Reja: Ta'lim tizimidagi muammolar va uni isloh qilish omillari. O’zbekistonda fan va maorifning rivojlanishida «Ta‘lim to’g’risida»

6. 3. Milliy dasturning maqsadi, vazifalari va ruyobga chiqarish boskichlari.
Mazkurdasturningmaqsadi – ta‘limsohasinitubdanislohqilish, unio’tmishdanqolganmafkuraviysarqitlardanto’laxalosetish, rivojlangandemokratikdavlatlardarajasida, yuksakma‘naviyvaaxloqiytalabalargajavobberuvchiyuqorimalakalikadrlartayyorlashMilliytiziminiyaratishdir. Buislohatlarkontseptsiyasio’zaginimutaxassislartomonidanhaqliravishda «IslomKarimovmodeli» debbaholanayotgankadrlartayyorlashningprintsipialya‘nimilliymodelitashkiletadi.
Kadrlartayyorlashmilliymodeliningtarkibiykomponentlari: shaxs, davlatvajamiyat, fan, uzluksizta‘limvaishlabchiqarishbo’lib, uningboshmaqsadi – raqobatbardoshyuqorimalakalikadrlartayyorlashgayo’naltirilgan. Shaxs kadrlar tayyorlash tizimining asosiy iste‘molchisi, shuningdek umumta‘lim xizmatlarining yaratuvchisi hamdir. Ta‘lim xizmatlarini amalga oshiruvchi sifatida esa Shaxs munosib darajada malaka egallagandan so’ng, bilim va tajribalarini ta‘lim jarayonida yangi avlodga o’rgatish, moddiy ishlab chiqarish, ilm-fan, madaniyat va maishiy xizmat ko’rsatish bilan shug’ullanadi.
Davlat va jamiyat kadrlar tayyorlash tizimining amal qilishi va rivojlanishining kafolati, milliy model barcha sub‘ektlari faoliyatini tartibga soluvchi sifatida maydonga chiqadi.
Milliy modelning uchinchi komponenti – uzluksiz ta‘lim; Uzluksiz ta‘lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi, O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta‘minlovchi, shaxs, jamiyat va davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustivor soxadir. Uzluksiz ta‘lim tizimining faoliyat olib borishi davlat ta‘lim standartlari asosida, turli darajadagi ta‘lim dasturlarining izchilligi asosida ta‘minlanadi va quyidagi ta‘lim turlarini o’z ichiga oladi:
Maktabgacha ta‘lim;
Umumiy o’rta ta‘lim;
O’rta maxsus,kasb-hunar ta‘limi;
Oliy ta‘lim;
Oliy o’quv yurtidan keyingi ta‘lim;
Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash;
Maktabdan tashqari ta‘lim;
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida quyilgan talablarni amalga oshirishda asosan o’qituvchi, tarbiyachilar mas‘uldirlar. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida, «Uzluksiz ta‘limni isloh qilishning yo’nalishlaridan biri, ta‘lim tizimini kadrlar salohiyatini tubdan yaxshilash, tarbiyachi, o’qituvchi va ilm-fan xodimlarining kasbiy nufuzini oshirish», -deb ko’rsatilgan.
Kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilishning asosiy omillari kuydagilardan iborat:
respublikaning demokratik xukukiy davlat va adolatli fuqaroli jamiyati kurish yo'llaridan izchil ilgarilab borayotganligi,
mamlakat iktisodiyotida tub o'zgarishlarning amalga oshirilishi,respublika iktisodiyoti asosan xom-ashyo yunalishidan rakobatbardosh pirovard maxsulot ishlab chikarish yuliga izchil utayotganligi, mamlakat eksport saloxiyatining kengayayotganligi,
davlat ijtimoiy siyosatida shaxs manfaati va ta'lim ustivorligi karor topganligi,
milliy uzlikni anglashni usib borayotganligi, vatanparvarlik, uz vatani uchun iftixor tuyg'usining shakllanayotganligi, boy milliy madaniy-tarixiy anhanalarga va xalkimizning intellektual merosiga hurmat,
O'zbekistonning jaxon xamjamiyatiga integrsiyasi, respublikaning jaxondagi mavqei va obru-e'tiborining mustahkamlanib borayotganligi.
Ushbu maqsadni tuyobga chikarish kuydagi vazifalar xal etilishini nazarda tutadi:
«Ta'lim to'g'risidagi» O'zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq ta'lim tizimini isloh qilish, davlat va nodavlat ta'lim muassasalari hamda ta'lim va kadrlar tayyorlash soxasida rakobat muxitini shallantirish negizida ta'lim tizimini yagona o'quv ilmiy-ishlab chikarish majmui sifatida izchil rivojlantirishni tahminlash,
ta'lim va kadrlar tayyorlash tizimini jamiyatda amalga oshirilayotgan yangilanish, rivojlangan demokratik xukukiy davlat kurilishi jarayonlariga moslash,
kadrlar tayyorlash tizimi maussasalarini yukori malakali mutaxassislar bilan tahminlash, pedagogik faoliyatning nufuzini va ijtimoiy makomini kutarish,
kadrlar tayyorlash tizimi va mazmunini mamlakatning ijtimoiy va iktisodiy tarakkiyoti istikbollaridan, jamiyat extiyojlaridan, fan, madaniyat, texnika va iexnologiyaning zamonaviy yutuklaridan kelib chikkan xolda kayta kurish,
ta'lim oluvchilarning maonaviy-axloqiy tarbiyalashni va mahrifiy ishlarning samarali shakllari hamda uslublarini ishlab chikish va joriy etish,
ta'lim va kadrlar tayyorlash, ta'lim muassasalarini attestasiyadan utkazish va akkredasiya qilish sifatiga baxo berishning xolis tizimini joriy etish,
yangi ijtimoiy - iqtisodiy sharoitlarda ta'limning talab kilinadigan darajasi va sifatini,kadrlar tayyorlash tizimini amalda faoliyat kursatish va barkaror rivojlanishining kafolatlarini, ustivorligini tahminlovchi normativ, moddiy-texnika va axborot bazasini yaratish,
ta'lim, fan va ishlab chikarishni samarali integrasiyalashuvini tahminlash tayyorlanayotgan kadrlarning mikdori va sifatiga nisbatan davlatning talablarini, shuningdek nodavlat tuzilmalari, korxonalar va tashkilotlarning buyurtmalarini shakllantirishning mexanizmlarini ishlab chikish,
uzluksiz ta'lim va kadrlar tayyorlash tizimiga byudjetdan tashkari mablaglar, shu jumladan chet el investisiyalarini jalb etishning real mexanizmlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish,
kadrlar tayyorlash soxasida uzaro manfaatli xalkaro xamkorlikni rivojlantirish.
