Reja: umumiy holatlar nisbiy birliklar o‘zgarmas tok dvigatellarining mexanik tavsiflari magnit oqimi o‘zgarmas bo‘lganda mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatelning

Mexanik tavsiflarning umumiy xususiyatlari. Dvigatelning hamma mexanik tavsiflarini to‘g‘ri burchak (dekart) koordinatalar tizimining to‘rtta kvadrantida tasvirlash mumkin. Birinchi kvadrantda yakorning musbat

yo‘nalishda aylangan dvigatel rejimidagi mexanik tavsif­lari, uchinchi kvadrantda esa reverslashdagi dvigatel rejimi moment va burchak tezligi teskari ishora bilan joylashadi. Oxirgi tavsiflarni quyidagi formula bilan hisoblab chiqish mumkin:

Energiyani tarmoqqa qaytarib generator (rekupera­tiv) tormozlash, dinamik tormozlash va teskari ulash rejimida tormozlash tavsiflari ikkinchi va to‘rtinchi kvadrantlarda joylashadi.
Energiyani tarmoqqa qaytarib (rekuperativ) tormozlash. Bu rejim dvigatelni dvigatel rejimida ishlayotganda mexanizm harakatga (dvigatel aylanishiga) qarshilik ko‘rsatmaydigan hollarda mavjud bo‘ladi.
Bunda momentlar yig‘indisi ta’siri ostida elektr yuritma tezlanishi ortadi (tezlanadi), natijada dvigatelning EYK ortadi (27) tenglama bilan aniqlanadigan tok qiymati esa kamayadi. Dvigatel burchak tezligi salt yurish tezligi w₀ ga yetganda EYK ning qiymati tarmoq kuchlanishi qiymatiga, tok esa nolga teng bo‘ladi:


I = (U -K_Ew)/R = 0.

Statik (qarshilik) momenti ta’siri ostida dvigatel tezligi ortib boradi (w > w₀), natijada uning EYK tarmoq kuchlanishidan katta bo‘ladi, shuning uchun:

I = (U - K_Ew)/R = (U-E)/R < 0.

Shunday qilib dvigatel momenti o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi, ya’ni, harakatlantiruvchi emas, balki tormozlovchi bo‘lib qoladi. Tezlikning o‘rnatilgan holatiga statik moment va dvigatelning tormozlash momenti o‘zaro muvozanatda bo‘lganida erishiladi. Bu holda elektr mashina mexanik energiyani elektr energiyaga aylantirib, tarmoqqa beradigan generatorga aylanadi.

.
Elektrodinamik tormozlash. Elektrodinamik tormoz­lash (dinamik) rejimida dvigatelning yakor zanjiri tashqi tomrozlash rezistori R_tr ga ulanadi (8- rasm, a), qo‘zg‘atish chulg‘ami esa magnit oqimini saqlab qolish maqsadida tarmoqqa ulangan holda qoladi. Dvigatel yakori tarmoqdan uzilgan bo‘lsa ham, u aylanish yo‘nalishini saqlab qoladi hamda EYK yakordagi tok (moment) yo‘nalishini o‘zgartiradi va tormozlovchi bo‘ladi:


I_TR = -E/R =-C_EФ_nomw/R,

bu yerda: R = R_Ya + R_TR. Bu holda yuritmaning mexa­nik qismida to‘plangan kinetik energiya (reaktiv statik moment) yoki potensial energiya (aktiv statik momentda, masalan, yukni tushirayotganda) issiqlikka aylanib, yakor zanjiridagi qarshilik R ni qizdirib, issiqlik sifatida tashqariga chiqib ketadi.

Bu rejim uchun mexanik tavsif tenglamasi 20 tenglamadan U = 0 deb olinadi:

Tenglama yordamida hisoblangan tavsiflar R = var, bo‘lganda koordinata boshida to‘plangan to‘g‘ri chiziqlar kabi bo‘ladi. Bu tavsiflar ikkinchi va to‘rtinchi kvadrantlarda joylashadi.

Yuritmani dvigatel rejimidan bunday tormozlash rejimiga o‘tkazish jarayoni 8- rasm, b da ko‘rsatilgan. Dvigatel avval w_q tezlik va M_q moment bilan 1-nuqtadan boshlab ishlayotgan edi. Yakorni tarmoqdan uzib tormozlash qarshiligiga ulangandan so‘ng yuritma boshlang‘ich moment M₂ bilan 2- nuq­taga o‘tadi. Shundan so‘ng tezlik kamayishi bilan tormozlash momenti M_TR ham nol qiymatiga intila boradi.
Aktiv statik moment bo‘lganda (qarshilik momenti) dinamik tormozlash jarayoni 7- rasmdagi 2—3—0 chiziq bilan tavsiflangan.
Yukni tushirish paytida aktiv statik moment bo‘lib, dvigatel w_q tezlik bilan aylanib tarmoqqa energiya berish rejimida (tormozlash) ishlaydi (1- nuqta).
Agar dvigatel yakorini 2—3—0 tipidagi dinamik tormozlash mexanik tavsifida tashqi rezistor R_TR ga ulansa, u holda dvigatel tavsifidagi 2- nuqtaga o‘tadi. Bu holda w_q< 0 bo‘lgani tufayli yakor toki va dvigatel momenti M₂ noldan katta bo‘ladi. M₂ > M_q bo‘lganligi uchun aylanish w¹_q tezlikkacha sekinlashadi. Natijada yuk dinamik tormozlash mexanik tavsifidagi 3- nuqtaga mos keladigan | w¹_q | < | w_q | yangi o‘rnatilgan tezlik bilan tusha boshlaydi.
Agar rezistor R_TR qarshiligi kamaytirilsa, yukni tezlik | w^II_q | < | w¹_q | da tushirish mumkin.
Reaktiv va aktiv qarshilik (statik) momentidagi rejimlarning bir-biridan farqi reaktiv qarshilik momenti bo‘lganda tormozlash jarayoni yuritmani to‘la to‘xtagunicha amalga oshiriladi. Aktiv qarshilik momenti bo‘lganda esa, o‘rnatilgan harakat tezligi w¹_q gacha amalga oshiriladi. Shuning uchun mexanizm­ni to‘la to‘xtatish uchun elektrodinamik tormozlash oxirida maxsus tormozlash qurilmasini qo‘llab mexa­nik tormozlashga o‘tiladi.