Reja: Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari

2-MAVZU: ShAXSGA YO’NALTIRILGAN TA’LIM TURLARI VA INNOVATSION TA’LIM ShAKL, METOD VA VOSITALAR.


Reja:

1. Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari.

2. 
   Ta’limning innovatsion shakllari.
   
3. 
   Ta’lim jarayonida qo’llaniladigan innovatsion metodlar.
   
4. 
   Ta’lim jarayonida qo’llaniladigan innovatsion vositalar.
   
5. 
   Vebinar texnologiyalar va ularni ta’lim jarayonida qullash.
   

6 O’quv loyixalarini ishlab chiqish.

7. 
   Talabalar portfoliolarini shakllantirish va amaliyotga tatbiq etish.
   

Tayanch tushunchalar: shaxs, ta’lim, shaxsga yo’naltirilgan ta’lim va uning turlari, ta’limning innovatsion shakllari, innovatsion metodlar, innovatsion vositalar, O’quv loyixalari, portfolio, talabalar portfoliosi.

1. Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari. Globallashuv sharoitida ta’lim shaxsni xar tomonlama voyaga yetkazish, unda komillik va malakali mutaxassisga xos sifatlarni shakllantirishda muxim o’rin tutadi. Bugungi tezkor davr talabalarni xam qisqa muddatda va asosli ma’lumotlar bilan qurollantirish, ular tomonidan turli fan asoslarini puxta o’zlashtirilishi uchun zarur shart- sharoitlarni yaratishni taqozo etmoqda.

Zamonaviy sharoitda ta’lim jarayonining barcha imkoniyatlariga ko’ra shaxsni rivojlantirish, ijtimoiylashtirish va unda mustaqil,

tanqidiy, ijodiy fikrlash qobiliyatlarini tarbiyalashga yo’naltirilishi talab qilinmosda. O’zida ana shu imkoniyatlarni namoyon eta olgan ta’lim shaxsga yo’naltirilgan ta’lim deb nomlanadi.

Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim - talabaning fikrlash va xarakat strategiyasini inobatga olgan xolda uning shaxsi, o’ziga xos xususiyatlari, qobiliyatini rivojlantirishga yo’naltirilgan ta’lim


Bu ta’lim o’qitish muxitining talaba imkoniyatlariga moslashtirilishini nazarda tutadi. Unga ko’ra ta’lim muxiti, pedagogik shart-sharoitlar, ta’lim xamda tarbiya jarayonini to’laligicha talabaning shaxsiy imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, qobiliyatini rivojlantirish, shaxs sifatida kamolotga yetishini ta’minlash, tafakkuri va dunyoqarashini boyitishni nazarda tutadi.





Shaxsga yo’naltirilgan ta’limning o’ziga xos jixati ta’lim oluvchi
shaxsini tan olish, uni har tomonlama rivojlantirish uchun

qulay, zarur muxitni yaratishdan iborat

Bu turdagi ta’lim talabalarda mustaqillik, tashabbuskorlik,

javobgarlik kabi sifatlar, shuningdek, mustaqil, ijodiy va tanqidiy
fikrlash qobiliyatlarini tarbiyalashga xizmat siladi. Bu turdagi
ta’limni tashkil etishda pedagoglardan xar bir talaba imkon sadar
individual yondashishni, uning shaxsini xurmat qilishni, unga ishonch
bildirish taqozo etiladi. qolaversa, shaxsga yo’naltirilgan ta’lim
o’qitish jarayonining ishtirokchilari pedagog -talaba yoki talaba-talaba,
talaba-talabalar guruxi, talaba-talabalar jamoasi tarzida o’zaro
xamkorlikda bilim olish, shaxs sifatida kamol toptirish uchun sulay
pedagogik sharoitni yaratish zaruriyatini ifodalaydi.

