Reja: Vitaminlar haqida umumiy tushuncha

Bolalarda vitamin yetishmovchiligning oqibatlari.
Reja:
1. Vitaminlar haqida umumiy tushuncha.
2. Vitaminlarni ko’p yoki yo’qligini aniqlash.
3.Vitamini vazifalari.
4. Vitamin yetishmovchiligida kelib chiqadigan kasaliklar.
5. Xulosa.
6. Foydalanilgan adabiyotlar.

Vitaminlar: nima va qancha?

Oziqlanish instituti mutaxassislari 50 foiz vitaminlarga ega bo‘lgan komplekslar bolaning organizmiga qo‘llab-quvvatlovchi ta’sir ko‘rsatadi va 100 foiz kunlik normani o‘z ichiga olganlar faol moddalarning yetishmasligini butunlay yo‘q qiladi, deb hisoblashadi. Shuning uchun, agar bolaning ishtahasi bilan bog‘liq muammolar bo‘lmasa va uning ratsioni juda xilma-xil va muvozanatli bo‘lsa, unga umumiy kunlik nafaqaning qo‘shimcha 50 foizini olish yetarli bo‘ladi. Ammo agar bola tez-tez kasal bo‘lsa va yaxshi ovqatlanmasa, u yuz foiz vitamin yordamiga muhtoj.
Bolalarda vitamin yetishmasligi qanday namoyon bo‘ladi?
Vitamin yetishmovchiligi, ya’ni organizmning ma’lum moddalar bilan yetarli darajada ta’minlanmaganligi uch shaklga bo‘linadi: avitaminoz, gipovitaminoz va vitaminlar bilan ta’minlanishning kamayishi. Avitaminoz — organizmdagi vitamin zaxiralarining deyarli to‘liq tugashi, ko‘pincha iskorbit, pellagra va boshqa kasalliklarning belgilari paydo bo‘lishi bilan birga keladi.
Gipovitaminoz organizmdagi vitamin zaxiralarining keskin kamayishi bilan tavsiflanadi va ishtahaning yo‘qolishi va charchoq bilan kechadi. Vitaminlar kamaygan taqdirda, ma’lum fiziologik reaksiyalarning biroz buzilishi sodir bo‘ladi: agar chaqaloqda, aytaylik, riboflavin bo‘lmasa, bola ko‘zlari juda charchaganidan shikoyat qilishi mumkin va agar bola tez-tez shamollab qolsa, u holda katta ehtimol bilan u D vitamini yetishmasligini his qiladi.
Ko‘pincha vitamin yetishmasligi gripp yoki shamollashning tarqalishi paytida immunitetning pasayishi bilan namoyon bo‘ladi. Ammo bundan tashqari, ota-onalar bolaning ratsionida faol moddalar yetishmasligi haqida o‘ylashlari kerak, agar sog‘lom bola to‘satdan diqqatni jamlashda qiyinchiliklarga duch kelsa yoki hech qanday sababsiz odatiy jismoniy zo‘riqish bilan kurashishni to‘xtatsa, shifokorga murojaat qilish kerak.
Vitaminlar juda ko‘p yoki yo‘qligini qanday aniqlash mumkin?

Gipervitaminoz, ya’ni vitaminlarning haddan tashqari ortiqchasi bolaning tanasi uchun juda xavflidir. Gipervitaminozning ikki shakli mavjud: o‘tkir (bir vaqtning o‘zida qabul qilingan vitaminlarning haddan tashqari katta dozasi bilan zaharlanish) va surunkali (ortiqcha miqdorda uzoq muddatli foydalanish).

