Rеja: Xavfsizlikni ta'minlash tamoyillari

Antropogen halokatlar – insoniyatning xo‘jalik faoliyati tufayli yuzaga keluvchi antropogen omillar ta’sirida biosferaning sifat jihatidan o‘zgarishi va natijada insonlar hayotiga, o‘simlik va hayvonot dunyosiga hamda atrof-muhitga tahdid va katta xavf tug‘diruvchi hodisalardir.
Ijtimoiy-siyosiy va harbiy-siyosiy mojarolar - ikki davlatning o‘zaro qarama-qarshiligi natijasida harbiy urushlarni kelib chiqishi, urushda ommaviy qirg‘in qurollaridan foydalanish xavfi tug‘ilishi va shunga bog‘liq holda boshqa turdagi muammolar, masalan, harbiy mojoralar vaqtidagi qochoqlar muammosi, yuqumli kasalliklarni kelib chiqish va katta hududlarda tarqalish xavflarini kelib chiqishi hamda milliy krizislar, mintaqaviy mojarolarni yuzaga kelish kabi holatlar.
Favqulodda vaziyatlar xavfni tarqalish tezligiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:

• 
  qo‘qqisdan (er qimirlashlar, portlashlar, transport halokatlar va b.);
  
• 
  shiddatli (yong‘inlar, gidrodinamik halokatlar va b.);
  
• 
  o‘rtacha (suv bosishlar, vulqonlar otilishi, radiaktiv moddalar chiqish bilan kechadigan halokatlar va sh.k.);
  
• 
  tekis-sekin tarqaluvchi xavflar (qurg‘oqchilik, epidemiya, sanoat tozalash inshootlarining halokatlari, tuproqlarni ifloslanishi va suvlarni zararli kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi va b.)
  

FVlar tarqalish masshtabining ko‘rsatkichlariga uning tarqalish territoriyasi o‘lchamidan tashqari, xavfli omillarni tashkiliy, ijtimoiy, iqtisodiy va shu kabi muhim bog‘lanishlarga bevosita ta’sir etishi ham kiradi. Yuqoridagilarga bog‘liq holda FVlarning kompleks belgilarini quyidagi besh turga ajratish mumkin: lokal (ob’ekt bo‘yicha); mahalliy; regional; milliy; global (umumiy, dunyo miqiyosida).
Lokal FV lar xalq xo‘jaligining ma’lum bir ob’ekti chegarasida yuzaga kelib, ushbu ob’ektlarning kuchi va resurslari yordamida bartaraf etilishi mumkin.
Mahalliy FVlar aholi yashash punktlari, shaharlar, ma’muriy rayonlar, bir necha rayonlar va viloyat hududida tarqalib, ushbu viloyatning kuchlari va resurslari asosida bartaraf etiladi.
Regional FVlar bir necha viloyatlar yoki iqtisodiy rayonlar chegarasida tarqalib, davlat kuchlari va resurslari yordamida bartaraf etiladi.
Milliy FVlar bir necha iqtisodiy rayonlar yoki davlat chegarasidagi muxtor respublikalar chegarasida tarqalib, ushbu davlatning kuchlari hamda resurslari, ayrim hollarda chet davlatlarning yordami asosida bartaraf etiladi.
Global FVlar davlat chegarasidan chiqib boshqa davlatlarga ham tarqaladi. Bunday FVlar ushbu davlat chegarasida o‘z kuchlari va resurslari hamda xalqaro jamiyatlar ko‘magida bartaraf etilishi mumkin.
FVlar vaqtidagi xavfli va zararli omillar ta’sir etuvchi territoriya zararlanish o‘chog‘i (markazi) deb ataladi. Zararlanish o‘chog‘i oddiy (bir turdagi) va murakkab (kombinatsiyalashgan) turlarga bo‘linadi.
Oddiy zararlanish o‘chog‘i deb bitta zararlovchi omil ta’sirida yuzaga keladigan FV markazi tushuniladi. Masalan, portlash tufayli buzilish va nurashlar, yong‘in, kimyoviy yoki bakteriologik zaharlanishlar va sh.k.
Murakkab zararlanish o‘chog‘i FVlarning bir necha omillarini birgalikdagi ta’siri natijasida yuzaga keladi. Masalan, kimyoviy korxonadagi portlash yong‘inni, buzilishlarni, joy muhitini kimyoviy zaharlanishini va boshqa turli xil ko‘ngilsiz oqibatlarni keltirib chiqaradi.

