Reja: Pedagogika fani va uning asosiy kategoriyalari

Pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi va 
pedagogika fanlari tizimi 
Har qanday fan ham yakka holda o‘zi mukammallikka erisha olmaydi. U 
boshqa fanlar bilan aloqada, ularning yutuqlaridan foydalangan holda mazmunan 
boyib boradi. Xuddi shuningdek pedagogika fani ham hozirgi kunimiz 
umumbashariyat tomonidan yaratilgan bilimlar va kelajak haqidagi malumotlarga 
tayanadi. U tabiat va jamiyat rivojlanishi qoidalari to‘g‘risidagi malumotlarga 
asoslanadi o‘zi ham ijtimoiy fan sifatida rivojlangan insonning ijtimoiy kamolotiga 
xizmat qiladi. U falsafa, tarix, iqtisod, psixologiYa, etika va estetika bilogiYa va 
madaniYatshunoslik, siyosatshunoslik va boshqa fanlar bilan uzviy aloqadir. (8-
chizmaga qarang)
 
 
биолог
ия 
фиозол
огия 
гигиена 
манти
к 
матема
тика 
тарих 
киберне
тика 
фалс
афа 

---

Har bir o‘qituvchi-tarbiyachi va o‘quvchi o‘z ona yurti tarixini bilishi, vatanparvar 
bo‘lishi lozim. Ta’lim-tarbiya tarixi, pedagogika tarixi fanidan xabardor bulmay 
turib, o‘qituvchilik qilish mumkin emas. 
O‘qituvchi o‘quvchilarga bilim berish, ma’lumotli qilish, tarbiyalash 
maqsadida unga tizimli ta’sir ko‘rsatadi. Bunda psixologiYa va ijtimoiy omillarga 
asoslanadi. Ya’ni ta’sirning samarasini bilish uchun o‘qituvchining sezgi, idroki, 
tasavvur, diqqat va tafakkur-fikrlash jarayonining qanday kechayotganini bilishga 
asoslanib ta’sir ko‘rsatish rejasini belgilaydi. Ayniqsa, yosh davrlari 
psixologiYasini o‘qituvchi chuqur bilishi talab etiladi. Buni yaxshi bilgan 
o‘qituvchi esa har bir bolaning yosh va individual xususiyatlarini hisobga olgan 
holda bolaga yondashadi va unga samarali ta’sir ko‘rsata oladi. Ma’lum ma’noda 
o‘qituvchilarga xizmat qiladigan psixologiya turkumidagi fanlarni ham pedagogika 
fanlari tizimida kiritish mumkin.
Falsafa pedagogika fani uchun metadologik asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Falsafa pedagogikani ilmiy usullar bilan qurollantiradi, ta’lim va tarbiyaning 
ob’ektiv qonun qoidalari ishlab chiqishga manba bo‘ladi. 
Etika va estetika fanlari pedagogikaning tarbiya nazariyasi bo‘limii bo‘yicha 
ma’lumot beradi. Bu fan o‘qituvchining xulqi, odobi me’yorlarini aniqlash, 
belgilash hamda go‘zallikni chin ma’noda tushuntirish, o‘quvchi ongida hayotning 
jozibali, nafis qirralariga bevosita rag‘bat uyg‘otish borasida pedagogika fani bilan 
aloqadadir. 

---

Fanlarni o‘qitish yo‘llari didaktika aloqadir, chunki har qanday fanni o‘qitish 
usuli shu fanning mazmuni tizimini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirish olinishiga 
xizmat qiladi. Demak, pedagogika bolalar anatomiyasi, fiziologiyasi, bolalar 
gigienasi va pediatriya fanlar bilan ham mustahkam aloqada, bu fanlar bir biriga 
chambarchas bog‘liqdir.
Turli sohada bilim oluvchi o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalashni nazariy 
hamda amaliy tomonlarini pedagogika fani tarmoqlari yoritib beradi. 
Pedagogikaning quyidagi tarmoqlari mavjud.
Umumiy pedagogika maktab yoshidagi o‘quvchilarni tarbiyalash va o‘qitish 
haqida. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi maktabgacha yoshlarni bolalarni 
tarbiyalash bilan shug‘ullanadi. Madaniy oqartuv pedagogikasi madaniy marifiy 
ishlarini boshqarish muammolarini o‘rganadi. Kasb hunar pedagogikasi harbiy 
pedagogika (armiya sardorlari va o‘quvchilarini vatanimizning shon sharafi va or 
nomisi etuk kurashchi harbiy qurol yaroqlardan samarali foydalana oladigan 
yoshlarini tarbiyalash yo‘nalishi); oila pedagogikasi maxsus pedagogika oligofreno 
akli zayiflarga, tiflo-ko‘zi ojiz bolalarga surdo- kar-soqov bolalarga tarbiya berish); 
(metodika 9-chizma). 
Zamonaviy pedagogika ijtimoiy hayot jabhalarida faoliyat ko‘rsatayotgan 
shaxslarni bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatga bardosh bera oladigan, yuksak 
ongli, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o‘zgalarga ibrat bo‘ladigan 
bilimli, komil inson etib tarbiyalashdek muhim masalalarni xal qilishi lozim.