Ayrim turdagi vitaminlarning ortiqcha dozasi natijasida kelib chiqadigan gipervitaminozning belgilari:
gipervitaminoz A — bosh og‘rig‘i, qayt qilish, uyquchanlik, yorug‘likdan qo‘rqish (kamdan-kam hollarda). Karotinoz rivojlanishi mumkin;
gipervitaminoz B6 — qo‘l va oyoqlarning uvishishi, yuz va bo‘yinning qizarishi, terining achishishi, bosh aylanishi;
gipervitaminoz D — bolalarda qayt qilish, ishtahani yo‘qolishi, vazn ortishi (yoki uning pasayishi); maktabgacha yoshdagi bolalarda bosh og‘rig‘i, zaiflik, ba’zida aritmiya;
gipervitaminoz C — sistolik qon bosimining oshishi, yuz va bo‘yinning qizarishi, terining achishishi, bosh aylanishi, qorin og‘rig‘i, ba’zida ko‘ngil aynishi va diareya
Vitaminlar haqida 6 ta mashhur savol
Vitaminlarni qachon qabul qilish yaxshiroq — ovqatdan oldin, ovqat paytida yoki keyin? Eng yaxshi variant ovqatdan so‘ng darhol, bu holda ozuqa moddalarining so‘rilishi ancha samarali bo‘ladi.
Vitaminlarni qabul qilishda ma’lum bir vaqtiga rioya qilishim kerakmi? Organizmni butun kun uchun zarur bo‘lgan hamma narsa bilan ta’minlash uchun ularni ertalab qabul qilish yaxshidir.
Vitaminlarni qabul qilish samarasini qachongacha kutish kerak? Vitamin profilaktikasi kasallanishning kamayishi va salbiy tashqi omillarga qarshilikning kuchayishi bilan namoyon bo‘ladi. Ammo ta’sirni darhol kutmaslik kerak: foydali moddalar organizmda yetarli miqdorda to‘planishi kerak.
Vitaminlarni qabul qilishdan oldin shifokor bilan maslahatlashish kerakmi? Albatta, zarur! Birinchidan, mutaxassis ishonchli ishlab chiqarilgan vitaminlarni tavsiya qiladi, ikkinchidan, u bolalarga ehtiyojdan kelib chiqqan holda vitamin kompleksini tanlashga yordam beradi.
Vitaminlarni chiqarish shakli ahamiyatlimi? Darhaqiqat, vitamin preparatlari turli shakllarda mavjud — sotuvda turli xil kapsula, kukun, sirop va tabletka ko‘rinishida mavjud, ammo bu ro‘yxatning barchasi bolalar uchun mos emas! Misol uchun, besh yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun tabletka yoki kapsulalar bundan mustasno. Ular vitaminlarning suyuq shakllari — siroplar yoki suvda suyultirilgan maxsus kukunlarga muhtoj. Ammo 5 yoshdan boshlab, bola tabletkalarni xavfsiz yutib yuborishi yoki chaynashi mumkin.
Vitaminlarni qancha vaqt ichish kerak? Deyarli butun yil davomida. Asosan, ularni faqat yoz oyida to‘xtatish mumkin, agar farzandingiz shaharda yashamasa, ochiq havoda ko‘p vaqt o‘tkazsa va muvozanatli ovqatlanishga rioya qilsa.
Vitaminlar nimalar uchun mas’ul?
C (askorbin kislotasi) — immunitetni oshiradi, virusli va bakterial infeksiyalardan himoya qiladi, allergenlarning ta’sirini kamaytiradi, yaralar va kuyishlarni davolashni tezlashtiradi.
B1 (tiamin) — asab tizimi uchun zarur, miya va o‘sishni rag‘batlantiradi, tananing mudofaasini oshiradi, oshqozon-ichak traktini yaxshilaydi.
B2 (riboflavin) — o‘sish jarayonlarida ishtirok etadi, normal yorug‘lik va rangli ko‘rishni ta’minlaydi, teri, tirnoq va sochlarning salomatligi uchun javobgardir.
Pantotenik kislota — markaziy asab tizimining normal rivojlanishi uchun zarur, immunitetni qo‘llab-quvvatlaydi, tez charchashning oldini oladi.
B6 (piridoksin) — yog‘ almashinuvida ishtirok etadi, me’da shirasining kislotaliligini oshiradi, immunitetni qo‘llab-quvvatlaydi.
B12 (siyanokobalamin) — anemiya rivojlanishining oldini oladi, bolaning o‘sishini rag‘batlantiradi, ishtaha va xotirani yaxshilaydi.
Foliy kislotasi — oddiy oqsil sintezi va yangi teri, soch va qon hujayralarini ishlab chiqarish uchun zarurdir.
PP (niatsin) — ovqat hazm qilish va ko‘rishni yaxshilaydi, asab tizimi va miya faoliyatini tartibga soladi.
H (biotin) — ekzema va dermatitning og‘irligini pasaytiradi; askorbin kislota sintezi uchun zarur
A — yallig‘lanishni davolash uchun javobgar, organizmning turli infeksiyalarga chidamliligini oshiradi, e'tiborni yaxshilaydi, suyaklarning o'sishi va mustahkamlanishiga yordam beradi, teri, soch va tishlarni sog'lom saqlaydi.
D — kalsiy va fosfor almashinuvini tartibga solishda ishtirok etadi, A va C vitaminlari bilan birgalikda normal o‘sishi va suyak zichligini ta’minlaydi, shamollashning oldini oladi.
K — ichki qon ketishning oldini oladi, jarohatni davolashni tezlashtiradi, organizmni energiya bilan ta’minlaydi va suyaklarga kalsiyni singdirishga yordam beradi.