Pedagog ta’lim jarayonida shaxsga yo’naltirilgan ta’lim turlaridan

foydalanar ekan, bir sator shartlarga qat’iy rioya etishi kerak. Ushbu
talablar quyidagilaran iborat:

• 
  xar bir talabani aloxida, o’ziga xos shaxs sifatida ko’ra olishi;
  
• 
  talabani xurmat qilishi;
  
• 
  talabaning ruxiy xolatini tugri baxolay olishi;
  
• 
  talabaning xoxish-istak, sizitsishlarini inobatga olishi;
  
• 
  xar bir talabaga tolerant munosabatda bo’lishi;
  
• 
  talabaning kuchi, imkoniyati va intilishlariga ishonch bildirishi;
  
• 
  xar bir talaba uchun qulay ta’lim muxitini yaratishi;
  
• 
  talabalarning mustaqil yoki kichik guruxlarga erkin ishlashlari uchun
  imkoniyat yaratish;
  
• 
  talabalarni uz faoliyatlarini mustaqil nazorat qilish, faoliyati
  samaradorligini aniqlash, yutuslarning omillari va yul suyilgan xatolarning
  otsibatlarini taxlil qilish urgatish;
  
• 
  ta’lim jarayonida xech bir talabaga tazyis utkazmaslik;
  
• 
  aloxida talabaning kamchiliklarini burttirib kursatmaslik;
  
• 
  bordi-yu, talaba tomonidan bilimlarni o’zlashtira olmaslik, ta’lim
  jarayonida o’zini odobsiz tutish xolati sayd etilsa, u xolda
  

sat’iy xulosa chiqarmasdan, buning sabablarini aniqlash;

• 
  aniqlangan sabablar asosida talabaning sha’ni, gururiga ziyon etkazmagan
  xolda u tomonidan bilimlarni o’zlashtira olmaslik, o’zini odobsiz tutish kabi
  xolatlarni bartaraf etish;
  
• 
  ta’lim jarayonida xar bir talaba uchun “muvaffatsiyat muxiti”ni yarata
  olish;
  
• 
  xar bir talabaga ta’lim olishda muvaffaqiyatga erisha olishiga yordam berish;
  
• 
  talabaning qobiliyatini o’stirish, shaxs sifatida rivojlanishiga yordam berish;
  

Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim talabani ta’lim tizimiga

• 
  pedagog sifatida xar bir talabaning xurmati va ishonchini qozona olishi moslashtirishni emas, aksincha, uning individual xususiyatlarini inobatga olgan xolda xar tomonlama rivojlanishi, shaxs sifatida kamolotga yetishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishni nazarda tutadi.
  

Bu turdagi ta’lim talabalarni o’z-o’zini rivojlantirishga, mustaqil bilim olishga, o’zining ichki imkoniyatlari, qobiliyatlarini to’la namoyon eta olishi, bilish faolligini oshirish uchun zarur sharoitni vujudga keltirishi zarur. Talabalar shaxsga yo’naltirilgan ta’lim jarayonida O’quv materialini o’zlashtirishga ijodiy, tankidiy yonashishni, yangi goyalarni ilgari surish, ularni asoslash, uz fikrini ximoya qilish, muammoli vaziyatlarda samarali yechimni topish kunikma, malakalarini o’zlashtirish imkoniyatiga ega buladi.

Pedagog tomonidan ta’lim jarayonida innovatsion xarakterga ega turli faol metodlarning kullanilishi talabalarni rivojlantirish, qobiliyatlarini yanada ustirishga xizmat qiladi. Xususan:

• 
  muammoli izlaniqh;
  
• 
  kichik tadkikotlarni olib borish;
  
• 
  debat;
  
• 
  baxs-munozara;
  
• 
  evristik suxbat;
  
• 
  kichik guruxlarda ishlash va b.
  

Mashgulotlarini tashkil etishda pedagoglar o’quv axborotlarining talabalar bilim, kunikma, malaka va tajribalariga tayangan xolda ularni kiziktira oladigan, fikrlashga, ijodiy yondashishga undaydigan imkoniyatga ega bo’lishini ta’minlashga aloxida e’tibor qaratishlari zarur.