Aholini favqulodda vaziyat sharoitida himoyalash, shu hodisaning noxush oqibatiga yo`l qo`ymaslik yoki uni maksimal darjada pasaytirish bo`yicha komplеks tadbirlardir. Aholini himoyalashning yuqori samarasi ishlatilayotgan barcha vosita va usullar to`la ishlatilganda va xavfsizlikni ta'minlash printsiplari to`laligicha anglab еtilgan taqdirdagina bo`lishi mumkin.

Xavfsizlikni ta'minlash printsiplarini ularni qo`llash bo`yicha uch guruhga bo`linadi:
1.Oldindan tayorgarlik ko`rmoq himoya vositalarini to`plash, ularni tayyor holda saqlash hamda aholini xavfli zonadan evakuatsiya qilish bo`yicha tadbirlarni tayyorlash va amalga oshirish.
2.Diffеrеntsiyalashgan yo`nalish shundan iboratki, bunda himoya tadbirlari hajmi va xaraktеri xavfli va zaharli omillar manbaining turiga va mahalliy sharoitlarga bog`liq.
3.Tadbirlar komplеksi FV oqibatlaridan himoyalanish usullari va vositalaridan samarali foydalanish, zamonaviy tеxnosotsial muhitda hayotiy faoliyat xavfsizligini ta'minlash bo`yicha tadbirlar bilan birga olib borishni taqoza qiladi.
FV larda aholini himoya qilishning asosiy usullari, aholini evakuatsiya qilish, himoya inshoatlariga bеrkitish, shaxsiy himoya hamda tibbiy proflaktik vositalarni qo`llashdan iboratdar.
Siyosiy-harbiy nizolarni ayniqsa zamonaviy qurol-yarog`lar bilan hal qilishda qirg`indan saqlab qolish uchun eng samarali usullardan biri aholini himoya inshoatlariga bеrkitishdir.Ayniqsa, radioaktiv va kimyoviy moddalardan saqlanish samarasi yuqoridir.
Himoya inshootlari-bular fizik, kimyoviy va biologik xavfli va zararli omillardan himoyalash maqsadida maxsus qurilgan muhandislik inshootlaridir.
Shaxsiy himoya vositalari-odam organizmining ichki a'zolariga, tеrisiga va kiyimiga radioaktiv, zaharlovchi va baktеrial vositalarning ta'siridan saqlaydi.
Favqulodda vaziyatlarda hayotiy faoliyat xavfsizligini ta'minlash odam faoliyatining barcha jarayonlarida sog`ligini va hayotini saqlashga qaratilgan tashkiliy, muhandis-tеxnik tadbirlar va vositalar komplеksidir.
Hayotiy faoliyat xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan asosiy yo`nalishlar quydagilardan iborat:
- FV larni va ularning oqibatini oldindan aytish;
- FV paydo bo`lishi ehtimolini yo`qotish yoki kamaytirish tadbirlarini rеjalashtirish, hamda ular oqibatlari ko`lamini kamaytirish;
- FV larda xalq xo`jaligi ob'еktlari ishining muntazamligini, uzluksizligini ta'minlash;
- FV lardagi aholini o`qitish;
- FV oqibatlarini tugatish.
Ushbu yo`nalishlarning qisqacha mazmunlari quydagilardir.
FV ni ularning oqibatlarini oldindan aytish va baholash.
Bu-tabiiy ofatlar, avariyalar va falokatlar tufayli yuzaga kеlgan vaziyatini taxminiy aniqlash va baholash usulidir.
Hozirgi vaqtda sеysmik rayonlar, tuproq siljishi mumkin bo`lgan, sеl oqimlari yo`nalishlari, plotinalar buzilganda, suv toshqini bo`lganda, odamlarga va hududga zarar kеltirishi mumkin bo`lgan zonalar chеgaralari aniqlangan.
HFX bo`yicha prognoz qilish masalalariga FV larning sodir bo`lish vaqtini taxminiy aniqlash ham kiradi. Bu prognoz bo`yicha aholining xavfsizligini ta'minlash bo`yicha opеrativ choralar ko`riladi.Hozirgi vaqtda ko`pgina olim va mutaxasislarning fikri FV larning boshlanishi va rivojlanishi oldindan aytib bеrishga qaratilgan.
Ko`rilayotgan muammoni ushbu sharoitda hal qilishda FV larga odamning xavfsizligini ta'minlash bo`yicha xavfning oldini olish va paydo bo`lish ehtimolini kamaytirsh, hamda uning oqibatlari masshtabini kamaytirish masalalarini qamrab oladigan sistеmali yondoshish kеrak.
