalga oshirilayotgan vazifalar o‘rtasida muayyan izchillik mavjud bo‘lib, u ta’lim jarayonini samarali tashkil etish imkonini beradi.
"Har qanday faoliyat texnologiya yoki san'at bo'lishi mumkin. San'at sezgi asosida, texnologiya fanga asoslangan. Hamma narsa san'atdan boshlanadi, texnologiya tugaydi, har bir narsa qayta boshlanadi. "
Pedagogikaning yangi tushunchalaridan biri pedagogik adabiyotda (ilmiy, jurnalistik, ta'lim) ko'pincha topilgan texnologiya kontseptsiyasidir. Turli mualliflar tomonidan ushbu kontseptsiyaga kiritilgan tarkibning heterojenligi, qonuniy foydalanish uchun zarur bo'lgan shakllanish darajasiga yetmaganligini ko'rsatadi.
"Texnologiya" tushunchasi bizga kompyuter texnologiyasini ishlab chiqish va yangi kompyuter texnologiyalarini joriy etish bilan birga keldi. Ilmiy-pedagogik texnologiyada maxsus yo'nalish paydo bo'ldi. Ushbu yo'nalish 20-asrning 60-yillarida AQSh, Angliya va asosan dunyoning deyarli hamma mamlakatlarida tarqaldi.
Hozirgi vaqtda maqsadlar, maqsadlar, tuzilmalar, tezlashtirilgan ta'lim usullari, guruh treninglari, o'quv o'yinlari, masofadan turib o'qitish va boshqalardagi farqli pedagogik texnologiyalar mavjud. Ularning aksariyati nafaqat ta'lim jarayonida, balki boshqa sohalarda ham qo'llaniladi. Har bir o'qituvchi barcha talablarga javob beradigan ideal shaxsni yaratishi mumkin bo'lgan universal ta'lim texnologiyasini ishlab chiqqunga qadar hali ham juda uzoqda. Bugun biz faqat ta'lim jarayonlarini yanada samarali qiladigan ta'limning texnologik elementlari haqida gaplashamiz. Bu muammoning tadqiqotchilari Bespalko V.P., Selevko G.K., Slastenin V.A., Mavrin S.A. va boshq.
Ta'lim texnologiyasi va pedagogik dizaynning mohiyati
Pedagogik jarayon texnologiyasi g'oyasining kelib chiqishi asosan nazariy va amaliy faoliyatning turli sohalarida ilmiy-texnikaviy yutuqlarning kiritilishi bilan bog'liq. Shuni ta'kidlash kerakki, AS pedagogika texnologiyasi manbai edi. Makarenko. Dunyoga mashhur "Pedagogik she'rida" u "bizning pedagogik ishlab chiqarishimiz hech qachon texnologik mantiqqa asoslanmagan, lekin doimo axloqiy targ'ibotning mantig'iga asoslangan" deb yozgan. U shuning uchun biz pedagogik ishlab chiqarishning barcha muhim bo'linmalaridan: texnologik jarayonlar, operatsiyalarni hisobga olish, dizayn ishlarini, dizaynerlar va qurilmalardan foydalanishni, rationing, nazorat qilish, tolerantlik va rad etishga shunchaki ishonmaymiz.
Pedagogikani o'z ichiga olgan har qanday faoliyat texnologiya bo'lishi mumkin. San'at sezgi, ilm-fanga asoslangan. Hamma narsa san'atdan boshlanadi, texnologiya tugaydi, har narsa hamma boshidan boshlanadi. Va uning doirasida biron-bir rejalashtirish, u holda uni tarqatish mumkin emas, bema'nilardan farqli o'laroq, intuitiv xatti-harakatlar, texnologiyaning boshlanishi.
1960-yillarning boshlariga kelib tadqiqotchilarning ta'lim texnologiyasini keng joriy etishlari. uni Amerika boshida islohotlar bilan, keyinchalik esa Evropa maktabida birlashtiramiz. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarning eng mashhur mualliflari orasida J. Kerol, B. Bloom, D. Bruner, D. Hamblin, G. Geis va V. Coscarelli ham bor. Ta'lim sohasidagi texnologik yondashuvlarni tadbiq qilishning ichki nazariyasi va amaliyoti P.Ya.ning ilmiy ishlarida aks ettirilgan. Halperin, N.F. Talizinoy, A.G. Rivina, L.N. Landa, Yu.K. Babanskiy, P.M. Erdneva, IP Rachenko, L.Ya. Zorina, V.P. Bespalko, M.V. Klarina va boshqalar
Bugungi kunda pedagogik va psixologik adabiyotlarda ko'pincha "texnologiya" tushunchasi. "Texnologiya" so'zi lotincha "technos" so'zidan - san'at, hunarmandchilik, "hunarmandlik" va "logotip" - fan sifatida nimani anglatishini aniqlash oson. Texnologiya odatda oldindan aniqlangan xususiyatlarga ega mahsulotni olish uchun manba moddasini qayta ishlash jarayoni deb ataladi. Texnologiyalar sharoitida xom ashyoni konvertatsiya qilish usuli va jarayonlarining umumiy va ketma-ketligini tushunishimiz kerak.