Ta’lim jarayonida pedagoglar tomonidan:

• 
  turli shakl, metod, vosita va texnologiyalardan samarali, maksadli foydalaniqh;
  
• 
  o’quv topshiriklarini bajarishda talabalarga uqullarni mustaqil tanlash imkonini berish;
  
• 
  talabani juftlikda, kichik guruxda va jamoada ishlashini ta’minlash;
  
• 
  mashgulotlarning loyixalashtirilishiga e’tiborning qaratilishi nafaqat ukitish sifatini yaxshilayi, samaradorligini oshiradi,
  

Eng muximi pedagoglar o’quv mashgulotlarining nafaqat axborot berish, balki rivojlantirish xarakteriga ega bo’lishlariga e’tiborni qaratishlari zarur. Shuningdek, muxokama qilinayotgan masala, muammo, o’rganilayotgan mavzu yuzasidan talabalarning mustaqil fikr bildirishlari (noto’gri bo’lsa-da, fikr bilirishlari)ga imkon berish,





nima bo’lganda xam ularni o’ylashga, fikrlashga undash shaxsga yo’naltirilgan ta’limga xos muxim belgilardan biri sanaladi.

Ta’lim jarayonida quyidagilardan foydalaniqh shaxsga yo’naltirilgan ta’limning yana bir belgisidir:

• 
  ijodiy topshirislar;
  
• 
  kreativ yondashishni taqozo etuvchi vazifalar;
  
• 
  muammoli vaziyatlar;
  
• 
  rolli va ishbilarmonlik o’yinlari;
  
• 
  baxs-munozara, debat;
  
• 
  musobasa ko’rinishidagi bellashuvlar
  

Ayni vastda shaxsga yo’naltirilgan ta’limning quyidagi turlari farqlanmosda (10-rasm):

10. 
    rasm. Shaxsga yo’naltirilgan ta’limning asosiy turlari
    

2.2. Ta’limning innovatsion shakllari. Zamonaviy sharoitda talabalarning O’quv-bilish faolliklarini kuchaytirish, o’qitish sifatini oshirish va samaradorligini yaxshilash maqsadida innovatsion xarakterga ega ta’lim shakllaridan foydalaniqh maqsadga muvofisdir. Bugungi kunda amaliy o’yinlar, muammoli o’qitish, interfaol ta’lim, modul - kredit tizimi, masofali o’qitish, blended learning (aralash o’qitish) va maxorat darslari ta’limning innovatsion shakllari sifatida e’tirof etilmosda.

Ayni o’rinda ta’limning innovatsion xarakterga ega ushbu shakllari

tugrisida so’z yuritiladi.

1. 
   Amaliy o’yinlar. Dastlab “o’yin” tushunchasining moxiyatini anglab
   

olish talab etiladi.

O’yin - kishilik faoliyatining muxim turi xamda ijtimoiy munosabatlar mazmunining bolalar tomonidan imitatsiyalash

(ko’chirish, taqlid qilish) asosida o’zlashtirish shakli sanaladi

Zamonaviy sharoitda ta’lim amaliyotida amaliy -innovatsion xarakterga ega o’yinlardan samarali foydalanilmokqa.

Amaliy o’yinlar - muayyan amaliy xarakatlarning tashkil etilishini imitatsiyalash imkoniyatini beradigan o’yinlar


Ta’lim amaliyotida kullaniladigan amaliy o’yinlar uz-uzidan didaktik xususiyat kasb etadi, shu sababli ular kup xolatlarda “didaktik o’yinlar” deb yuritiladi.

Kishilik tarixiy tarakkiyotining barcha davrlarida xam o’yin sub’ekt faoliyatining eng birinchi va muxim turi sifatida tan olingan. Binobarin, shaxs faoliyatining muxim turlari - mexnat, ukish bilan birga o’yin xam uning shakllanlaniqhi va rivojlaniqhida muxim axamiyat kasb etadi. O’yinlar vositasida katta avlod tomonidan tuplangan xayotiy tajriba, o’zlashtirilgan bilim, turmush tarzi va ijtimoiy munosabat asoslari, madaniy kadriyatlar yosh avlodga izchil uzatib kelingan.

O’yin shaxsning tarbiyalash, rivojlantirish, unga ta’lim berish xususiyatlariga ega. Mavjud xususiyatlari tufayli o’yinlar kadim- kadimdan xalk pedagogikasining muxim asoslaridan biri bulib kelmokda. Bevosita o’yinlar bolalarda idrok, sezgi, xotira, tafakkur, nutkni rivojlantirishga yordam berish orkali ularni ma’naviy-axlokiy, akliy, jismoniy va estetik jixatdan tarbiyalashga xizmat qiladi. “Maktabgacha yoshdagi bola o’yin faoliyatida ukish va mexnatga tayyorlanadi. Yosh ulgaygan sari o’yinning roli biroz kamayib boradi. O’yinlarning tarbiyaviy axamiyati bolaning butun xayoti davomida saklanib koladi” .

Agarda jismoniy xatti-xarakatlarni rivojlantirishga xizmat qiladigan o’yinlar bolalarda chakkonlik, epchillik, chidamlilik, kat’iylikni tarbiyalasa, intellektual, konstruksiyali o’yinlar ularni uylashga, fikrlashga, mantikiy tafakkur yuritishga urgatadi.

“O’yin inson xayotining xayotining xar bir davri uchun uning ruxiy rivojlaniqhini belgilovchi yetakchi faoliyat turi xisoblanadi. Fakat o’yinda va o’yin orkali bola vokelikni, shu jumladan, kishilar ijtimoiy munosabatlarini, xulkini, xatti-xarakatlarini bilib oladi” .

Tarixiy taraqqiyot jarayonida o’yin nafaqat bolalar, balki kattalar xayotidan xam aloxida o’rin egallashga muvaffaq bo’lindi. Zamonaviy sharoitda intellektual, kompyuter, iqtisodiy, xarbiy, kasbiy, sport va maishiy xordik chikarishga kumaklashadigan o’yin modellari xam kattalar

orasida keng ommalashgan.

Zamonaviy pedagogikada o’yinlar ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish, ta’lim oluvchilarning O’quv-bilish faolligini kuchaytirish maqsadida quyidagi tarzda qo’llaniladi:

3. 
   Tarbiya / Ota-onalar va murabbiylar uchun ensiklopediya / Tuzuvchi: M.N.Aminov. Mas’ul muxarrir: A.Majidov. - Toshkent: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti,
   

2010. - 432-bet.

3. 
   Usha manba. - 432-bet.
   

• 
  tushuncha, mavzu va aloxida bulim moxiyatini o’zlashtirishda aloxida texnologiya sifatida;
  
• 
  pedagogik texnologiyalarning elementi sifatida;
  
• 
  o’quv mashguloti shakli yoki uning bir qismi sifatida;
  
• 
  sinf (auditoriya)dan tashqari ishlardan biri
  

(“Zakovat”, “Bilimon”, “Xusus fani bilimdoni” va b.) sifatida


O’yinning moxiyati va tuzilishi ma’lum kunikma, malaka, qobiliyat va sifatlarning xar bir ishtirokchida butun o’yin davomida shakllaniqhini ta’minlaydi. Ta’lim jarayonda o’yin texnologiyalaridan foydalaniqhda UkituBchi pedagogik vazifalarini ssenariyda aniq ifodalay olishi zarur.

O’yin faoliyatining psixologik mexanizmlari shaxsning o’zini namoyon qilish, o’zining xayotda urnini belgilash, o’zini uzi boshsarish, uz imkoniyatlarini amalga oshirishan iborat asosiy extiyojlarni sondirish imkoniyatini yaratadi.

O’yin ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirish va sayta yaratishga

U U 1 1 U s»

yo’nalgan vaziyatlarda, faoliyat turi sifatida belgilanadi xamda o’yin jarayonida shaxsning uz xulsini boshsarishi shakllanadi va takomillashadi.

O’quv faoliyatining asosiy motivi - bu O’quv-bilish motivi bo’lsa,

UkuB faoliyatining eng muxim motivatsiyasi esa talabada uzi tanlangan va asoslarini o’zlashtirayotgan kasbga bo’lgan sizitsishi sanaladi. Talaba O’quv jarayonidagi egallagan bilimlaridan, kasbiy malakalari va kunikmalaridan xissiy jixatdan sonitsa olishi lozim. Bu vazifani xal qilishda o’qitish jarayonida o’yinli texnologiyalardan foydalaniqh aloxida axamiyat kasb etadi. O’yinli texnologiyalari, shuningdek, talabalarning ijodiy qobiliyati va kreativ tafakko’rini ustiradi.

"1—G 1 U • • U U U U

Pedagogik maqsadda foydalanilayotgan o’yinlar o’yin texnologiyalari

deb nomlanadi.

O’yin texnologiyalari (o’yin ta’limi) - ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirishning barcha ko’rinishlari: bilim, kunikma, malaka xamda xissiy-baxolovchi faoliyat jarayonini xosil qilitga. yo’naltirilgan shartli o’quv vaziyatlarini ifodalovchi shaxsga yo’naltirilgan ta’lim (pedagogik texnologiya) turlaridan biri

O’yin texnologiyalari ta’lim oluvchilarni muayyan jarayonga tayyorlash, ularda ma’lum xayotiy vokelik, xodisalar jarayonida bevosita ishtirok etish uchun dastlabki kunikma, malakalarni xosil qilishga. xizmat qiladi. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari (m: ta’lim oluvchilar, ota-onalar, pedagogik jamoa a’zolari, ta’lim muassasalarining raxbarlari, jamoatchilik tashkilotlarining vaqili va b.) sifatida turli rollarni bajarish talaba (o’quvchi)larga pedagogik faoliyat mazmuni bilan

yakindan taniqhish imkoniyatini yaratish asosida ma’lum faoliyatni samarali tashkil etishga nazariy, amaliy va ruxiy tayyorgarlikka erishish nuktai nazaridan yordam beradi.

O’quv mashgulotlaridan o’yinlar va o’yinli vaziyatlarni kullash kuyidagi asosiy yo’nalishlarda amalga oshiriladi:

• 
  didaktik maksad talabalar oldiga o’yinli topshirik shaklida kuyiladi;
  
• 
  o’quv faoliyati o’yin koidalariga buysundiriladi;
  

U U i 1 1 i

• 
  didaktik o’quv materialdan o’yin vositasi sifatida foydalaniladi;
  
• 
  o’quv faoliyatida didaktik vazifani o’yin vazifasiga aylantiruvchi musobaka elementi kullaniladi;
  
• 
  muvaffakiyatli bajarilgan didaktik topshirik o’yin natijasi sanaladi
  

O’quv jarayonida o’yin texnologiyalarining urni, roli, shuningdek, o’yin elementlari xamda ta’limning uzaro uygunligi kup jixatdan ukituvchi tomonidan pedagogik o’yinlar moxiyati, funksiyasi va turlarining kanchalik tushunilishi bilan belgilanadi. Aksariyat pedagogik o’yinlar uzida kuyidagi belgilarni namoyon qiladi (11-rasm):

10. 
    rasm. Pedagogik o’yinlarning asosiy belgilari
    

Xar sanday o’yinlar kabi pedagogik jarayonlarda foydalaniladigan o’yinlar xam o’zining aniq maqsadi va natijasiga ega buladi.

Ta’lim muassasalarida kup xolatlarda rolli va kasbiy xarakterga ega ishbilarmonlik o’yinlarian foydalaniladi. Muximi pedagogik maqsadlarda qo’llaniladigan o’yinli texnologiyalarining asosini talabalarning faollik va tezkorlikka asoslangan faoliyati tashkil etadi.

Pedagogik o’yinlar yangi O’quv materialini o’zlashtirish, mustaxkamlash, talabaning ijodiy qobiliyatini rivojlantirish, umumiy kasbiy tayyorgarlik kunikma, malakalarini shakllantirish kabi masalalarni yechishga saratiladi. Ular yordamida talabalar turli xolatlardan O’quv materialini tushunish, uning negizida ma’lum kunikma, malaka va sifatni o’zlashtirish imkoniyatiga ega buladi.

