Reja: Til leksikasining o‘zgaruvchaligi. Leksika xalq tarixi ko‘zgusi

/-oq//-yoqyuklamalari, asosan, qipchoq guruhtillari v a qisman o‘zbek, uyg‘ur tillarida mavjud bo‘lib, qadimgi turkiy tillarda ham, hozirgi turkiy tillarda ham voqea-hodisaning real yuz berganini ta’kidlab ko‘rsatadi: qadimgi turk. emcii-oq aydim “darrov, tezda aytdim”, bir-oq ogli erdi " yagona o‘g‘il edi”; oit. bu-oq kiin “shu kuniyoq”, xak. pastux, xaydag, xoylar andag-ox "cho‘pon qandav bo‘lsa, qo‘ylari ham shundaydir”, sol kun-oq “o‘sha kuniyoq”; qoz. piili magl-aq; chuv. cinagax “shundayoq”, o‘zb. birinchi yildayoq kabi. Bu yuklama faqat otlardan keyin emas, balki olmosh. ravishdosh, ravish va kelishik shakllarini oigan so‘zlardan keyin ham qo‘shilib. yuqoridagi ma’nolarni anglatadi: eski o‘zb. Samarqandinoq Mashaddaoq, burungidak-oq, tunla-oq; olt. ol-oq “o‘sha”, anda-oq, “o‘sha yerdayoq”; tat. kuptan-uk, basta-uk; turkm. dasank “tashqaridayoq”, yuqariq “yuqorigayoq”; xak. tigden-oq “u yoqdanoq”, pun-ok “bugunoq”; chuv. kezerex “kechayoq”; shor. Iraktanoq ‘yiroqdanoq” kabi. Bu yuklamaning tarixiy shakli “Boburnoma”da aks etgan. 0‘zbek tilida -ki, uyg‘ur tilida -qu/Z-gu, gagauz tilida -ki, boshqa tillarda -qoy// -goy shaklida qo‘llanadigan yuklamalar ta'kid. istak, iltimos ma’nolarini ifodaiaydi: qoz. Asqardm tugan jeri Sortarj qalasi dep edik-qoy; sen-goy Kereymin dedil] “sen Kerey urug‘idanman dedingku”; qirg‘. adamsin-go “odamsan-ku”; q.-qalp. belgili-goy “belgili-ku”; tat. min-av sir!a aytanquy “men senga aytdim-ku”, bazarga bordanqoy “bozorga bordim-ku”; uyg‘. Axmat-ku xeligica yetip bordi; o‘zb. u ketdiku, o‘ziku qand.aydir ayb sezdi, hunda hech qandayyozuvyo ‘q-ku va h.k.

Eng, juda, hatta, hattaki, liq, garq, jiqqa, tap kabi so‘zlar, asosan, kuchaytiruv ma’nosini anglatadi: q.-balq. tap sen okuna kel “sen ham kel”; o‘zb. hatto men ham eshitmay keldim, zal talabalar bilan liq to 'la, usti jiqqa ho‘l va h.k.