Milliy dasturning maqsad va vazifalari bosqichma-bosqich amalga oshiriladi.
Birinchibosqich-(1997-2001 yillar)- mavjudkadrlartayyorlashtiziminingijobiysaloxiyatinisaklabkolishasosidaushbutizimniislohqilishvarivojlantirishuchunxukukiyjixitdanvakadrlarjixatidanilmiy-uslubiy, moliyaviy-moddiyshart-sharoitlryaratish
Ushbu bosqich kuydagilarni amalga oshirish zarur:
«Ta'lim tug'risida»gi Qonunga muvofik ta'lim tizimi mazmunini tarkibiy kayta kurish va tubdan yangilash,
pedagog va ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash va ularning malakasini zamon talablariga javob beradigan darajada tashkil etish,
ta'lim oluvchilarning yuksak tayyorgarlik darajasi, malakasi, madaniy-axlokiy saviyasining sifatiga nisbatan kuyiladigan zarur talablarni belgilab beruvchi davlat ta'lim standartlarini yaratish va joriy etish,
o'quv uslubiy majmualarning hamda ta'lim jarayoni didaktik va axborot tahminotining yangi avlodini ishlabchikish a joriy etish,
o'rta-maxsus, kasb-hunar ta'limi uchunzarur mlddiy-texnika, o'quv uslubiy va kadrlar bazasini tayyorlash,
ta'lim va kadrlar tayyorlashga byudjetdan tashkari mablaglarni jalb etishning mexanizmlarini takomillashtirishning, davlat ta'lim muassasalarini rivojlantirishini xam nazarda tutgan xolda ta'lim xizmati kursatish soxasida rakobatga asoslangan muxitni vujudga keltirish,
ta'lim muassasalarini faoliyatiga baxo berishning reyting tizimini,kadrlar tayyorlash sifati va ularga bulgan extiyojning monitoringini olib borishtizimini ishlab chikish va joriy etish,
xalqaro aloqalarni kengaytirish va kuchaytirish, kadrlar tayyorlashda xalkaro donorlik tashkilotlari va fondlari faoliyatiga tegishli sharoitlar yaratish, shuningdek,respublika ta'lim soxasiga chet el investisiyalarini jalb etish buyicha real chora tadbirlar ishlab chikish va ularni asalga oshirish,
kadrlar tayyorlash milliy dasturini ruyobga chikarishning monitoringini olib borish.
Ushbu bosqichda bolalarni 6-7 yoshdan maktabga kabul qilishni ularning jismoniy va akliy jixatdan rivojlanganligini eotiborga olgan xolda amalga oshiriladi. Takazo etilayotgan talaba urinlari zarur moddiy-texnika shart-sharoitlari va pedagog kadrlar bilan tahminlangan xolda izchil tayyorlanadi.
Birinchi bosqich bajarilishining monitoringi asosida Milliy dasturni ruyobga chikarish yunalishlariga anikliklar kiritiladi.
Ikkinchi bosqich (2001-2005 yillar)-Milliy dasturni tulik ruyobga chikarish, mexnat bozorining rivojlanishi va real ijtimoiy-iktisodiy sharoitlarni xisobga olgan xolda unga anikliklar kiritish.
Majburiy umumiy urta va urta maxsus,kasb-hunar ta'limiga, shuningdek talabalarning kobiliyatlari va imkoniyatlariga karab, tabakalashtirilgan ta'limga utish tulik amalga oshiriladi.
Ta'lim muassasalarini maxsus tayyorlangan malakali pedagog kadrlar bilan tuldirish tahminlanadi, ularning faoliyatida rakobatga asoslangan muxit vujudga keltiriladi.
Ta'lim muassasalarinig moddiy-texnika va axborot bazasini mustaxkamlash davom ettiriladi, o'quv-tarbiya jarayoni yukori sifatli o'quv adabiyotlari va ilgor pedagogik texnologiyalar bilan tahminlanadi. Uzluksiz ta'lim tizimini axborotlashtirish amalga oshiriladi.
Ta'lim xizmati kursatish bozorini shakllantirish mexanizmlari tulik ishga solinadi.
Uchinchi bosqich (2005 va undan keyingi yillar)- tuplangan tajribani taxlil etish va umumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy-iktisodiy rivojlantirish istikbollariga muvofik kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish.