Reja: Tafakkur haqida tushuncha va hissiy bilish

Reproduktiv tafakkur. – bu standart tafakkur bo`lib, unda qayta mashqlar 
asosida egallangan usullardan masalani echishda foydalanadi. 
Ijodiy tafakkur - yangilikni ochib bilan bog`liqdir. Tafakkur turlari ta’lim 
xarakteriga bog`liqdir. 
Ta’lim 
turi
Ta’lim 
oluvchi nima 
qiladi
Qanday 
tafakkur turi 
shakllanadi
Algoritmik 
ta’lim
Darslik 
yoki 
o`qituvchidan 
nusxa 
olinadi
Standart 
reproduktiv 
tafakkur

---

Tushuntiruvchi-
ifodalovchi, 
yo`naltiruvchi
Yarim 
mustaqil fikrlash, 
ya’ni 
o`quv 
materiallarini 
o`zlashtirish
Reproduktiv, 
yarim 
mustaqil tafakkur
Reproduktiv, 
yarim 
mustaqil tafakkur
Muammoli 
izlanish
Mustaqil 
ravishda 
yangi 
tushunchalarni 
sintez 
qilish
Produktiv 
tafakkur
Hozirgi buyuk islohatlar amalga oshirilayotgan O`zbekiston sharoitida 
mustaqil fikrlovchi yoshlarning bo`lishi davr taqqozasi bo`lib, shaxsiy 
dunyoqarashga ega bo`lgan insonlargina, jamiyat taraqqiyotini ta’minlovchi 
ko`plab loyihalarni ishlab chiqishga qodir bo`ladilar.
Prezidentimiz siyosatining bosh omillaridan biri ham teran fikrlovchi, o`z 
mustaqil dunyoqarashiga ega bo`lgan iqtidorli shaxslarni kamol toptirish va 
tarbiyalashdir. Mustaqil fikrlash bir qarashda shaxsning individual xususiyati 
bo`lsada, bu xususiyat xamiyatda, insonlar o`rtasidagi munosabatlar muhiti 
yaxshi bo`lganda rivojlanadi. 
Fikrlashni bilish bu insonning aqlidir. Aqlning quyidagi sifatlarini ajratish 
mumkin:

---

1. Mazmundorlik 
2.
3. Fikrlash 
kengligi, fikrlashning kengligi va chuqurligi nazariya va 
amaliyotning uzviyligiga bog`liqdir. 
4.
5. Fikrlashning 
mustaqilligi 
6.
7. Aqliy 
tashabbuskorligi 
8.
9. Aqlning 
tanqidiyligi, o`z ishini aniq baholay olish. 
10.
11. Fikrning 
ketma-ketligi 
12.
13. Tafakkurning 
tezligi 
Ijodiy ishda fikrlashning mustaqilligi va tanqidiyligi zarur bo`lib, u aqliy 
faoliyatning produktivligini ta’minlaydi.
5. Kismlardan rasm hosil qilish metodikasi A.N.Bernshteyn (1911) 
tomonidan taklif etilgan bo`lib, tafakkur xususiyatlarini, rasmning yaxlitligini 
tahlil qila olish, uning ba’zi qismlari ketma-ketligini o`rnata olish qobiliyatini 
o`rganishga mo`ljallangan.
Guruhlar bo`yicha klassifikatsiya qilish metodikasi birinchi marta 
K.Goldstein (1920) tomonidan taklif etilgan bo`lib, keyinchalik L.S.Vigotskiy 
(1934) va B.G.Zeygornik (1958) tomonidan o`zgartirilgan. Metodika 

---

umumlashtirish va mavhumlashtirish jarayonlari darajasini o`rganish uchun 
qo`llaniladi.
Ortiqchasini o`chirish metodikasi umumlashtirish va chalg`ish, muhim 
belgini ajratish kabi tafakkur jarayonlari darajasini o`rgatish uchun qo`llaniladi.
Muhim belgini ajratish metodikasi tafakkur xususiyatlarini, predmetlarning 
muhim belgilarini ajratish qobiliyatini tekshirishda foydalaniladi.
Bolalarda 
tushunchali 
tafakkur 
xususiyatlarini 
o`rganish 
uchun 
L.S.Vigotskiy va L.S.Saxarov (1930) metodikasining o`zgartirilgan usulini 
(A.V.Govorkova) qo`llash mumkin. Bu metodika yordamida bolaning maqsadga 
yo`naltirilgan va ketma-ket xarakterlarni bajara olish qobiliyati, bir necha 
yo`nalishda tahlil qila olish qobiliyati aniqlanadi.
Intellektni tekshirishning eng keng tarqalgan metodlaridan biri amerikalik 
psixolog va psixiatr D.Wechsler (1949) tomonidan ishlab chiqilgan bolalar 
intellektini o`lchash shkalasidir. Bu metodikaga 1974 yilda so`nggi marta 5 
yoshdan 15 yoshgacha bo`lgan bolalarni tekshirish uchun o`zgartirishlar kiritildi.
Maktab aqliy taraqqiyoti testi metodikasi M.K.Akimova, E.M.Borisova, 
V.T.Kozlova, G.P.Loginovalar tomonidan ishlab chiqilgan bo`lib, o`smirlarning 
intellektual taraqqiyoti darajasini aniqlashga mo`ljallangan.
Hikoyada tushurib qoldirilgan so`zlarni to`ldirish metodikasi H.Ebinjhaus 
(1891) tomonidan taklif etilgan bo`lib, nutq rivojlanish xususiyatlarini 10 
yoshdan katta bolalarda assotsiativ jarayonlarni o`rganishda qo`llaniladi.
ADABIYOTLAR RO’YXATI

---

1. A.V.Petrovskiy. “Umumiy psixologiya”, 1992 yil.
2. P.V.Ivanov .“Umumiy psixologiya”, 1972 yil.
3. A.N.Leont’ev. “Problem’ razvitiya psixika” 
4. 
www.ziyonet.uz