Reja: Rivojlangan mamlakatlarda pedagogik kompetentlikka oid ilmiy yondoshuvlar
Download 384.72 Kb. Pdf ko'rish
|
4-mavzu
|
Refleksiya – bu, pedagogik faoliyat subyekti tomonidan bilish va
anglashgina emas, balki pedagogning kim ekanligini boshqalar (talabalar, hamkasblar, ota-onalar) tomonidan bilishi va anglashi, uning o‘ziga xosligi, his-hayajoni va kognetiv tasavvurlarini ijodiy tushunish demakdir. Biz o‘qituvchining nazariy tayyorgarligi to‘g‘risida fikr yuritar ekanmiz, ko‘z o‘ngimizda o‘qituvchini nazariy bilimlar bilan qurollantirishni ham nazarda tutishimiz mumkin, ammo pedagogik kompetensiyaning o‘ziga xosligi shundaki, eng avvalo, pedagog o‘z ustida ishlashi, o‘z kasbiy mahoratini, o‘z kompetensiyasini takomillashtirib borishga tayyorligida ko‘rishimiz mumkin. Mamlakatmizda kasbiy kompetensiyaga ega bo‘lgan, pedagogik mahoratli, nazariy-amaliy bilimlarni chuqur egallagan, ma’naviyati yuksak pedagoglarni tayyorlash va qayta tayyorlash masalasiga davlat dasturida belgilangan vazifalarni amalga oshirish nuqtayi nazaridan yondoshilmoqda, ammo nazariy va amaliy tayyorgarlik masalalarida anchagina muammolar bor. Birinchi navbatda, oliy ma’lumotli o‘qituvchi magistr oliy ta’lim muassasalarida faoliyat olib borishi mumkin, ammo unga qo‘yiladigan nazariy va amaliy tayyorgarliklar tizimi belgilab qo‘yilishi va davlat standarti me’yorlari tizimi ishlab chiqilishi darkor. Ilmiy pedagogik kadrlar (professor, dotsent), ular yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlaydi, yangi bilimlar va yangi g‘oyalarni yaratadilar. Pedagogik kadrlar (pedagogik o‘qituvchilar, muallim va tarbiyachilar) shaxsni tarbiyalaydilar, yangi bilimlarni shakllantiradilar. Ilmiy-pedagog kadrlar faoliyati natijasida shakllanadigan mutaxassislar, zamonaviy kasbiy mahorat, ko‘nikma, bilimlarga ega, mustaqilligimiz g‘oyalariga sodiq, vatanga muhabbat, umuminsoniy qadriyatlarni biluvchi, milliy istiqlol mafkurasi ruhida tarbiyalangan bo‘lishi darkor. “Pedagogik kompetensiya” kursini o‘rganishda quyidagi prinsiplarga asoslanilsa, bu faoliyat muvaffaqiyatli amalga oshadi. 1. O‘qitishda umumiy yondashuv tamoyili – bu, tamoyil shundan iboratki, bilim boshdan kechirilgan amaliy tajriba asosida egallanadi. Mashg‘ulotlar shunday tuziladiki, mavzuning nazariy holati munozarada anglaniladi, keyin pedagogik qobiliyatni o‘stiruvchi mashqlar o‘ynaladi, oxirida, muammoning muhimligi pedagogik treninglarda anglab yetiladi. 2. Aktiv kommunikatsiya tamoyili – bu, bilimlar sistemasini qayta ishlashni o‘z ichiga oladi va talabalarni aktivlashtirishga qaratilgan bo‘ladi: rolli o‘yinlarni o‘tkazish, musobaqa, faoliyat demonstratsiya qilingan fragmentning muhokamasidan, talabalarni darsni tashkil qilishga jalb etishdan iboratdir. 3. Pedagogik faoliyatni qismlarga bo‘lib o‘rganish tamoyili - psixofiziologik va pedagogik treninglar orqali asta-sekinlik bilan alohidagi usullarni egallash. Har bir talaba o‘quv yili davomida qanday tushuncha, malakani egallashi zarurligini bilishi lozim. Dastlab, birinchi kurs talabasi o‘zining, tashqi ko‘rinishi, nutq, pedagogik muomala madaniyati tashkilotchilik texnikasini boshqarishi lozim. 