Mashxur pedagog G.K.Selevko pedagogik o’yinlarni quyidagi tartibda tasniflagan (12-rasm):

10. 
    rasm. Pedagogik o’yinlar tipologiyasi (G.K.Selevko)
    

Ayni o’rinda o’yin metodikasiga ko’ra guruxlangan o’yin texnologiyalarining moxiyati xususida suz yuritiladi.

1. 
   Didaktik o’yinlar - o’rganilayotgan ob’ekt, xodisa, jarayonlarni modellashtirish asosida O’quvchilarning bilishga bo’lgan sizitsishlari, faolliklarini oshiradigan O’quv faoliyati turi xisoblanadi. Bu kabi o’yinlar O’quvchilar tomonidan ijtimoiy-foydali
   

mexnat va ukish kunikmalarini faol o’zlashtirishda muxim axamiyatga ega bulib, ularning axamiyati natijalar bilan emas, balki jarayonning mazmuni va kechishi bilan belgilanadi; bu kabi o’yinlar bolalarni ijtimoiy munosabatlar jarayonida faol ishtirok etishga tayyorlaydi, ulardagi turli psixologik zurikishlarni kamaytiradi.

2. 
   Syujetli o’yinlar - pedagogik vokelik, xodisalar bayonining muayyan izchilligi va unda ishtirok etayotgan shaxslar faoliyatining uzaro boglikligiga asoslangan o’yinlar sanaladi. Bu kabi o’yinlar odatda pedagogik muammolarning yechimini izlash, ta’im-tarbiya jarayonida yuzaga kelgan muammoli vaziyatlarni bartaraf etish, shaxsni kayta tarbiyalash maksadida kullaniladi.
   
3. 
   Rolli o’yinlar - ma’lum bir shaxsning vazifa va majburiyatlarini bajarishdagi ruxiy xolati, xatti -xarakatlar moxiyatini ochib berishga yo’naltirilgan o’yinlar, ularda rollar majburiy mazmuni bilan taksimlanadi. Rolli va ishbilarmonlik o’yinlari o’quvchilarni muayyan jarayonga tayyorlash, ularda ma’lum xayotiy vokelik, xodisalar jarayonida bevosita ishtirok etish uchun dastlabki kunikma-malakalarni xosil qilishga. xizmat qiladi. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari (m: o’quvchilar, ota-onalar, pedagogik jamoa a’zolari, ta’lim muassasalarining raxbarlari, jamoatchilik tashkilotlarning vakillari va b.) sifatida turli rollarni bajarish talabalarga pedagogik faoliyat mazmuni bilan yakindan taniqhish imkoniyatini yaratsa, o’quvchilarga ma’lum faoliyatni samarali tashkil etishga nazariy, amaliy,
   

eng muximi, ruxiy jixatdan tayyorlaniqhga yordam beradi.

4. 
   Ishbilarmonlik o’yinlari - ma’lum faoliyat, jarayon yoki munosabatlar mazmunini yoritish, ularni samarali, tugri, okilona uyushtirishga doir kunikma, malaka xamda sifatlarni o’zlashtirish maksadida tashkil etiladigan o’yinlar. Bu turdagi o’yinlar ta’lim oluvchilarda anik faoliyat yo’nalishida zarur BKM va sifatlarni shakllantirish yoki rivojlantirish maksadida tashkil etiladi. Shu jixatdan ishbilarmonlik o’yinlari ishlab chikarish jarayoni, kasbiy faoliyatining modellashtirilishini anglatadi. Ishbilarmonlik o’yini talabalarda kasbiy sifatlarni xosil qilish bilan birga shaxsiy sifatlarni xam tarbiyalaydi, ularning ijtimoiylashuvini ta’minlaydi.
   
