Reja: Sintaksis gap to‘g‘risidagi ta’limotni o‘rganuvchi sath sifatida

LSQ LARNING NUTQIY HOSILALARIGA XOS BELGILAR

Bevosita kuzatishda berilmagan	Bevosita kuzatishda berilgan
Ijtimoiy	Individual
Takrorlanuvchan	Takrorlanmas
Chegaralangan	Chegaralangan
Majburiy	Ixtiyoriy

SO‘Z VALENTLIGI
semantik(ma’noviy)valentlik
sintaktikvalentlik
grammatikshaklvalentligi

SEMANTIK (MA’NOVIY) VALENTLIK

yozdi
kim?
nimani?
kimga?
qachon?
qanday?
nima bilan?
nima sababdan?
qancha?

SO‘Z BIRIKMASI

otlibirikma
fe’llibirikma

SO‘ZLARNING O‘ZARO BIRIKISH USULLARI

• kelishikliboshqaruv:onaniardoqlash
• ko‘makchiliboshqaruv:kunbo‘yiishlash
• kelishikli-ko‘makchiliboshqaruv:uygatomonyurish

Boshqaruv

• gulninghidi
• motorqizishi
• o‘zbolasi

Moslashuv

• atributivbirikma:moviyosmon
• relyativ(holli)birikma:sekingapirmoq

Bitishuv
GAP BO‘LAKLARI
BOSH
EGA
KESIM
IKKINCHI DARAJALI
ANIQLOVCHI
TO‘LDIRUVCHI
HOL
GAP TASNIFLARI
IFODA MAQSADIGA KO‘RA
DARAK
SO‘ROQ
BUYRUQ
HISSIY-TA’SIRIY JIHATIGA KO‘RA
HIS-HAYAJONLI
HIS-HAYAJONSIZ
GRAMMATIK ASOSNING MIQDORIGA KO‘RA
SODDA
QO‘SHMA
GRAMMATIK JIHATDAN SHAKLLANISHIGA KO‘RA
TO‘LIQ
TO‘LIQSIZ
GAP TASNIFLARI
KESIMLIK KATEGORIYASI MAZMUNINI IFODALASH USULIGA MOS RAVISHDA
GRAMMATIK SHAKLLANGAN GAPLAR
SEMANTIK-FUNKSIONAL SHAKLLANGAN GAPLAR
LISONIY QURILISHIDA EGANING IFODALANGAN YOKI IFODALANMAGANLIGIGA KO`RA
EGALI GAPLAR
EGASIZ GAPLAR

SODDA GAPLAR

YIG‘IQ
YOYIQ

QO‘SHMA GAPLAR

Tengtarkibliqo‘shmagaplar(qolipi– [WPm], [WPm])
Tobetarkibliqo‘shmagaplar(qolipi– [WPm] → [WPm])
Mutanosibtarkibliqo‘shmagaplar(qolipi– [WPm] ↔ [WPm])

GAPNING AKTUAL BO‘LINISHI

TEMA	REMA
Salima	(qayerdan?) universitetdan qaytdi
Universitetdan	(kim?) Salima qaytdi
Bahorda	(nimalar?) gullar ochiladi
Gullar	(qachon?) bahorda ochiladi
Karim	(nimani?) kursini tuzatmadi
Kursini	(kim?) Karim tuzatmadi

Nazorat savollari:

• Sintaksisning o‘rganish ob’ektlari nimalardan iborat?
• Sintaktik aloqa turlari haqida gapirib bering.
• Valentlik tushunchasini izohlang.
• So‘z birikmasi, uning asosiy qoliplari qanday?
• Tobe aloqa turlari haqida ma’lumot bering.
• Gap qaysi belgilar asosida ajratiladi?
• Gap bo‘laklarining an’anaviy va zamonaviy tasnifidagi farqlar nimalardan iborat?
• Nima uchun kesim gapning markaziy bo‘lagi deb hisoblanadi?
• Qo‘shma gaplarni tasnif qilishda nimalarga e’tibor beriladi?
• Gapning aktual bo‘linishi deganda nimani tushundingiz?

Tavsiya etilgan adabiyotlar ro‘yxati

• Ирисқулов М.Т. Тилшушосликка кириш. – Тошкент, 1992.
• Баскаков Н.А., Содиқов А.С., Абдуазизов А.А. Умумий тилшунослик. –Тошкент., 1979.
• Расулов Р. Умумий тилшунослик. -Тошкент, 2005
• Turniyozov N. Тilshunoslikka kirish.-Samarqand, 2002.
• Abdurahmonov G’., Rustamov A. Qadimgi turkiy til.- T.: O’qituvchi, 1982.
• Sodiqov A. va b. Tilshunoslikka kirish. - T.: O’qituvchi, 1981.
• Kaushanskaya V.L. et.al. A Grammar of the English Language – M.:Ayris Press, 2008.

E’tiboringiz uchun rahmat!!!