Psixologik va pedagogik adabiyotlarda "texnologiya" kontseptsiyasi bo'yicha bir nechta turli xil fikrlarni topish mumkin. Turli nuqtai nazarlarni tizimlashtirish ta'lim texnologiyalarining ta'rifiga 3 asosiy yondashuvni ajratishga imkon beradi. Birinchidan, texnologiya, odatda, alohida maqsadga erishish uchun muayyan usulni nazarda tutadi. "Texnologiya" kontseptsiyasidan foydalanish bu ma'noda pedagogikani o'rganish jarayonini ko'rsatmasdan yangi narsalarni bermaydi. Bitta kontseptsiyani boshqasiga almashtirish mavjud. Texnologiyadagi ikkinchi yondashuvni qo'llab-quvvatlaydiganlar pedagogik tizimni butunlay anglatadi. Shunga qaramay, V. Bespalkoning izohiga ko'ra, pedagogik tizimning eng muhim elementlari talabalar va o'qituvchilardir. Boshqa tomondan, texnologiya pedagogik tizimda tasvirlangan o'qitish uslubining o'ziga xos xususiyati bo'lib, o'quvchilarni va o'qituvchilarni ochiq shaklda o'z ichiga olmaydi. "Texnologiya" va "pedagogika tizimi" tushunchalari o'rtasidagi farqqa qaramasdan, texnologiyaning ushbu ta'rifi asl mazmuniga yaqinlashadi, chunki Texnologiya nafaqat metodologiyani, balki shunga o'xshashlarni ham o'z ichiga oladi muhim element ta'lim tizimi, ta'lim vositalarining tizimi sifatida. Uchinchi yondashuv nuqtai nazaridan, texnologiya nafaqat texnik yoki pedagogik tizim, balki ushbu maqsadga erishish uchun maqbul usul yoki tizim sifatida algoritmning bir turi sifatida qaraladi. «Zamonaviy texnologiyalar» atamasi shubhasiz tasodif emas, bu jamiyatni rivojlantirishning ushbu darajasida natijalarni olishning eng samarali va tezkor usullarini nazarda tutadi. Texnologiya eng yaxshi va eng yaxshi emas samarali usul, texnologik jarayonning talablariga javob beradigan har qanday ta'lim usuli.
Pedagogik adabiyotda juda aniq ko'rsatib o'tilgan uchta yondashuvdan tashqari, "texnologiya" tushunchasi kamida uchta hissiyada qo'llaniladi:
1. "metodologiya" yoki "treningni tashkil etish shakli" tushunchasiga sinonim sifatida;
2. Muayyan pedagogik tizimda (VV Davydovning texnologiyasi, an'anaviy ta'lim texnologiyasi va boshqalar) ishlatiladigan barcha usullar, vositalar va shakllarning kombinatsiyasi sifatida;
3. Belgilangan xususiyatlarga ega mahsulotni olish imkonini beradigan usullar va jarayonlar ketma-ketligi va ketma-ketligi.
"Texnologiya" atamasi o'qituvchining sanoat ishlab chiqarilishidan kelib chiqadigan asl ma'nosini saqlaydigan uchinchi talqinda eng yaxshi qo'llaniladi.
"Texnologiya" atamasi birinchi marta bir necha asrlar ilgari, sanoatni shakllantirish davrida paydo bo'lgan. Boshqacha qilib aytganda, bu qo'l san'ati bilan mashinasozlik mahsulotlariga o'tish davridir. Ishlab chiqarishni rivojlantirish tarixini ko'rib chiqish inson faoliyatining har qanday sohasini rivojlantirish zanjir bo'ylab sodir bo'lishini ko'rsatadi: tasodifiy tajriba → hunarmandchilik texnologiyasi.
Ta'lim texnologiyasi tarkibi quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan iborat:
1. Ta'lim darajasining dastlabki diagnostikasi ta'lim materiallari va mavjud bo'lgan bilim va tajribaning yagona darajasiga ega guruhlar (sinflar) bo'yicha talabalarni tanlash. Maktabgacha diagnostikani keng qo'llash natijalari ushbu elementni amaliyotga joriy qilish zarurligini isbotladi. Ko'pgina hollarda, kurs yoki fanni o'rganishda boshlang'ich diagnoz va tanlash kerak.
2. Talabalarning ta'lim faoliyatiga turtki berish va ularni tashkil etish. Texnologiyalarni joriy etish bilan bu yo'nalish o'qituvchining ishida muhim ahamiyat kasb etadi. Talabaning o'qitish vositasi bilan o'zaro ta'siri har doim quvonch va zavq keltira olmaydi. Shuning uchun o'qituvchining texnologiya ta'limini joriy etishdagi asosiy vazifasi talabalarni bilim olish mashg'ulotlariga jalb qilish va bu manfaatlarni qo'llab-quvvatlashdir.
3. Ta'lim vositalarining ta'siri. Ushbu bosqich o'quvchilarning ta'lim vositalari bilan o'zaro aloqasi orqali amalga oshiriladigan o'quv jarayoni hisoblanadi. Ushbu bosqichda talaba o'qituvchi bilan emas, balki oldingi yoki shaxsiy mashg'ulotlarda bo'lgani kabi, o'quv vositasi bilan o'zaro munosabatlarda ta'lim materiallarini o'rganadi.
4. Materiallarning sifat nazorati. Texnologiya nazorat jarayoniga katta e'tibor beradi. Texnologiyalarda faoliyat va nazoratni tashkil qilishning tarkibiy qismlari bir-biriga mos keladi - bu o'zaro bog'liq va bir-birini to'ldiruvchi ikkita birlikdir.
Shuni ta'kidlash kerakki, har qanday bosqichda ta'lim vositalaridan foydalanish mumkin. o'quv jarayoniBiroq, o'quv jarayonining texnologiyasi ta'lim vositasi asosiy bosqichda - ta'lim faoliyati bosqichida qo'llanilgan holatda bo'ladi. Ta'lim vositalarini boshqa barcha bosqichlarda qo'llash faqatgina bitta darajadan yoki boshqa texnologiyadan to'liq foydalanishni anglatadi.
Ayrim hollarda, odamlar o'rtasidagi muloqot va o'zaro ta'sirning muhim elementini o'z ichiga olgan o'quv jarayoni texnologik jarayon deb atash mumkin. Agar ta'lim vositalari etakchi rol o'ynasa va ta'lim maqsadi tashxis qo'yilgan bo'lsa, bu mumkin.
Shunday qilib, "pedagogik texnologiya", "ta'lim texnologiyasi" tushunchalarining zamonaviy ma'nosi "texnologiya" ning etakchi elementi - ta'limning vositasi (a) ga diqqat bilan ochib berilgan.
Hozirgi vaqtda pedagogik texnologiyalar pedagogik muammolarni hal etishga qaratilgan pedagogik harakatlarning yaxlit yoki bir-biriga bog'li tizimini yoki amaliyotda oldindan rejalashtirilgan pedagogik jarayonni rejalashtirilgan va izchil amalga oshirishni anglatadi.
1.2. Ta'lim texnologiyasi tushunchasi
Pedagogik texnologiya - qat'iy ilmiy rejalar va ta'limning muvaffaqiyatli bo'lishini kafolatlash. Pedagogik texnologiya ushbu tamoyillarni ob'ektiv munosabatlarda izchil amalga oshirishga qaratilgan tashqi va ichki xatti-harakatlar majmuasi sifatida qaralishi mumkin, bu erda o'qituvchilikning shaxsiyati to'liq namoyon bo'ladi. Har qanday pedagogik muammoni malakali professional o'qituvchi tomonidan amalga oshiriladigan etarli texnologiyalar yordamida samarali hal etish mumkin.
Ta'lim texnologiyasi tushunchasi quyidagilarni o'z ichiga oladi:
· Nazariy ta'limning yuqori darajasi va boy amaliy tajribasi bo'lgan mutaxassislar tomonidan tasdiqlangan pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish imkoniyati;
· Pedagogik texnologiyalarni o'qituvchi va talabalarning o'zaro aloqalaridagi maqsadlari, imkoniyatlari va shartlariga muvofiq ravishda erkin tanlash imkoniyati.