5. 
   Imitatsion o’yinlar - ishlab chikarish korxonalari, ish o’rinlari, firmalar, tashkilotlarda xodimlar tomonidan amalga oshiriladigan faoliyatni imitatsiyalash (taklid qilish, kuchirish) asosida talabalarni muayyan amaliy yoki kasbiy faoliyatga samarali tayyorlashga yo’naltiradigan o’yinlar. Bu turdagi o’yinlar ssenariyasi, syujetidan tashkari, imitatsiya jarayon, ob’ektlarning tarkibiy tuzilmasi va axamiyatini tula ochib berish maksadia modellashtiriladi. Imitatsion o’yinlar jarayonida ta’lim oluvchilar muayyan operatsiyalarni, m: masalalar yechish, ma’lum bir usulni o’zlashtirish imkoniyatiga ega buladi.
   

6. 
   Dramatik o’yinlar (psixologik va ijtimoiy dramalar) -
   

psixologik xamda ijtimoiy masalalarni xal qilishga yo’naltirilgan

o’yinlar bulib, ular tashkil etilishi, metodik xususiyatlariga ko’ra rolli va ishbilarmonlik o’yinlariga yatsin. Odatda psixologik va ijtimoiy xarakterdagi dramatik o’yinlar jamoadagi muxitni yaxshilash, shaxslararo munosabatlarning ijobiy bo’lishiga erishish, mulosotga kirisha olish, jamoada yagona birlikni saror toptirish, uzgalarning ruxiy xolatini tugri baxolash, ogir vaziyatlarga uch kelgan sub’ektlarga yordam kursatish xamda samarali, unumli faoliyat kursatish uchun zarur sharoitni yaratishga xizmat siladi.

Barcha o’yinlarda bo’lgani kabi pedagogik o’yinlar jarayonida xam ishtirokchi-talabalar faol xolatda buladi, sheriklari bilan uzaro munosabatga kirishadi, shuningdek, uz sarashlarini sheriklariniki bilan tassoslash, jamoa bilan zarur munosabatni urnatish orsali o’zini uzi o’rganadi.

T—G • • W U 1 U s»

Pedagogik jarayonda o’yinlardan foydalaniqhda ayrim jixatlarga e’tibor saratish lozim. Jumladan:

• 
  o’yin ssenariysini tayyorlash;
  
• 
  yurisnomalar tuzish;
  
• 
  auditoriyani o’yin moxiyatiga muvofis jixozlash
  

Ssenariy va uning moxiyati muxim axamiyatga ega. Zero, aynan ssenariygina tegishli ta’lim, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlarga erishish imkoniyatini ta’minlaydi. Utsituvchilar o’yin ssenariylarini tayyorlashga aloxida e’tibor saratishlari, ssenariyni tayyorlash malakasiga ega bo’lishlari zarur.

Pedagogik xarakterdagi o’yinlarning tarkibiy tuzilmasi quyidagilardan iborat:

• 
  O’quv maqsadi;
  
• 
  o’yinning vazifasi;
  
• 
  o’rganiladigan muammo tafsiloti;
  
• 
  o’yin vaziyatining tafsiloti;
  
• 
  ishtir okchilarning tasnifi
  

Ta’lim jarayonida o’yin texnologiyalari qullash quyidagilarga asoslanadi:

• 
  guruxni shakllantirish;
  
• 
  mashgulotlarning bosh maqsadini ifodalash;
  

• 
  muammoli vaziyatni vujudga keltirish;
  
• 
  rollarni tassimlash,
  
• 
  o’yin reglamentini urnatish;
  
• 
  materiallar, yurisnomalar, soidalar va kursatmalar tuplamini tarsatish;
  
• 
  maslaxat berish
  

O’yin texnnologiyalarini qullashda rollar sur’a tashlash yuli

bilan tassimlanadi. Bunda rollar nomi yozilgan kichik sogozchalarda foydalaniqh mumkin. Rollarning talabalar urtasida sur’a asosida tassimlaniqhi kelib chiqish extimoli bo’lgan noroziliklarning oldini oladi. O’yin jarayonida belgilangan vast (reglament)ga, mulosot odobiga rioya etish, faollik kursatish xamda o’yinni oxirigacha davom ettirish kutilgan natijani kafolatlaydi. Shuningdek, quyidagi omillar pedagogik maqsadlarda o’yin texnologiyalaridan samarali foydalaniqh imkoniyatini ta’minlaydi:

• 
  o’yin ssenariysining puxta tayyorlanganligi;
  
