Reja: umumiy holatlar nisbiy birliklar o‘zgarmas tok dvigatellarining mexanik tavsiflari magnit oqimi o‘zgarmas bo‘lganda mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatelning

Dvigatel yakori shuntlangandagi mexanik tavsif­lari. Dvigatel tarmoqqa ulangandagi salt yurish tez­ligidan kamroq salt yurish tezligi olish uchun mashina yakorini shuntlab, sun’iy tavsif olish mumkin (11- rasm, b).
Yakor R_q + R_sh qarshiliklaridan tashkil topgan kuchlanish bo‘luvchisi yordamida dvigatel yakori kamroq kuchlanishga ulanadi. Bunday yuritma mexanik tavsiflarning shakli 11- rasm b dagi ko‘rinishga ega. Yakordagi kuchlanishni o‘zgartirishning bu usuli katta quvvat isroflari bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun amalda qo‘llanilmaydi.

5. Mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli
dvigatel yakori zanjiriga ulanadigan qarshiliklarni hisoblash

Yuritmani loyihalashda ishga tushirish, dinamik tormozlash yoki teskari ulash rejimlarida turli mexa­nik tavsiflarni olishda dvigatel yakoriga ulanadigan qo‘shimcha (tashqi) qarshiliklarni hisoblash kerak bo‘ladi. Bunda o‘zgarmas magnit oqimida ishlayotgan mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigateli uchun absolut yoki nisbiy birliklarda keltirilgan elektromexanik tavsiflardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Yakor qarshiligi r_ya ning nisbiy qiymatini hisoblashda va uning qiymatini ordinata o‘qiga 13- rasm­da ko‘rsatilganidek i = 1 holat uchun qo‘yib, nisbiy tabiiy elektromexanik tavsif 1 ni olamiz. Agar M = M_nom bo‘lgandagi yuritmaning w₁ tezlikka ega bo‘lgan sun’iy tavsifini qurish kerak bo‘lsa, u holda bu tezlikning nisbiy qiymati n₁(n₁ = w₁w₀^-1)ni aniqlash va grafikka ushbu qiymatni nisbiy tok i = 1 bo‘lganda qo‘yish kerak.

Hisoblayotgan mexanik tavsifga 2 to‘g‘ri chiziq mos keladi. Tenglik (24) asosida quyidagini aniq­laymiz:

r_ya + r_qo‘sh= 1-n₁

bu yerda:

r_qo‘sh= 1-n₁-r_ya

qo‘shimcha qarshilikning absolut qiymati R_qush= = r_qo‘sh•R_nom.

Ishga tushirish rezistorlari seksiyalarini hisoblash uchun pog‘ona qarshiliklarini qayta ulashdagi toklarning eng katta I₁ va eng kichik I₂ qiymatlarini belgilaymiz I₁ ning qiymatini kommuta­t­siya shartidan kelib chiqqan holda maksimal tok qiy­matiga yaqin qilib tanlaymiz. Masalan, PBST rusumli dvigatellar uchun


I₁ = (3,5ё4,0)I_nom

Tok I₂ ning qiymati yuklamaning statik toki qiymatidan 10—50% ortiq qilib qabul qilinadi. Toklar­ning ushbu chegaralarda o‘zgarishiga qarab 13- rasm, a da ko‘rsatilgan dvigatelning ishga tushirish diagrammasi quriladi va bunda I₁, I₂ toklarni rezistorlarning har bir ulanishida bir xil qiymatga teng bo‘lishini ta’minlash kerak.

Shundan so‘ng yuqorida keltirilgan uslub asosida har bir pog‘ona qarshiliklarining nisbiy qiymati aniq­lanadi.
Bundan tashqari ishga tushirish qarshiliklari seksiyalarini hisoblahsning analitik usulini ko‘rib chiqamiz. Buning uchun sxemaga 13- rasm b da ko‘rsatilgan belgilashlarni kiritamiz. Avval dvigatel yakor zanjirida R_ya qarshilik bilan tarmoqqa ulanadi (13- rasm a dagi nuqta). Seksiya R_m-m + 1 v nuq­tada o‘chiriladi va dvigatel yakor zanjirida R_m-1 qarshilik bilan keyingi mexanik tavsifga o‘tadi (c nuq­taga). Shundan so‘ng ishga tushirish seksiyalarining ayrimlarini chiqarish davom etadi va oxiri­da dvigatel tabiiy mexanik tavsifga chiqariladi (lmw₀, nuri).
Diagrammadan ko‘rinib turibdiki, m pog‘onadan o‘tishda quyidagini olamiz:


I₁= (U-E_m)/R_m-1; I₂= (U-E_m)/R_m,

bu yerda: E_m — dvigatelning B va c nuqtalaridagi EYK.

Shunday qilib, I₁/I₂ = R_m/R_m-1= l I₁, tokining eng yuqori qiymati va I₂ tokining eng pastki qiymatlari­ning tengligidan hamma pog‘onalar uchun qurilgan diagrammalardan quyidagilarni olamiz:


I₁/I₂ = R_m/R_m-1 = R_m-1/R_m-2 = ... = R₂/R₁ = R₁/R_ya
Ishga tushirish qarshiliklarining seksiyalari quyida­gicha hisoblanadi: dastlab tenglamalarga asosan l₀ ning taxminiy qiymati beriladi. So‘ngra R_m =UI₁^-1 qiymati aniqlanadi. (43) tenglama bo‘yicha pog‘onalar soni m₀ kasrli son chiqadi, uni butun songacha yaxlitlanadi. So‘ngra (42) tenglama bo‘yicha l ning keyingi hisoblashlarda qo‘llaniladigan yaxlit qiymati aniqlanadi. Shuni e’tirof etish kerakki, l qiymatini aniqlashda faqat I₂ qiymatini o‘zgartirish mumkin va u I_q dan katta bo‘lishi darkor.
Har bir seksiyalar qarshiligi (13- rasm, b) quyi­dagi tenglamalar orqali topiladi:


(44)

Real elektr yuritmalarni loyihalashda turli tuzilish­dagi rezistorlarning issiqlik hisobi bajarilib, shunga asosan katalogdan mos kelgan elementlar tanlanadi.