Reja: Reja: Banklarining vositachilik operatsiyalarning tamoyil va funksiyalari

Tijorat banklarida vositachilik operatsiyalari shakllanishi va rivojlanishi mamlakatda qimmatli qog’ozlar bozorining va u bilan bog’liq infrastruktura institutlarining paydo bo’lishi va faoliyati bilan bog’liq.Rivojlangan mamlakatlarda banklar o’zlarining tadqiqot bo’limlariga ega, ular mijozlarning topshiriqlari bo’yicha qimmatli qog’ozlar bozoridagi vaziyatni tahlil qiladi, birja va birjadan tashqari bozorlar qon’yunkturasini tadqiq etadi. Bunda iqtisodiy, siyosiy va boshqa axborotlardan keng miqyosda foydalanadi. Ushbu tadqiqotlar asosida investitsion taktik va strategik maslahatlarga muxtoj bo’lgan ko’p sonli mijozlarning konsaltingi amalga oshiriladi.Mijozlarning qimmatli qog’ozlari portfelini boshqarish bo’yicha banklar tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar ularga katta daromad keltiradi. Mijozlarning hohishi bo’yicha ularning pullari xavfli yoki nisbatan ishonchli qimmatli qog’ozlarga qo’yilma qilinadi. Qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirish yo’lida ularni saqlash va ularga bo’lgan huquq hisobini yuritish maqsadida banklar o’z depozitariylarini yaratadi. Banklarning bu turdagi vositachilik operatsiyalari qimmatli qog’ozlar bozorining rivojlanganlik darajasi, bozorda muomalada bo’lgan instrumentlar xususiyati va qimmatli qog’ozlar bozorining nazorat qilinish darajasiga bog’liq hisoblanadi.Tijorat banklarining vositachilik operatsiyalari mohiyati va shakllanishi ularning turlarida yaqqol namoyon bo’ladi. I.T.Balabanov bank operatsiyalarini tasniflaganda bank kafolatini berish bilan bog’liq operatsiyalarni va komission operatsiyalarni alohida tasnifga ajratadi va bankning komission operatsiyalariga quyidagilarni kiritadi:

Hisob – kassa operatsiyalari – mijozlarga to’lov va hisob – kitoblarni amalga oshirish uchun milliy valyutada yoki xorijiy valyutada hisobraqam ochish, bu hisobraqamga naqdsiz ko’rinishda mablag’larni kirim qilish, shuningdek hisobraqamdan naqd ko’rinishda pullarni olish bilan bog’liq operatsiyalar;

• Hisob – kassa operatsiyalari – mijozlarga to’lov va hisob – kitoblarni amalga oshirish uchun milliy valyutada yoki xorijiy valyutada hisobraqam ochish, bu hisobraqamga naqdsiz ko’rinishda mablag’larni kirim qilish, shuningdek hisobraqamdan naqd ko’rinishda pullarni olish bilan bog’liq operatsiyalar;
• Trast operatsiyalari – alohida tur qimmatli qog’ozlar yoki ularning portfelini ishonch bildirgan holda boshqaruv uchun berish, qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq to’lov funktsiyalari, pensiya va investitsion fondlar aktivlarini boshqarish bilan bog’liq operatsiyalar;
• Chet el valyutasi bilan bog’liq operatsiyalar – an’anaviy valyuta oldi – sotdisidan tashqari valyuta akkreditivlari, xorijiy banklarning yo’l cheklarini xarid qilish va to’lash, plastik kartochkalarni emissiya qilish va ularga xizmat ko’rsatish, xalqaro hisob – kitoblarni amalga oshirish kabi operatsiyalar;
• Axborot xizmatlari – banklarning muayyan haq evaziga mijozlariga tijorat va notijorat xarakterdagi axborotlarni berishi bilan bog’liq operatsiyalar