Bolalar organizmi uchun kalsiy nihoyatda katta ahamiyatga ega. Usiz hujayralarning bo‘linishi va oqsil sintezi jarayonlari yuz bermaydi, demak go‘dak o‘sishdan ham to‘xtaydi. Kalsiy yetishmovchiligi tufayli barcha modda almashinuvi jarayonlari izdan chiqadi, suyak va tishlarning shakllanishi kechikadi. Insonning butun hayoti davomida uning suyaklari naqadar mustahkam bo‘lishi undagi bolalikda olgan kalsiy miqdoriga bevosita bog‘liqdir.
Ushbu element organizmdagi deyarli barcha jarayonlarda ishtirok etadi, o‘sishdan tashqari u yurak faoliyati, asab va mushak to‘qimasining normal faoliyati uchun zarur, u fermentlar ishlab chiqarishda ishtirok etadi, shuningdek qonning ivishi jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Shu tufayli kalsiy yetishmovchiligi ayniqsa bolalarda juda ko‘p uchraydi.
Afsuski, yosh ota-onalar go‘dak kalsiyga yetarli miqdorda to‘yinyaptimi yoki yo‘qmi ko‘pincha vaqtida bila olishmayapti. Vaholanki, ushbu mikroelement yetishmasligining birinchi alomatlari teri, tirnoqlar va sochlarning tez sinuvchanligi va quruqligi hisoblanadi. Shuningdek, bolalarda tirnoqlarni g‘ajish va boshni qashish kabi yomon odatlar paydo bo‘ladi. Ular bir yerda uzoq o‘tira olmaydigan bo‘lib qolishadi, beixtiyor barmoqlarini tiqqilatishadi. O‘ziga xos ta’mlarga ishtiyoq uyg‘onadi.
Ular ko‘pincha bo‘r yoki bo‘yoqlarni chaynashni istab qolishadi, tez-tez sut yoki pishloq yegilari keladi.
Qonda kalsiy yetishmovchiligi (gipokalsiyemiya) kichkintoy bo‘yining o‘sishini kechiktiradi, suyak va tishlarning shakllanishiga salbiy ta’sir o‘tkazadi, yurak muskullari ishini yomonlashtiradi, yuqori darajadagi asab-muskul ta’sirchanligiga va hatto tomir tortishishiga ham olib keladi. Ko‘z gavhari o‘zining shaffofligini yo‘qotadi, tish emallarida teshiklar, izlar paydo bo‘ladi.
Shu sababli go‘dak organizmi hali nozik paytidanoq va ko‘pgina muammolarni osongina hal qilsa bo‘ladigan vaqtdanoq kalsiy yetishmovchiligi haqida jiddiyroq o‘ylab ko‘rilsa yaxshi bo‘lardi. Tarkibida kalsiy bo‘lgan mahsulotlarni topish oson, murakkabligi shundaki, organizm uni qabul qilishiga yordam berish kerak. Chunki kalsiy o‘zlashtirilishi qiyin bo‘lgan minerallar sirasiga siradi. Gap shundaki, to‘laqonli kalsiy faqat V3 vitamini ishtirokida singadi, ushbu vitamin esa yoki ultrabinafsha ta’sirida shakllanadi, yoki bo‘lmasa ovqat bilan birga organizmga o‘tadi. Bundan tashqari, kalsiy miqdori ovqatni tayyorlash jarayonida birmuncha kamayadi, misol uchun sabzavotlarni qaynatganda suvga 25% kalsiy chiqib ketadi, shuning uchun barcha turdagi karamlarni, ayniqsa brokollini sho‘rva yoki bulon tarzida iste’mol qilgan durust. Dukkakli o‘simliklar, bodom, kunjut va odatda tashlab yuboriladigan ildizmevali o‘simlik barglari kalsiyga boydir.
Ushbu maqolani ham o‘qing: Exinokokkoz qanday kasallik
Kalsiyning so‘rilishiga shovul, ismaloq, lavlagi tarkibida bo‘ladigan shovul kislotasi qarshilik qiladi; kofe tarkibidagi kofein moddasi, koka-kola organizmdan kalsiyning tez chiqib ketishiga sababchi bo‘ladi. Shakarqamish shakari, kakao va shokolad ham tananing kalsiy bilan to‘yinishiga imkon bermaydi.
Ozuqadagi kalsiyning asosiy manbalari sut mahsulotlari — ya’ni sut, yogurt, chuchuk qatiq, tvorog, pishloqning yog‘siz navlari hisoblanadi. Kalsiy moddasi go‘dakka ko‘krak suti orqali juda yaxshi singadi, biroq olti oydan so‘ng uning kelishi yetarli bo‘lmay qolganda ushbu mikroelementga boy bo‘lgan bo‘tqa bilan oziqlantirishga o‘tish lozim.
Shifokorlar qish mavsumida ko‘p uchraydigan muammo - organizmda D vitamini taqchilligining asosiy belgilarini sanab o‘tishdi.
Ta'kidlanishicha, ushbu vitaminning organizmda yetishmasligiga qo‘l-oyoqlar va suyaklardagi og‘riqlar, ertalab bo‘g‘imlarning kam harakatchanligi, ortiqcha vazn, boshning ko‘p terlashi, ichak bilan muammolar va tushkun holat ishora qilishi mumkin.
Boston universiteti tibbiyot markazi professori Maykl F.Xolikning aytishicha, organizm yetarlicha miqdorda D vitamini olishi uchun kuniga 10-15 daqiqa quyoshda bo‘lish kifoya qiladi.
Ta'kidlanishicha, ushbu vitamin yetishmasligida osteoporoz, ikkinchi turdagi qand kasalligi va yuqori qon bosimi rivojlanishi xavfi oshadi. Tarkibida D vitamin bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlari iste'molida ham taqchillik kuzatilishi mumkin, chunki quyosh nuri ushbu vitaminning asosiy manbai hisoblanadi.