Pedagogik texnologiyalar ta'lim texnologiyalari va ta'lim texnologiyalari sifatida taqdim etilishi mumkin. V V. Pican ushbu texnologiyalarning eng muhim xususiyatlarini aniqlaydi:
Texnologiya muallifning muayyan uslubiy va falsafiy pozitsiyasiga asoslangan maxsus pedagogik kontseptsiya uchun ishlab chiqiladi;
· Pedagogik xatti-harakatlarning texnologik zanjiri, aloqa operatsiyalari qat'iy aniq maqsadli natijaga ega bo'lgan maqsadlarga mos ravishda tuziladi;
· Texnologiya o'qituvchi va talabalarning o'zaro bog'liqligini shartnoma asosida, individualizatsiya va differentsiatsiya printsiplarini, inson va texnik imkoniyatlarning maqbul darajada amalga oshirilishini, dialogiy muloqotni hisobga olgan holda ta'minlaydi;
· Pedagogik texnologiyalarning elementlari bir tomondan biron bir o'qituvchi tomonidan takrorlanadigan bo'lishi kerak, ikkinchidan, barcha maktab o'quvchilari tomonidan rejalashtirilgan natijalarni (davlat standarti) bajarilishini ta'minlash.
· Pedagogik texnologiyalarning organik qismi diagnostika jarayonlari, kontent mezonlari, ishlash ko'rsatkichlari va ko'rsatkichlarni o'lchash vositalari.
Pedagogik muammolarni hal qilish bosqichiga qarab, ularning mazmuni va vaqtidan qat'i nazar, o'zaro bog'liq bo'lgan umumiy va xususiy texnologiyalarni ajratib ko'rsatish mumkin. Umumiy texnologiyalar, masalan, o'quv jarayonini va uni amalga oshirishni loyihalashni o'z ichiga oladi. Talabalarni pedagogik rag'batlantirish, uning monitoringini o'tkazish va natijalarini baholash kabi ta'lim va ta'limning bunday vazifalariga xususiy texnologiyali yechimlar, jumladan, ta'lim holatini tahlil qilish, dars boshlanishini tashkil etish va boshqalar.
Pedagogik texnologiyalarning boshqalardan farqlash, ular qiziqishni kuchaytirib, talabalarga uni rag'batlantirish orqali yanada samarali o'rganishga hissa qo'shadi.Ko'pgina pedagogik noto'g'ri va noto'g'ri hisob-kitoblarning sabablari o'qituvchilarning umumiy madaniy va nazariy va amaliy pedagogik savodxonligining yo'qligida, ularning ko'pchiligida haqiqiy professionallikning yo'qligidan kelib chiqadi. Shu bois, bizning ishimizning maqsadi - umumiy va kasb-hunar ta'limi muassasalarida zamonaviy pedagogik texnologiyalar va pedagogik texnologiyalarni joriy etish. "Ta'lim texnologiyasi" toifasining mazmuni va mazmunini noto'g'ri tushunish muammosini hal qilish uchun quyidagi vazifalarni hal qilishimiz kerak:
1. "Ta'lim texnologiyasi" muammolari bo'yicha adabiyotlarni o'rganish;
2. "Pedagogik texnologiyalar" ni zamonaviy tushunish va qo'llashni belgilash;
3. Talabalar, boshlang'ich o'qituvchilarga "zamonaviy ta'lim texnologiyalari" masalasini mustaqil o'rganish uchun tavsiyalar berish.
Maqsadlarga erishish va maqsadga erishish uchun ilmiy va pedagogik tadqiqot usullarini qo'lladik:
1. adabiyotlarni o'rganish va tahlil qilish;
2. o'qituvchilar va o'quvchilarni o'rganish;
3. materiallarni to'plash, tanlash va tizimlashtirish.
