Reja: Tabiat inson va koinot ekologiyasi. Demokrafiya, transport va ekologiya. O`zbekiston ekologik harakati

Avtomobillar chiqindilari

• 
  Avtomobillar chiqindilari, birinchidan, shunisi bilan xavf-liki,ular biosfеraning faol zonasiga tushadi. Ikkinchidan, ular tarkibida barcha tirik jonzot uchun juda zaxarli bulgan Kurgoshin birikmalari bor. Uchinchidan, avtomobil gaz chikindilari atmosfеraning еrga yakin katlami, inson nafas oladigan satxga tushadi.
  

• 
  Kеyingi yillarda O`rta Osiyo tog’lari va aholi yashaydigan joylarida avtomobil transnorti sonining ancha ko`payishi ko`zga tashlanadi, Bu atmosfеra xavosining ko`plab ifloslanishiga olib kеlmoqda. Toshkеnt shax,rining uzidagina shaxar atmosfеrasiga tushadigan jami iflos moddalarning 80 foizini avtomobil gaz chiqindilari tashkil etadi. Toshkеnt atmosfеrasiga avtomobil gaz chiqindilari bilan har yili 300 ming tonnadan ko`proq har xil ifloslantiruvchi moddalar tushadi. Ular ichida uglеvod gazi, uglеvodorodlar, kurum, qo`rg’oshin birikmalari asosiylaridir.
  
• 
  Avtomobillar chiqindilari
  
• 
  Avtomobillar chiqindilari, birinchidan, shunisi bilan xavf-liki,ular biosfеraning faol zonasiga tushadi. Ikkinchidan, ular tarkibida barcha tirik jonzot uchun juda zaxarli bulgan Kurgoshin birikmalari bor. Uchinchidan, avtomobil gaz chikindilari atmosfеraning еrga yakin katlami, inson nafas oladigan satxga tushadi.
  
• 
  Kеyingi yillarda O`rta Osiyo tog’lari va aholi yashaydigan joylarida avtomobil transnorti sonining ancha ko`payishi ko`zga tashlanadi, Bu atmosfеra xavosining ko`plab ifloslanishiga olib kеlmoqda. Toshkеnt shax,rining uzidagina shaxar atmosfеrasiga tushadigan jami iflos moddalarning 80 foizini avtomobil gaz chiqindilari tashkil etadi. Toshkеnt atmosfеrasiga avtomobil gaz chiqindilari bilan har yili 300 ming tonnadan ko`proq har xil ifloslantiruvchi moddalar tushadi. Ular ichida uglеvod gazi, uglеvodorodlar, kurum, qo`rg’oshin birikmalari asosiylaridir.
  
• 
  EKOLOGOYA FANING RIVOJLANISH TARIXI
  
• 
  Inson o‘z sivilizatsiyasining ilk qadamlaridanoq tabiiy muhit o‘simlik va hayvonot turlari bilin birga yashab, ularni ko‘paytirishgan, rivojlanishiga imkon bergan va ulardan foydalanib kelgan. Zaratushtraning kitobi «Avesto»da (eramizdan avvalgi II-I ming yillar) tabiat va insonlar orasidagi o‘zaro bog‘liqlar haqidagi fikrlar o‘z aksini topgan. Qadimgi Yunon olimlari Gippokrat va Aristotellarning ilmiy asarlarida 500 ga yaqin o‘simlik turi va hayvonlvrning 454 turlari haqida ma’lumotlar keltiriladi. Galen va Teofrast ham turli jonvorlarning hayoti, tabiatga moslashishi to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlar qoldirgan. Markaziy Osiyo mutafakkirlarining bizga qoldirgan asarlarida inson va tabiat orasidagi o‘zaro munosabatlar o‘z aksini topgan. Xalif–al-Ma’mun (813-833) asos solgan «Donishmandlar xazinasi», ya’ni Ma’mun akademiyasida Muhammad al-Xorazmiy, al- Farg‘oniy, al-Marvaziy, va boshqalar, keyinchalik Ibn Sino, Abu rayxon Beruniylar faoliyat yuritib, astranomiya, jug‘rofiya, tibbiyot, botaniqa, geologiya kabi sohalarni o‘rganishda kata hissa qo‘shdilar. Abu Rayxon Beruniy (973-1048) va Ibn Sino (980-1057) kabi buyuk allomalar o‘z asarlarida 700-800 xil o‘simlik va hayvonlarning nomlarini, barg va gul shakllarini, buttaning qiyofasini, o‘sadigan joylari, gullash davrlari va qaysi kasalliklarga davo ekanligi haqida ma’luot beradilar. XIV-XVII asrlarda kasalliklarni davolashda asosan o‘simliklardan va hayvonlarning ichki a’zolaridan foydalanishgan. Z.M.Bobur (1483-1530) va A. Navoiy inson va tabiat orasidagi o‘zaro munosabatlar haqida qimmatli ma’lumotlarni keltirganlar. «Boburnoma» -ekologiyaga dahildor asardir. XVIII- asrning ikkinchi yarmi va XIX-asrning boshlari, ya’ni «Ekologiya» atamasining fanga keltirilishidan boshlanadi. «Ekologiya» atamasini fanga birinchi bo‘lib 1866 yil nemis darvinist olimi Ernest Gekkel kiritdi.Ch. Darvin (1809-1882) o‘zining «Turlarni kelib chiqishi» asari bilan biologiya fanini yuqori pog‘onalarga ko‘tardi. Uning evalyusion nazariyasi ekologiya fanning rivojlanishiga kata turtki bo‘ldi.1877 yilda nemis gidrobiologi K.Myobius (1825-1908) turli organizmlardan iborat biotsenoz ta’limotini ishlab chiqdi.XVIII asrning oxirlarida, 1784 yilda bug‘ mashinasining ixtiro qilinishi bilan insonyat tarihida industral bosqich boshlangan.Bugungi ekologiya fani XVIII asrning oxirida zoologiya fanining bir bo‘limi sifatida shakllana boshladi.Biosferaga oid tushunchalar birinchi marotaba J.B.Lamark (1744-1829) ning «Gidrologiya» asarida keltirilgan bo‘lib, unda tirik hayotni tarqalgan fazosi va Yerning hayot qobig‘i ma’nosida tasvirlangan.
  
• 
  Avstiyalik geolog E.Zyuss (1831-1941) birinchi bo‘lib 1875 yili «Biosfera» atamasini kiritdi va uni Yer yuzasidagi yupqa hayot pardasi ma’nosida ishlatdi. Keyingi biosfera ta’limotini rus olimi, akademik V.I.Vernadskiy (1863-1945) ishlab chiqdi.
  
•