Xulosa.
Har bir bolaning normal o‘sishi va rivojlanishi uchun yetarlicha ozuqaviy moddalar kerak. Yoshga bog‘liq holda organizm ehtiyojini qondirish uchun yog‘, oqsil va uglevod nisbati va sifati yetarlicha bo‘lishi zarur. Bundan tashqari ovqat tarkibida vitamin-minerallar organizmga keragicha tushishi va a’zolarning o‘sishi uchun muhim. Bolalikning erta davrlarida eng ko‘p uchraydigan yetishmovchilik holati – gipokalsiyemiya (kalsiy yetishmovchiligi) dir. Bolalarda kalsiy yetishmovchiligi jiddiy asoratlarga olib kelishi mumkin, masalan to‘satdan suyaklar sinishi, sudorgilar (talvasa), suyak va nerv tizimi rivojlanishi ortda qolishi. Bola organizmida kalsiyning normal ko‘rsatkichda bo‘lishi uchun, ovqat ratsionida kunlik kalsiyning dozasi 500-1000 mg bo‘lishi kerak. Ko‘krak yoshidagi bolalar kalsiyning yetarli miqdorini ona sutidan olishadi va bu davrda qo‘shimcha ravishda kalsiy preparatlaridan ham foydalanish kerak bo‘ladi. Qonda kalsiyning sezilarli darajada kamayishi bolalar raxiti va uning asoratlariga olib keladi. Yuqorida aytganimizdek emizikli bolalar kalsiyni ona sutidan qabul qilishadi, demak ona iste’mol qilayotgan mahsulotlar kalsiyga boy bo‘lishi zarur. Bolalikning birinchi yilida kalsiy faqatgina, ovqat bilan kam miqdorda tushganligi sababli defitsitga uchramaydi, balki bola organizmida D3 vitamini yetishmasligi hisobiga ham kelib chiqadi. D3 vitamini kalsiyning so‘rilishida muhim rol o‘ynaydi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining ko‘rsatmasiga binoan har bir ko‘krak yoshidagi bola kuz-qish mavsumida qo‘shimcha ravishda, eritma ko‘rinishida D3 vitaminini qabul qilishi lozim. Bahor-yoz mavsumida D3 vitamini bola organizmida mustaqil ravishda quyosh nuri ta’sirida sintezlanadi. Bu davrda qo‘shimcha vitamin qabul qilish organizmda uning miqdori oshishiga olib keladi, ya’ni gipervitaminoz holati kelib chiqishi mumkin. Bolalikning keyingi davrlarida gipokalsiyemiya ko‘pincha oshqozon ichak trakti kasalliklari (gastrit, kolit, ichaklar dizbiozi va boshqalar), ayrim dori preparatlarini qabul qilish oqibatida oshqozonning so‘rish funksiyasini buzilishi (antadsidlar, sorbentlar) natijasida kelib chiqadi.

Kalsiyning yoshga bog‘liq holda normal miqdori
Tug‘ilgandan 6 oygacha – 400-500 mg;
7 oydan 1 yoshgacha – 700-700 mg;
1 yoshdan 10 yoshgacha – 700-900 mg.
Alimentar yo‘l (ovqatlanish) bilan organizmda kalsiy to‘planib qolmaydi. Chunki ortiqcha kalsiy ichak va buyraklar orqali tashqariga chiqarib turiladi. Qo‘shimcha ravishda qabul qilinayotgan ortiqcha kalsiy buyraklarda to‘planib qoladi va tosh hosil bo‘lishiga olib kelishi mumkin

Foydalanilgan adabiyotlar.

1.OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
2.Sohibov D., Vitaminlar va ularning hayot uchun ahamiyati.
3.1991. Oʻzuv Zokirov, Abdukarim Zikiryoev.
4. Saytlar www.zioynet.uz https://uz.wikipedia