Ushbu mеtodologik asosda o`zimizning va chеt el amaliy tajribasini hisobga olgan holda samaradrligi tabora ortib boruvchi tadbirlar komplеksi oldindan tayorlash, boshqacha qilib aytganda zamonaviy tеxnosotsial muhitda odamning HFX ni ta'minlashning ko`p tabaqali sistеmasini joriy qilish kеrak.
FV lar oqibatida ko`riladigan zararlarning oldini olish tadbirlarini quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin:
Doimiy o`tkaziladigan tadbirlar. Ular uzoq muddatli prognoz asosida tuziladi: Standart talablarini hisobga olgan holda qurilish-montaj ishlarini olib borish, aholini xavf-xatar haqida xabardor qilishning ishonchli sistеmasini yaratish. Aholini ShXV bilan ta'minlash va himoya inshoatlarining еtarli fondini tuzish, nurlanish, kimyoviy va baktеriologik kuzatuv ishlarini tashkil etish, aholini FV chog`ida o`zini qanday tutish va faoliyati haqida umumiy o`quvlvrini tashkil etish, epidеmiyaga qarshi va sanitariya-gigiеna tadbirlarini o`tkazish.
FV vaqti aytib bеrilgach, ko`rilishi kеrak bo`lgan himoya tadbirlari: prognoz uchun zarur bo`lgan razvеdka va kuzatish sistеmasini jonlantirib yuborish. Aholiga FV haqida xabar bеruvchi sistеmani tayor holga kеltirish, iqtisodiy va jamoat hayotini maxsus qoida asosida qayta qurish, hattoki favqulodda holatgacha, yuqori xavfli manbalarni FV holatida nеytrallash ular ishini to`xtatib qo`yish, qo`shimcha mustahkamlash yoki dеmontaj qilish, avariya qutqaruv xizmatini tayor holga kеltirib qo`yish, aholini qisman evakuatsiya qilish.
FV da HFX ni ta'minlashda rеjalashtirish asosiy omillardan biridir. U maqsadga erishish borasida vaqt, mablag` va ijrochilarni aniqlashtiradi. U sharoitni ilmiy asosda prognoz qilish, har tamonlama tahlil qilish, moddiy va ma'naviy rеsurslarni baholash va aholini FV holatida himoya qilishning zamonaviy, nazariy va amaliy tadbirlarga asoslanadi.
Rеjalashtirishning natijasi sifatida ma'lum hujjat-rеja tuziladi.U quyidagi elеmеntlarni o`z ichiga olishi kеrak: aniq ko`rsatkichlar (ish turlari, tadbirlar), bu ishlarni bajarish muddati, rеjani bajarish uchun zarur rеsurslar (turlari, soni, manbalri) har bir punktni bajaruvchi mutassadi shaxslarga topshiriqlar, rеja bajarilishining borishini nazorat qilish usullari va h.o.
Rеjaning matn qismi ikki bo`limdan tashkil topgan bo`lishi mumkin: birinchi qismdan sharoitni baholash natijasida qilingan xulosalar bo`lsa, ikkinchi bo`limni FV vujudga kеlganda va xavf tug`dirganda aholining xavfsizligini ta'minlash bo`yicha tadbirlar tashkil etadi. Ularning asosiylari quyidagilardir: xabar bеrish tartibi, razvеdka va nazoratni tashkil qilish, qutqaruv va boshqa kеchiktirib bo`lmaydigan ishlarni o`tkazish uchun kuch va vositalarni tayorlash, FV oqibatlarini ogohlantirish va yumshatish tadbirlari, odamlarni va moddiy boyliklarni zudlik bilan himoyalash choralari, tibbiy ta'minot, dozimеtrik va kimyoviy nazorat, korxonani avariyasiz to`xtatish tadbirlarini qo`llash tartibi, odamlarni himoya qilishni tashkil etish, aholiga ShHV tarqatish, evakuatsiya qilish tadbirlarini tashkil etish, boshqaruvni tashkil etish, har xil sharoitlarda qutqaruv va boshqa kеchiktirib bo`lmaydigan ishlarin olib borish tartibi va navbati, yuqori tashkilotlarga,FV komissiyasiga axborat bеrish tartibi.
Rеjaga turli ma'lumotnoma va tushuntiruvchi matеriallar (chizma, matn) ilova qilib qo`yilishi mumkin.
Rеja aniq, mazmunan to`liq, qisqa, iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq va ob'еktning haqiqiy imkoniyatlarini hisobga olgan bo`lishi kеrak. Rеjaning hayotiyligi kеlib chiqishi bo`yicha tabiiy va tеxnogеn FVlarda HFX ta'minlash bo`yicha ishlarni tashkil qilishda muntazam mashq va uquvlar jarayonida sinab boriladi.