Ishni talabalar va boshlang'ich o'qituvchilarga o'zlarining "zamonaviy ta'lim texnologiyalari" toifasiga kiritishlari mumkin.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslangan matematik ta‘limning interfaol strategiyalari ta‘lim jarayonining yengillashuvini, aniqlashuvini, keng jamoani qamrab olishga m o‘ljallanganligini, o‘qituvchining faqatgina yo‘l -yo‘riq ko‘rsatuvchi nazoratchiga aylanishinini, o‘qitishning erkin va majburiyatsizligini hamda eng asosiysi o‘quvchilar uchun o‘ta qiziqarligini va samaradorligini ta‘minlab bera oladi. Vazifamiz taqdim etilayotgan matematik ma‘lumotlar tizimini o‘quvchilar ongiga singdirishda imkon qadar oson,qiziqarli, serqirra va shu bilan birga samarali yo‘llarini ishlab chiqarishdan iborat. Interfaol strategiyalarning qo‘llanilishi majburiy matematika darsi jarayonini beixtiyor psixologik o‘yin yoki musobaqaga aylantirib, yuqorida tilga olingan passiv o‘quvchilarni ham bir oz bo‘lsa–da, lekin yuritishga o‘z fikrlarini keng ommaga izhor etishga, umuman sinfda kechayotgan bahs – munozaralarga befarq bo‘lmasdan,faol ishtirok etishga undaydi.
An‘anaviy usulda tuzilgan darsga o‘quvchilarning faqat bilim olishiga talab qo‘yilgan bo‘lsa, matematika ta‘limining yangi modelida bilim bilan birga ta‘lim samarasini oshirishda tanqidiy, mustaqil fikrlashga o‘rgatish ham yuqori o‘ringa qo‘yiladi. Bunda dars mobaynida o‘qituvchi va o‘quvchi munosabatidagi an‘anaviy, majburiy itoatkorlik o‘rnini ongli intizom egallashiga katta e‘tibor qaratiladi, buning uchun esa o‘quvchiga tanqidiy, mustaqil fikrlash malakasini singdirib borish zarur. Bu borada quyidagilarni hisobga olish muhim ahamiyat kasb etadi:
1) matematikada o‘qitish jarayoni zamonaviy pedagogik texnologiyalar yordamida tashkil qilinishini talab etadigan ma‘lum tizimga ega bo‘lgan yondashuvlar tamoyillari;
2) uzluksiz matematika ta‘limini tizimiga pedagogik texnologiyalarni samarali qo‘llash zarurati haqidagi ilg‘o pedagogik g‘oyalari;
3) o‘qitish jarayonini faollashtirish hamda uzluksiz ta‘limda pedagogik texnologiyalar nazariyasi;
4) tanqidiy tafakkurni rivojlantirish nazariyasi;
5) shaxsning ijobiy rivojlanish nazariyasi;
Umuman olganda,matematika o‘qitishda eng yuqori rivojlantiruvchi samaraga erishish mumkin, agar:
- uzluksiz matematik ta‘lim tizimida o‘qitishning interfaol metodlari o‘qitilayotganlarning mustaqil, tanqidiy tafakkurini rivojlantirish vositasi sifatida qo‘llanilsa;
- uzluksiz matematik ta‘lim tizimida pedagogik texnologiyalarni qo‘llash jarayonini o‘qitilayotganlar haqiqiy o‘quv imkoniyatlarini iloji boricha aniq hisobga olgan holda,ularda matematik bilimlarni o‘zlashtirishga nisbatan mustahkam qiziqishlarni shakllantirish imkoniyatlari ta‘minlasa;
- uzluksiz ta‘lim tizimida matematika o‘qitish jarayoni murakkab aqliy faoliyat sifatida qaralib, u faqatgina ahdozali darsdagi da‘vat, anglash va fikrlash bosqichlari to‘g‘ri amalga oshirilgandagina to‘laqon bo‘ladi, deb qaralsa;
- uzluksiz ta‘lim tizimida amaliy mazmunga ega bo‘lgan matematik tushunchalarni o‘qitishdan 3 ta asosiy (ta‘limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi) maqsadlarni amalga oshirish vositasi sifatida foydalanilsa.
Buning uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
1) o‘quvchilarni matematika o‘qitishda pedagogik texnologiyalarning ta‘limiy – rivojlantiruvchi rolini aniqlash;
2) o‘quvchilarni matematika o‘qitishda interfaol metodlarni tanlash mezonini va ularni qo‘llash tamoyillarini aniqlash;
3) uzluksiz matematik ta‘lim tizimida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llashda mavjud darslik va o‘quv qo‘llanmalardan foydalanish usullarini aniqlash;
4) matematika o‘qitish jarayonida interfaol metodlarni qo‘llash bo‘yicha maktablarga mo‘ljallangan o‘quv – metodik , didaktik tarqatma materiallarni ishlab chiqish.
Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni talabalarga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko‘nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, talabalar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko‘nikma va malakalar darajasini baholash o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.
Pedagogik texnologiya o‘z mohiyatiga ko‘ra sub’ektiv xususiyatga ega.