• 
  o’yin maqsadi va vazifalarining tugri, aniq belgilaniqhi;
  
• 
  o’yin soidalarining aniq, lunda (8-10 tagacha) ifodalaniqhi;
  
• 
  o’yin yurisnomasining mavjudligi;
  
• 
  talabalarning o’yin jarayoniga sizitsishlari;
  
• 
  rollarning samarali, tugri tassimlaniqhi;
  
• 
  jamoada kutarinki kayfiyatning yuzaga kelishi;
  
• 
  ishtir okchilarning bir-birlarini tushuna olishlari va qullab-suvvatlashlari;
  
• 
  xar ishtirokchining o’yin natijasi uchun mas’uliyatni xis etishi;
  
• 
  barcha ishtirokchilar imkoniyatlarining yagona maqsadga yo’naltirilishi
  

Pedagogik maqsadlarda qo’llaniladigan o’yinlar quyidagi texnologiyaga ega (13-rasm):

10. 
    rasm. Pedagogik o’yinlarni tashkil etish va utkazish tartibi
    

O’yin jarayonida xech kim xalakit kilmasligi kerak. Bordi -yu, zaruriyat bo’lsagina fakat boshlovchi ishtirokchilarning xarakatlarini tuzatishi, ularni tugri yo’naltirishi mumkin.

Xar kanday jarayon singari o’yin yakunida uning tashkil etilishi, utkazilishi yuzasidan muxokama utkazilishi zarur. Muxokama chogida o’yin ishtirokchilari, tomoshabin (jamoaning o’yina ishtirok etmagan a’zolari), ekspertlar o’yinning tashkil etilishi va utkazilishi yuzasidan uz fikr-muloxazalari, takliflarini bildiradi.

Muxokama jarayoni kuyidagi tartibda tashkil etiladi:

• 
  takrizchilarni chikishlari;
  
• 
  fikrlar almashinuvi;
  
• 
  ishtirokchilarning uz karorlari va xulosalarini ximoya qilishlari;
  
• 
  o’yinga yakun yasash
  

O’yin texnologiyalarining metodik ta’minoti loyixa, o’yinning mezonlari, ish kogozlari (metodik kursatmalar), o’yin moxiyatini yorituvchi xujjatlar (ssenariy) kabilardan iborat. Pedagogik jarayonda kullaniladigan o’yinlar sub’ekt faoliyatini takozo etadigan xamda mashina (m: kompyuter) o’yinlari tarzda farklanadi. O’yinlar chogida turli vositalar (kompyuter, imitatsion trenajyorlar, sport anjomlari (koptok, arkon, xalka), xomashyolar (plastlin, yumshok o’yinchoklarni yasash uchun materiallar, rangli kalamlar, ish kogozlari, o’yinchoklar, legolar,

^р 4 Ижтимоий S	*	*■	* 1 Конструктив
- ■ Бадиий ифидавий	*	*	Илмийтадкнксгг

10. 
    rasm. Muammoli ta’limning asosi bo’lgan yo’nalishlar
    

Muallif kursatilgan yo’nalishlarda ta’limni tashkil etish uchun quyidagi vositalardan foydalangan:

1. 
   suz; san’at asarlari; texnik surilmalar;
   

2) o’yinlar; mexnat

Utgan asrning 60-yillarida muammoli ta’lim L.Rubinshteyn, M.I.Maxmutov, V.Okon, I.Ya.Lerner kabi tadsisotchilarning sarashlari negizida yanada rivojlangan. S.L.Rubinshteynning “Tafakkur muammoli vaziyatdan boshlanadi” degan goyasi muammoli ta’limning psixologik asosi sifatida sabul qilingan.

Muammoli ta’limning bir necha turlari mavjud. M: M.N.Skatkin uz ishlarida muammoli ta’limning quyidagi turlari borligiga urgu beradi (15-rasm):

	г Асосий т		'Ch уршр -
> Билимларни муаммоли баён килиш(муаммоли ма’руэа) >					г Муаммоли топширикларни хдл килиш (муаммоли амалий машгулот)
				>