Favqulodda holatlar vaqtida aholini himoya qilish prinsiplari va usullari

Aholini FVlar vaqtida himoya qilish - ularning salbiy oqibatlarga olib kelish xavfini oldini olish yoki ta’sir darajasini maksimal kamaytirishga qaratilgan kompleks tadbirlar majmuidir.
Aholini FVlardan himoyalash samarasiga FVlarda xavfsizlikni ta’minlash prinsiplarini to‘liq hisobga olish va uning barcha vositalari hamda usullaridan unumli foydalanilgandagina erishiladi.
Xavfsizlikni ta’minlash prinsiplari ularni amalga oshirish belgilariga ko‘ra 3 guruhga bo‘linadi:
1. Oldindan belgilangan tayyorgarlik ishlari. Bunga FVlarning xavfli va zararli omillaridan ximoyalanishga qaratilgan shaxsiy va jamoa himoya vositalarini g‘amlash va ularni aholi foydalanishi uchun tayyor vaziyatda saqlash hamda xavfli zonalardan aholini evakuautsiya qilish tadbirlarini amalga oshirishga tayyorgarlik ko‘rish kabi tadbirlar kiradi;
2. Differetsial yondoshish. FVlarning mahalliy manbalarini hisobga olgan holda himoya tadbirlarining xarakteri va xajmi belgilanadi;
3. Kompleks tadbirlar. FV lardan himoyalanishning barcha bir qatorda zamonaviy texnoijtimoiy muhitdagi hayot faoliyatni ta’minlaydigan boshqa barcha tadbirlarni amalga oshirishni ko‘zda to‘tadi.
FV lardan himoya qilishning usullariga esa aholini evakuatsiya qilish, himoya inshootlariga yashirinish, shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish va tibbiy profiklaktik vositalar kiradi.
Aholini himoya inshootlariga yashirish zamonaviy qirg‘in qurollari ishlatish bilan kechadigan harbiy-siyosiy mojarolar va radiaktiv hamda kimyoviy moddalar ajralishi bilan kechadigan FV lar vaqtida ishonchli himoya usuli hisoblanadi.
Himoya inshootlari – aholini fizikaviy va biologik xavfli va zararli omillardan himoya qilishga qaratilgan muhandislik inshooti hisoblanadi.
Shaxsiy himoya vositalari (ShHV) ichki a’zolarga, teriga va kiyimlarga radiaktiv va zaharlovchi moddalar hamda bakteriyalar tushmasligidan himoyalanish maqsadida ishlatiladi.
Shaxsiy himoyalanishning tibbiy vositalaridan FVlar vaqtida aholiga profilaktika va tibbiy yordam ko‘rsatish uchun foydalaniladi. Ular yordamida inson hayotini saqlab qolish, insonlarni zararlanish darajasi rivojlanishining oldini olish, ayrim xavfli va zararli omillar ta’siriga insonlar organizmi chidamliligini oshirish ishlarini bajarish mumkin. Bunday vositalarga radioprotektorlar (masalan, sistamen – ionli nurlar ta’sirini susaytiradi), antidotlar (zaharli moddalar ta’sirini cheklaydi yoki susaytiradi), bakteriyalarga qarshi vositalar (antibiotiklar, anterferonlar, vaksinalar, anatoksinlar va sh.k.) hamda qisman sanitar ishlov berish vositalari (shaxsiy bog‘ichlar paketi, kimyoviy zararlanishga qarshi shaxsiy paketlar va b.) kiradi.
Yuqoridagi tadbirlardan tashqari FVlar vaqtida aholi hayot faoliyatini ta’minlashda quyidagi tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirish ham muhim rol o‘ynaydi:

• 
  aholini FV lar vaqtidagi harakat qoidalari bo‘yicha o‘qitish;
  
• 
  FV lar xavfi to‘g‘risida o‘z vaqtida xabar berishni tashkillashtirish;
  
• 
  radiatsion, kimyoviy va biologik razvedkani hamda dozimetrik va labaratoriyaviy
  
• 
  (kimyoviy) tekshirish ishlarini tashkil etish;
  
• 
  yong‘inga va epidemiyaga qarshi profilaktik hamda sanitar-gigienik tadbirlarni amalga oshirish;
  
• 
  aholini qutqarishda va boshqa muhit ishlarni amalga oshirishda zarur bo‘ladigan material vositalar zaxirasini tashkil etish.
  

Favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lish ehtimolini olidindan bilish va baholash

FV larni oldindan bilish – tabiiy ofatlar, texnogen halokatlar vaqtida yuz beradigan vaziyatlar va sharoitlarni taxminlab aniqlashga asoslangandir. Bunda uncha to‘liq va aniq bo‘lmagan ma’lumotlar asosida FVlar sodir bo‘lish ehtimoli bor hudud hamda FVning xarakteri va masshtabi baholanib, FVlar oqibatlarini bartaraf etishga qaratilgan ishlarning xarakteri va hajmi taxminan belgilanadi.
Hozirgi vaqtda seysmik rayonlar, sel oqimlari, suv bosishlar sodir bo‘ladigan, qor ko‘chishi va boshqa ko‘chishlar sodir bo‘lish xavfi mavjud bo‘lgan joylar aniqlangan. Shuningdek, katta halokatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan sanoat korxonalari ham belgilangan. Bu uzoq muddatli oldindan bilish deb tushuniladi.
Oldindan bilish vazifasiga FVlar sodir bo‘lish ehtimoli vaqtini aniqlash masalasi ham kiradi. Bunday aniqlash qisqa muddatli oldindan bilish deb tushuniladi. Buning uchun hozirgi vaqtda quyosh faolligi siklining o‘zgarishi to‘g‘risidagi statik ma’lumotlardan, erning sun’iy yo‘ldoshi yordamida olingan ma’lumotlardan, hamda meteorologik, seysmik, vulqon sel oqimi va boshqa stansiyalarning ma’lumotlaridan keng foydalaniladi. Masalan, bo‘ronlar, dengiz bo‘ronlari, vulqonlar otilishi, sel oqimlari bo‘lishi ehtimoli, meteorologik er yo‘ldoshlari yordamida aniqlanadi. Er qimirlashlarni sodir bo‘lish ehtimoli seysmik rayonlarda suv tarkibini kimyoviy taxlil qilish, tuproqning elastiklik, elektrik va magnit xarakteristikasini o‘lchash, quduqlardagi suv sathi o‘zgarishini kuzatish, hayvonlar vaziyatini kuzatish orqali aniqlanishi mumkin. Katta o‘rmonlardagi va er osti torf yong‘inlarining yashirin o‘choqlari samolyot yoki er yo‘ldoshi yordamida infraqizil nurlar orqali tasvirga olish asosida aniqlanadi.
FVlar vaqtida kutiladigan shart-sharoitlarni oldindan baholashda FVning turiga bog‘liq xolda uning chegarasi, halokatli suv toshqini, yong‘in yoki radiatsion, kimyoviy va bakteriologik zaharlanish o‘choqlari, FVlar natijasida yuz berishi ehtimol qilingan o‘limlar va material boyliklarni barbod bo‘lishi, xalq xo‘jalik ob’ektlaridagi zarar miqdori taxminan aniqlanadi.
Oldindan bilish va baholash ma’lumotlari birlashtirib, tahlil asosida xulosalanadi va FVlarda qutqaruv va halokat-tiklash ishlarini olib borish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqiladi. FVlarning ta’sir darajasini kamaytirish, uning zararli omillaridan himoyalanishga qaratilgan tadbirlar ko‘p bosqichli tizimdan iborat bo‘lib, quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Doimiy o‘tkaziladigan tadbirlar. Uzoq muddatli oldindan bilish ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi:

• 
  qurilish montaj ishlarini qurilish me’yorlari va qoidalari asosida amalga oshirish;
  
• 
  xavf to‘g‘risida aholiga xabar berishning ishonchli tizimini ishlab chiqish;
  
• 
  himoya inshootlarini qurish va aholini ShHV bilan ta’minlash;
  
• 
  radiatsion, bakteriologik va kimyoviy kuzatishni, razvedkani hamda labarotoriya tekshirishlarini tashkil etish;
  
• 
  FV lar vaqtidagi harakat qoidalari buyicha aholini umumiy hamda majburiy o‘qitish;
  
• 
  sanitar-gigienik va profilaktik tadbirlar o‘tkazish;
  
• 
  FV lar oqibatlarini bartaraf etish rejalarini ishlab chiqish, uni material va moliyaviy ta’minlashni tashkil etish va boshqa shu kabi tadbirlar kiradi.
  