Qanday shakl, metod va vositalar yordamida tashkil etilishidan qat’iy nazar texnologiyalar:
- pedagogik faoliyat samaradorligini oshirishi;
- o‘qituvchi va talabalar o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni qaror toptirishi;
- talabalar tomonidan o‘quv predmetlari bo‘yicha puxta bilimlarning egallanishini ta’minlashi;
- talabalarda mustaqil, erkin va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishi;
- talabalarning o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqara olishlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishi;
- pedagogik jarayonda demokratik va insonparvarlik g‘oyalarining ustivorligiga erishishni kafolatlashi zarur.
Pedagogik texnologiyalardan majburan foydalanish mumkin emas. Aksincha, tajribali pedagoglar tomonidan asoslangan yoki ular tomonidan qo‘llanilayotgan ilg‘or texnologiyalardan maqsadga muvofiq foydalanish bilan birga, ularni ijodiy rivojlantirish maqsadga muvofiqdir.
Umumiy holda metodning tanlanishi ta’lim va tarbiyaning didaktik maqsadlari bilan aniqlanadi. Biroq turli xil pedagogik vaziyatlarda o’qituvchi va talabalar o’rtasida faoliyat turlari o’zgarib , o’zaro almashinib turadi .Tabiiyki , bu faoliyat turlariga mos holda o’qitish metodlari ham o’zaro chog’shtiriladi. O’qituvchining yangi mavzuga tayyorgarlik ko’rishida metodlar va metodik usullarni tanlash – bu ularning o’zaro almashinuvini vaqt va didaktik maqsad bo’yicha muvozanatlashtirish demakdir . Pirovard natijasida talabalar aqliy va amaliy faolligining yuqori darajasini ta’minlashga sharoit yaratiladi.To’g’ri qo’llanilgan metodlar ob’ektiv voqelikka oid bilimlarmi chuqurlashtiradi va yaxlit hamda mashg’ulotning ilmiy- nazariy darajasini oshiradi . Ketma-ket saralangan o’qitish metodlari ma’lum darajada bilish va kasbiy qiziqishini rivojlantirishga , mustaqil amaliy faolyatni faollashtirishga olib keladi.
Ta’lim mazmuning interfaol metodlar bilan aloqasi. Shunday qilib , biz o’qitish metodlarini tanlashni takomillashtirishning birinchi muhim shartini ularni tizimlashni , o’quv jarayonini rejalashtirish muolajalariamaliyotida qo’llash bilan bog’liqlikni aniqlashtiradigan yaxlit yondashuvni tavsifladik. Pedagogikada an’anaviy metodlarni tanlash mezonlari katta miqdorda ishlab chiqilgan , keyingi yillarda didaktik olimlarning ishlarida ularning yigirmadan ortig’i keltiriladi . Interfaol metodlarni tanlash mezoni – ularning ta’lim va tarbiyani rivojlantirish masalarni yechishga yuqori yo’nalganligidir . Bu mezon turli xil metodlarni u yoki bu doiradagi vazifalarni yechish imkoniyatlarini baholash yo’li bilan joriy etiladi , chunki ijtimoiy tajriba elementlarini o’zlashtirishda ularning imkoniyatlari turlichadir. Interfaol metodlarni tanlashning navbatdagi mezoni ularning ta’lim mazmuni xususiyatiga mos kelishdir. Metod mazmuni harakatlanish qismi sifatida ham aniqlanadi . Shu bousdan bu mezonning hisobga olinishi shubhasiz . Bir metod yordamida mavzu mazmuni to’laroq ochib berilsa, boshqasi uni ijobiy o’zlashtirishga imkon tug’diradi.Interfaol metodlarning tanlashning yana bir mezoni ularning talabalar o’quv imkoniyatlariga to’liq mos kelishi , ya’ni samarali o’quv faoliyati uchun ichki va tashqi shart- sharoitlarining birligini ta’minlashdir.
Interfaol o’qitish metodlaridan foydalanishda pedagogning xususiy imkoniyatlariga mos kelishi lozim.Bu pedagogning o’qitish metodlari nazariyasi va amaliyoti bilan o’qitsh jarayoning qonuniyatlari bilan bilish nazariyalari ta’lim mazmuni nazariyasi va boshqa mavjud qonunlar bilan qurollanganllik darajasini hisobga oladi.Interfaol metodlarni tanlash mezonlaridan keyingisi-ularning o’quv jarayonini tashkil etish shakllari bilan mos kelishidir.Darvoqe, o’qitishning yalpi,guruhli va individual shakllari turlicha metodlarni talab etadi.Misol uchun debat metodi ikki talaba o’rtasidagi bahs hisoblansa, “aqliy hujumda” guruhdagi barcha talabalarning ishtiroki zarur bo’ladi.
