Reja: Tavsifshunoslik kalom ilmi, "al-fiqh" "Islom huquqi" “Tavlod kitobi” “Kitob al-jadal” “Al-mufassal”

• 1. Tavsifshunoslik va kalom ilmi
• 2. Az-Zamaxshariy hayoti va merosi
• 3. Burxonuddin Marg’iloniy hayoti va merosi

• Reja:

• Tavsifshunoslik
• kalom ilmi, "al-fiqh"
• "Islom huquqi"
• “Tavlod kitobi”
• “Kitob al-jadal”
• “Al-mufassal”

• 1-Savolning bayoni:  Tavsifshunoslik va kalom ilmi.
• VIII-XII asrlar butun musulmon jamiyatida fan va madaniyat, ilm va tafakkur rivojlangan bir davr bo'ldi. Bu davrda diniy bilimlar bilan bir qatorda dunyoviy ilmlar ham o'z rivojiga ega bo'ldi. Islom dini Arabiston yarim oroli doirasidan chiqib, taraqqiy etgan jahon diniga aylandi. Islomning din sifatida shakllanib, rivojlanishi aynan shu davrlarga to'g'ri keladi. Albatta, bunga turli mintaqalardagi jarayonlar o'z ta'sirini ko'rsatdi. Xususan, Movarounnahrning Islom madaniyati va fanning algebra, astronomiya, falsafa, tarix, hadis, kalom va boshqa sohalariga ko'rsatgan ta'siri juda kattadir. Ayniqsa, fiqh ilmi sohasida Movarounnahrning tutgan o'rni beqiyosdir. Umuman olganda islom huquqshunosligi (Fiqh) o'ziga xos rivojlanish tarixiga ega. Lug'atda "al-fiqh" kalimasi "anglamoq, tushunmoq" kabi ma'nolarni beradi. Istilohda "al-fiqh" "Islom huquqi", deb yuritiladi. Fiqh zamonaviy fanlar asosida hozirgacha chuqur o'rganilmagan bo'lib, mutaxassis olimlar oldiga katta muammolarni qo'yib kelmoqda. Fiqh - odatda "furu al-fiqh" (so'zma-so'z: "fiqh tarmoqlari") shariatni konkret sohalarga tadbiq qilishdan va "usul al-fiqh" (so'zma-so'z: "fiqh asoslari") shariat hukm oladigan manbalarni ishlab chiqishdan iborat bo'ladi. Tarixiy tadrijga ko'ra "al-fiqh" - usul al-fiqhdan avval paydo bo'lgan. Fiqh ilmining tadrijiy rivojini mutaxassis olimlar tomonidan bir necha davrlarga taqsim etilgan. Fiqh - qadimdan mavjud huquqiy normalarni ibodat va muomala masalalari bilan mushtarak holda ma'lum tartibga solingan huquqiy tizimdir.

• Abu Mansur al-Motrudiy ziyoradgohi

• Al-Motrudiy fiqx va kalom masalalari bilan qiziqib, xanafiy mazxablari olimlaridan dars olib o`z blimlarini oshirdi. SHu vaqtda ko`plab mashxur muxaddislar va fiqxlar bilan muloqotda bo`lib, ilmiy munozaralarda qatnashdi.Olgan bilimlari natijasi o`laroq u ko`plab asrlar yozgan, ammo ularning ko`p qismi bizgacha etiob kelmagan, borlario xam chet el kutbxonalarida saqlanmoqda.
• Al-Motrudiy o`zidan keyin koplab shogirtlar qoldirdi. SHogirtlari o`z ustozlarining talimotini davom ettirishganligio tufayli xanafiya mazxabi ichida ishonchli bo`lgan , ko`pplab tarafdorlarga ega bo`lgan Motrudiya oqimi vujutga keldi.
• 2000 yilning 17 noyabrida Prezidentimiz I.A. Kari¬mov yangi majmuani tantanali ochdi va Imom al-Moturidiy tavalludining 1130 yillik tantanala¬rini boshlab berdi. Bir necha ming yillik Samarqandda yana bir muqaddas maskan Chokardiza qabristoni yana ziyoratchilarni qabul qila boshladi.

• “Mu’tazila g’avg’olari va undan qo’rqmaslik xaqida kitob”

• “Tavlod kitobi”,

• “Shariat asoslari”

• “Kitob al-jadal” (Dialektika kitobi)

• “Kitobi tavxid”

• “Ka’biy zalolatlarining boshlanishini rad etuvchi kitob”

• “Kitobi usul”

• Asarlari:

• 2-Savolning bayoni. Abulqosim Mahmud az-Zamaxshariy 1075-yilda Xorazmning Zamaxshar qishlog'i (hozirgi Xorazm viloyati Qo'shko'pir tumanida) da dunyoga kelgan. U tibshunoslik, lug`atshunoslik, adabyot, aruz, jo`g`rofiya, tafsir, xadis, fiqx, va ilm al-qiroatga oid ellikdan ortiq asarlar yozgan bo`lib, ularning aksaryati bizgacha etib kelgan.
• Az-Zamaxshariy arab tili va adabyotini o`zining chuqur taxlil va ilmiy mazmuniga ega asarlari bilan boyitdi. Uning asarlari ilm fan va ko`pgina soxalarni qamrab olgan bo`lib, mazmuniga ko`ra asosan quyidagi guruxlarga bo`lish mumkun:
• - Diniy ilmiy va ulamolar xaqida,
• - Lug`atshunoslik,
• - grammatika(nahv),
• - aruz,
• - adabiyot,
• - mantiq,
• Az-Zamaxshariyni xali xayotlik vaqtidayoq butun musulmon sharqida xurmat va mexr bilan “Uztoz ut dunyo”,”Uztoz ul Arab va al-Ajam”, ”Faxru Xorazm” kabi nomlar bilan ataganlar.

• Abulqosim Mahmud az-Zamaxshariy

• (1075-1144)