FVlar sodir bo‘lish ehtimoli aniqlangan vaqtdagi himoya tadbirlari

• 
  oldindan bilish ma’lumotlarini aniqlashtirish bo‘yicha kuzatish va razvedka tizimini ishlab chiqish;
  
• 
  aholiga FVlar to‘g‘risida xabar berish tizimini tayyor holatga keltirish;
  
• 
  iqtisodni va ijtimoiy hayotni davom etishining maxsus qoidalarini joriy etish;
  
• 
  FV ni e’lon qilish;
  
• 
  yuqori xavflilikdagi ob’ektlarni (AES, zaharli va portlashga xavfli ishlab chiqarish va b.) neytrallashtirish, ularda ishni to‘xtatish va qo‘shimcha mustahkamlash yoki demontaj qilish;
  
• 
  halokat-qutqaruv xizmatini tayyor holatga keltirish va aholini qisman evakuatsiya qilish kabi tadbirlar kiradi.
  

Ushbu tadbirlar majmuasidan ma’lumki ayrim tadbirlar uzoq muddatli oldindan bilish ma’lumotlari asosida bajarilib, ularni amalga oshirish uchun ko‘p yillar talab etiladi. Ayrim tadbirlar esa qisqa vaqt ichida tez amalga oshiriladi. Bunday tadbirlar qisqa muddatli oldindan bilish ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi.

Favqulodda vaziyatlar vaqtida hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan tadbirlarni rejalashtirish

Rejalashtirish, FVlar vaqtida hayot faoliyat xavfsizligini ta’minlashning etakchi funksiyasi va markaziy bo‘g‘ini hisoblanadi. Rejalashtirishda xavfsizlikni ta’minlash maqsadida amalga oshiriladigan tadbirlar vaqti, resursi va tadbirlarni bajaruvchi shaxslar ko‘rsatiladi.
Rejalashtirishda hujjat-reja tuziladi va u quyidagi qismlardan iborat bo‘ladi: tadbirlar nomi (ish turi); ishlarni bajarish vaqti; ishlarni bajarish uchun zarur resurslar (turi, soni, miqdori, manbai); ishni bajaruvchi mas’ul shaxs (har bir punkt bo‘yicha); bajarilishini nazorat qilish usuli.
Rejaning matn qismi ikki bo‘limdan iborat bo‘lib, birinchi bo‘limda FVlar vaqtidagi shart-sharoitlarni baholash bo‘yicha xulosalar, ikkinchi bo‘limda esa FVlar xavfidan aholini himoyalash tadbirlari ko‘rsatiladi.
Ushbu tadbirlarga asosan quyidagilar kiritilishi mumkin: FV to‘g‘risida xabar berish tartibi; kuzatish va razvedkani tashkil etish; qutqaruv va boshqa muhim ishlarni bajarish uchun kuch va vositalarni tayyorlash; FV lar ta’sirini bartaraf etish yoki susaytirish tadbirlari; odamlar va material boyliklarni himoyalash tadbirlarini tezkor bajarish usullari; tibbiy ta’minot; dozimetrik va kimyoviy nazorat; ishlab chiqarishni halokatsiz to‘xtatish tartibi; odamlarni himoyalashni tashkil etish, SHXV bilan ta’minlash; evakuatsiya tadbirlarini tashkil etish, ularni boshqarish; har xil sharoitlarda qutqaruv ishlarini tashkil etish tartibi; yuqori tashkilotlarga va FV lar bo‘yicha tuzilgan komissiyalarga axborot hamda ma’lumotlar berish tartibi.
Rejaga turli xil zarur lug‘aviy va tushuntiruvchi xarakterdagi materiallar ham ilova qilinadi. Reja real, qisqa mazmunli lekin, to‘liq ifoda etilgan, iqtisodiy jihatdan maqbul bo‘lishi hamda ob’ektning barcha imkoniyatlarini ifoda etishi zarur.
Rejaning realligi tabiiy va texnogen ko‘rinishdagi FVlar vaqtida xaqiqiy ishlab chiqarish sharoitida hayot faoliyatni ta’minlash bo‘yicha tizimli ravishda turli xil mashg‘ulotlar va amaliy mashqlar o‘tkazish yo‘li bilan tekshiriladi.