Interfaol mtedlarning pedagogik texnologik prinsiplariga mos kelishi umumlashtiruvchi mezon hisoblanadi.Ma’lumki,pedagogik texnolgik ham ma’lum qonuniyatalar asosida loyihalanadi va o’quv jarayonini tashkil etishga asos yaratadi, joriy qilingach esa yakuniy natijani,talabaning u yoki mavzuni mustaqilligini ta’minlaydi.
Ta’limning umumiy maqsadidan kelib chiqib o’qitishning ayni bosqichidagi tarbiyaviy va rivojlantiruvchi masalarni yechish zaruratni hisobga olgan holda ajratilgan variant tahlillanadi va baholanadi.
Metodning mohiyati quyidagidan iborat:
- jamoa orasida muayyan topshiriqlarni bajarayotgan har bir o‘quvchining shaxsiy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga ko‘maklashish;
- o‘quvchilarda ma’lum jamoa tomonidan bildirilgan fikrga qarshi g‘oyani ilgari surish layoqatini yuzaga keltirishdan iborat.
“Fikrlarning shiddatli hujumi” metodidan foydalanishga asoslangan mashg‘ulot quyidagi bosqichlarda tashkil etiladi:
1-bosqich: Ruhiy jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan o‘quvchilarni o‘zida biriktirilgan hamda son jihatdan teng bo‘lgan kichik guruhlarni shakllantirish;
2-bosqich: Guruhlarga hal etish uchun topshirilgan vazifa yoki topshiriqlar mohiyatidan kelib chiqadigan maqsadlarni aniqlash;
3-bosqich: Guruhlar tomonidan muayyan g‘oyalarning ishlab chiqilishi (topshiriqlar hal etilishi);
4-bosqich: Topshiriqlarning yechimlarini muhokama etish, ularni to‘g‘ri hal etilganligiga ko‘ra turkumlarga ajratish;
5-bosqich: Topshiriqlarning yechimlarini qayta turkumlashtirish, ya’ni ularning to‘g‘riligi, yechimni topish uchun sarflangan vaqt, yechimlarning aniq va ravshan bayoni etilishi kabi mezonlar asosida baholash;
6-bosqich: Dastlabki bosqichlarda topshiriqlarning yechimlari yuzasidan bildirilgan muayyan tanqidiy mulohazalarni muhokama etish hamda ular borasida yagona xulosaga kelish.
Metodni qo‘llash jarayonida quyidagi holatlar yuzaga keladi:
- o‘quvchilar tomonidan muayyan nazariy bilimlarning puxta o‘zlashtirilishiga erishish;
- vaqtni iqtisod qilish;
- har bir o‘quvchini faollikka undash;
- ularda erkin fikrlash layoqatini shakllantirish.
Interfaol dars jarayoni shunday tashkil etilishi kerakki, bunda sinfdagi barcha o‘quvchilar faollashishi zarur, ya‘ni dars o‘tish jarayonida o‘quv materiallarining ma‘lum bir qismi o‘quvchilar tomonidan mustaqil o‘rganiladi( yakka, juft – juft yoki guruh bo‘lib ), so‘ngra bu material sinfda har tomonlama muhokama etiladi. Amaliy ishlar ham shu tariqa bajariladi. O‘quv jarayonida o‘quvchilar o‘qiyotganliklarini, muallim ularga o‘qish va o‘rganishlari uchun yordam berayotganini anglasinlar. O‘qituvchi – o‘quv jarayonini tashkilotchisi, rahbari, nazoratchisi hamdir. O‘quvchining sinfda o‘zini erkin his qilishi va o‘quv faoliyati uni emotsional jihatdan qoniqtirishi lozim, ana shundagina u o‘zining fikrlarini erkin bayon qila oladi. Bundan tashqari o‘qituvchi o‘quvchining bilimini sinashi, ko‘nikma va malakalarini aniqlashi, uning shaxsiy fikrini bilishi uchun albatta to‘g‘ri savol qo‘ya olishi kerak.

“6x6x6” metodi

“6x6x6” metodi yordamida bir vaqtning o‘zida 36 nafar o‘quvchini muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma’lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a’zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. Bu metod asosida tashkil etilayotgan mashg‘ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo‘lgan 6 ta guruh o‘qituvchi tomonidan o‘rtaga tashlangan muammoni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach o‘qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhdan bittadan vakil bo‘ladi. Yangidan shakllangan guruh a’zolari o‘z jamoadoshlariga guruhi tomonidan muammo yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar.
“6x6x6” metodining afzallik jihatlari quyidagilardir:
- guruhlarning har bir a’zosining faol bo‘lishiga undaydi;
- ular tomonidan shaxsiy qarashlarning ifoda etilishini ta’minlaydi;
- guruhning boshqa a’zolarining fikrlarini tinglay olish ko‘nikmalarini hosil qiladi;
- ilgari surilayotgan bir necha fikrni umumlashtira olish, shuningdek, o‘z fikrini himoya qilishga o‘rgatadi.
Eng muhimi, mashg‘ulot ishtirokchilarining har bir qisqa vaqt (20 daqiqa) mobaynida ham munozara qatnashchisi, ham tinglovchi, ham ma’ruzachi sifatida faoliyat olib boradi.
Ushbu metodni 5, 6, 7 va 8 nafar o‘quvchidan iborat bo‘lgan bir necha guruhlarda qo‘llash mumkin. Biroq yirik guruhlar o‘rtasida “6x6x6” metodi qo‘llanilganda vaqtni ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi. Chunki bunday mashg‘ulotlarda munozara uchun ham, axborot berish uchun birmuncha ko‘p vaqt talab etiladi. So‘z yuritilayotgan metod qo‘llanilayotganda mashg‘ulotlarda quruhlar tomonidan bir yoki bir necha mavzuni qilish imkoniyati mavjud.
“6x6x6” metodidan ta’lim jarayonida foydalanish o‘qituvchidan faollik, pedagogik mahorat, shuningdek, guruhlarni maqsadga muvofiq shakllantira olish layoqatiga ega bo‘lishni talab etadi. Guruhlarning to‘g‘ri shakllantirmasligi topshiriq yoki vazifalarning to‘g‘ri hal etilmasligiga sabab bo‘lishi mumkin.
Bu metod yordamida mashg‘ulotlar quyidagi tartibda tashkil etiladi:
1. O‘qituvchi mashg‘ulot boshlanishidan oldin 6 ta stol atrofiga 6 tadan stul qo‘yib chiqadi.
2. O‘quvchilar o‘qituvchi tomonidan 6 ta guruhga bo‘linadi. O‘quvchilarni guruhlaga bo‘lishda har o‘rindiqni nomlab, nomlangan varaqchalarni olganlar o‘z o‘rinlariga joylashadilar.
3. O‘quvchilar joylashib olganlaridan so‘ng o‘qituvchi mashg‘ulot mavzusini e’lon qiladi va guruhlarga muayyan topshiriqlarni beradi. Ma’lum vaqt belgilanib, munozara jarayoni tashkil etiladi.
4. O‘qituvchi guruhlarning faoliyatini kuzatib boradi, kerakli o‘rinlarda guruh a’zolariga maslahatlar beradi, yo‘l-yo‘ruqlar ko‘rsatadi hamda guruhlar tomonidan berilgan topshiriqlarning to‘g‘ri hal etilganligiga ishonch hosil qilganidan so‘ng guruhlardan munozaralarni yakunlashlarini so‘raydi.
“5x5x5” metodi
“5x5x5” metodi yordamida bir vaqtning o‘zida 36 nafar o‘quvchini muayyan
faoliyatga jalb etish orqali ma’lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a’zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. Bu metod asosida tashkil etilayotgan mashg‘ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo‘lgan 6 ta guruh o‘qituvchi tomonidan o‘rtaga tashlangan muammoni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach o‘qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhdan bittadan vakil bo‘ladi. Yangidan shakllangan guruh a’zolari o‘z jamoadoshlariga guruhi tomonidan muammo yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar.
“Klaster” metodi. Klaster (g‘uncha, bog‘lam) metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo‘lib, u o‘quvchilarga ixtiyoriy muammolar xususida erkin, ochiq o‘ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod turli xil g‘oyalar o‘rtasidagi aloqalar to‘g‘risida fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi.
“Klaster” metodi aniq ob’ektga yo‘naltirilmagan fikrlash shakli sanaladi. Undan foydalanish inson miya faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog‘liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning o‘quvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o‘zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatining bir maromda bo‘lishini ta’minlashga xizmat qiladi.