4. Pedagogik texnika va vazifalarni rivojlantirishda malaka va kichik dars berishdan ijodiy foydalanash. 5. Yo‘nalish bo‘yicha yondashuv, mashg‘ulotlarda mutaxassislikni hisobga olish, pedagogik mahoratni shakllantirish. 6. Bilim va malakaning o‘zaro bog‘liqlik tamoyili - bunda oliy ta’limning laboratoriya mashg‘ulotlarini, akademik litsey, kasb-hunar kollej va maktablarda pedagogik amaliyotni tashkil etish kiradi. Pedagogik mahorat institut hayotini pedagoglashtirilganda muvaffaqiyatli kechadi. Ayniqsa, talabalar bilan to‘garaklarda, klublarda, studiyalarda ishlash foydalidir. Faqat oliy maktabning hamma pedagogik jamoasi va talabalarning o‘zaro birgalikdagi faoliyati kelgusidagi pedagogda yuqori pedagogik mahoratni rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi lozim. Quruq, tor (qisqacha) “informatsiya” beruvchi darslar ilmiy va tajribaviy reja bo‘yicha kam ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun o‘qituvchining o‘z hissiyotlarini ifodalay olishi, ularni talaba sezadigan va o‘ziga tortadigan qilish muhim rol o‘ynaydi. O‘z hissiyotlarini yaratishda o‘qituvchi nutq vositasining intonatsiyasi, fonetikasidan, tana zaboni, ya’ni imo-ishoralari, mimikadan va ifodali gavda tuzilishidan foydalanadi. Nutq orqali o‘qituvchining hissiyoti talabalar tomonidan boshdan kechirilishi, u orqali o‘zining munosabatini, ahloqiy qadriyatlarni talabalarga o‘tkazadi. Bunday hissiy garmoniyaga erishish natijasida u talabaning milliy dunyosiga aktiv ta’sir ko‘rsatadi, uning bilish va amaliy faoliyatida o‘ziga xos katalizator hisoblanadi. Xohlagan o‘qituvchi bilishi lozimki, shaxsning e’tiqodi hissiyotsiz amalga oshmaydi. Amaliy o‘quv tarbiya ishlarida o‘qituvchi hissiyotining turlarini, ularning xususiyatlarini va o‘ziga xosligini bilishi zarur. Insonning ma’naviy dunyosi — bu juda xilma-xil va beto‘xtov hayajonlardan va hissiyotlardan iboratdir. Hissiyot hamma dunyoviy sezgilarimizga va dunyoviy munosabatlarimizga kirib keladi. Buyuk rus pedagogi K.D.Ushinskiy aytganidek, hissiyotda odamning butun turmush-tarzi, tarixiyligi ham ifodalanadi. Tafakkur va hissiyot “bosh” va “yurak” ning o‘zaro uyg‘unligiga o‘qituvchining pedagogik mahoratiga asoslanadi. Hissiyotni birinchi va ikkinchi darajaga ajratish mumkin. Insonning birinchi darajali hissiyoti evolyutsiyaning biologik qatlamida shakllanadi va rivojlanadi, instinkt va sezgilardan iborat bo‘lgan hissiyotdir. Ikkinchi darajada, insonlarga xos bo‘lgan hissiyot ijtimoiy asosda yuzaga keladi. Pedagogik va psixologik fanlarda insonlarga xos hissiyotlarni yuzaga keltiradigan predmetlar asosida farqlanadi. Masalan; axloqiy normalar, mehnat, aqliy, amaliy, estetik hissiyotlarning borligi to‘g‘risida gapiradilar. Tevarak atrofning predmeti sifatida aniqlash ularni mazmuniga ko‘ra birlashtirish demakdir. B.Spinoza: “Qoniqtiradigan yoki qoniqtirmaydigan, ijobiy yoki salbiy hissiyotdan boshqa hissiyot yo‘q” - degan edi. Ijobiy hissiyotga - go‘zal va yuksak hislirimiz kiradi. Salbiyga esa - axloqsizlik kiradi. Ular orasida esa tragedik va komik hislar mavjud. Ularni hissiy boshdan kechirish (ijobiy va salbiy) qachonki inson hissiyotlarini boshqara olsa, o‘shanda hosil bo‘ladi. Hissiyotning tabiati oliy nerv sistemasiga bog‘liqdir. Hissiyot organizmning tashqi va ichki holatiga ta’sir etadi. Bu haqida barcha o‘qituvchilar bilishi kerak va bolalarning estetik hissiyotlarini rivojlantirish metodikasini egallashlari lozim, ayniqsa, ijobiy hislatlarni, faqat ularga pedagogik faoliyatning muvaffaqiyatiga bog‘liqdir. Ijtimoiy tajriba va amaliy faoliyatda rivojlanadi va egallanadi, shakllanib boradi. Ta’lim va taraqqiyotning o‘zaro munosabati muammosini psixolog L.S.Vigotskiy hal etdi: “Ta’lim jarayoni taraqqiyot jarayoniga mos kelmaydi; ta’lim jarayoni taraqqiyotdan ilgarilab ketadi va bolalar psixikasining taraqqiy etishini ergashtirib boradi, unga yaqin istiqbol ochib beradi” – deydi. Psixolog L.S.Vigotskiyning nazariy fikrlari pedagog A.S. Makarenkoning fikrlariga mos keladi. Masalan: A.S.Makarenko bolalar kitobining tarbiyaviy ta’siri haqida gapirib, “u bolaning yosh kompleks xususiyatlarini hisobga olishi lozim”, “u bu kompleksdan oldinda bo‘lishi zarur” bolani “u yurmagan yo‘llar bo‘yicha” olib yurish kerak degan edi. Demak, talabaning rivojlanish darajasini shartli shaklda ikkiga ajratish lozim. Birinchisi uning mustaqil harakat qila olishi bo‘lsa, ikkinchisi talaba ustozlari yordamida qila oladigan xatti-harakatlaridir. Bu psixik taraqqiyot usuli uning eng yaqin persepsiasidir. Taraqqiyotning shu ikki bosqichini taqqoslab, bolaning shu paytdagi taraqqiyot darajasi va kelajakdagi taraqqiyot imkoniyatlari haqida fikr yurita olamiz. A.S.Makarenko har bir bolaning kamolat imkoniyatlariga va taraqqiyotning perseptiv yo‘llarini aniqlashga katta e’tibor bergan edi. U “shaxs loyihasini tuzishga” o‘z tarbiyalanuvchilarida hosil bo‘ladigan ijobiy hislatlarni mustahkamlash va takomillashtirish, salbiy sifatlarni esa to‘xtatish yoki ularga barham berish uchun ijobiy hislatlarga tayanishga intilar edi. Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi. Tarbiya qoidalari: tarbiyaning ma’lum maqsadga qaratilganligi; tarbiyaning insonparvarlik va demokratik qoidasi; tarbiyaning hayot bilan, mehnat bilan bog‘liqlikdagi qoidasi; tarbiyada milliy-madaniy va umuminsoniy qadriyatlar ustivorlik qoidasi; tarbiyada talabalarning yosh va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish qoidasi; izchillik, tarbiyaviy ta’sirning birligi va uzluksizligi qoidasi. Keyingi o‘n yilliklar mobaynida bir qator Yevropa, AQSH, Rossiya va bizning mamlakatimizda, oliy ta’lim tizimi tubdan isloh qilina boshlandi. Bunda asosiy e’tibor, talabalarda egallayotgan mutaxassisligi bo‘yicha kompetensiya shakllanishi va takomilla- shuviga qaratilmoqda. Bugungi kunlarda jamiyat uchun butunlay yangi qiyofadagi mutaxassis talab qilinayapti. U faol ijodiy fikrlovchi, izlanuvchan, ilmiy axborotlarni mustaqil ravishda izlab topuvchi va ularni o‘z amaliy faoliyatida qo‘llovchi mutaxassis bo‘lib yetishishi lozim. Olimlarning fikriga ko‘ra, oliy ta’limni isloh qilish, yangilash, takomillashtirishda zamon talablariga javob beradigan mutaxassislarni tayyorlashning asosiy yo‘llaridan biri kompetensiya nuqtayi nazaridan Download 384.72 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|