Reje: Kirisiw Milliy qa’wipsizliktin’ tariyxi Milliy qa’wipsizlikti ta’miyinlew tarawinda a’melge asirilip atirg’an jumislardin’ mazmun-ma’nisi Qurallı Kúshler strukturası Paydalanilg’an a’debiyatlar Kirisiw

3.Qurallı Kúshler strukturası
Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshlerin dúziwdiń shólkemlestirilgen dáwiri juwmaqlanǵanan keyin, aldaǵı wazıypa onı zaman talapları tiykarında reformalawdan ibarat boldı. Bunda áwele áskerler qollanıwdıń strategiyalıq hám taktik tárepinen kelip shıǵıp, Qurallı Kúshler dúzilisi hasası Ózbekstan Respublikasın qorǵaw ete alatuǵın áskerler hám arnawlı áskerlerdi dúziwge qaratildi. Bular :
1. quruqlikdagi áskerler; áskeriy hawa kúshleri hám áskeriy hawa hújiminen qorǵaw áskerleri;
2. maxsus hám injenerlikquruvchilik áskerleri; Ishki jumıslar ministrliginiń ishki hám qarawıl áskerleri;
3. Milliv qawipsizlik xızmetinina áskeriylestirilgen bólimleri hám shegara áskerleri.
Qurǵaqlıqtaǵı áskerler quramına motoo'qchi, tankchi hám artilleriya qosılmalar hám bólimlerinen, hawa desanti, hújimshi desant, hawa hújiminen qorǵaw bólindileri, tez háreket etiwshi kúshler bólimleri, támiynat bólimleri hám bólindileri kiredi. Áskeriy hawa kúshleri Qurallı Kúshlerdiń eń joqarı manyovrlangan ásker túrlerinen biri esaplanadı. Arnawlı áskerler jawınger háreketlerdi operativ támiyinlew máselelerin sheshiw ushın mólsherlengen.
Áskerlerdiń háreketi hám manyovri ushın jollardı tayarlawda injenerlik bólindileriniń tutqan ornı bólek. Bul bólindiler dóngelekli hám shınjırlıq tiykarlar daǵı yo'lyotqizgich, minalardan tazalaytuǵın injenerlik mashinaları, kópir qurıwshılar hám de ózi júretuǵın mexanizatsiyalasqan kópirler sıyaqlı arnawlı texnika túrleri menen támiyinlengen.
Áskerlerdiń tabısı kóp tárepten áskeriy baylanıs áskerlerine baylanıslı. Olar áskerler hám qurallardı basqarıw sistemasında informaciyalardı almastırıw xızmetin atqaradılar. Baylanıs áskerleri sımlı baylanıs, radioaloqa, jasırınlastırılgan baylanıs qurallarından paydalanǵan halda áskeriy háreketlerdiń barıwınata'sir ótkerediler.
Injenerlik qurıwshılıq áskerleri Qurallı Kúshler infratuzilmasi rawajlanıwın támiyinlew hám mámleket strategiyalıq ekonomikalıq programmasın orınlawǵa úles qosıp kelip atır. Urıs sharayatında usı áskerlerge qorǵaw binalardı, kommunikatsiya qurılısları hám qutqaruvavariya jumısların orınlaw júkletilgen.
Ózbekstan Respublikası Shegara áskerleri Ózbekstan Respublikası Prezidentinina 1992-jıl 24-martındaǵı pármanına kóretuzildi. Shegara áskerlerine O'zR mámleket shegaraların, onıń suverenitetti qorǵaw wazıypası qoyılǵan. Ishki jumıslar áskerleriniń arnawlı bólindileri zárúrli mámleket ob'yektlarini qorǵaw, arnawlı áskeriy operatsiyalarda qatnasıw, terrorchilarga qarsı gúres sıyaqlı wazıypalardı atqaradı.
Urıs jaǵdayında Ózbekstan Qurallı Kúshleri óz wazıypaların O'zR Milliy qawipsizlik xızmeti komiteti hám Ishki jumıslar ministrligi menen birge ámelge asıradı.
Olardıń birgegi háreketin muwapıqpashtirish ushın 2000 jılda Qorǵaw Ministrliginde Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshleriniń Birlesken Shtabi tuzildi.
Qurallı Kúshlerge Joqarı basqarıwdı Prezident ámelge asıradı. Ózbekstan Respublikası Konstitutsivasinina 93-zatına muwapıq, Prezident Respublika Qurallı Kúshleriniń Joqarı Bas komandiri esaplanadı.
Qurallı Kúshlerdiń shólkemlestirilgen dáwirinde Qurallı Kúshler shólkemlestirilgenshtat dúzilisi jetilistirildi hám oǵan muwapıq áskeriy bólimler, mákemeler hám áskeriy oqıw orınları isloh etildi; áskeriy bilim orınları tarmaqların keńeytiw hám Qurallı Kúshler akademiyasın qurıw esabına milliy kadrlartayyorlashning jetilisken sisteması jaratıldı ; Qurallı Kúshler wazıypalarına qaray, áskeriy xizmetkerler barlıq qatlamınıń tálim procesi jaqsılandi; regiondaǵı geostrategik jaǵday hám áskeriy-siyasiy jaǵday esapqa alınıp, áskerlerdi jaylastırıw sisteması jetilistirildi. Bul — mámleket shegaraların hám de xalqımız máplerin isenimli qorǵaw imkaniyatın jarattı ; zaman talabına juwap bere alatuǵın áskerlerdi turaqlı basqarıw sisteması qurıldı ; áskeriy xızmetti shólkemlestiriwdiń infratuzilmasi jaratıldı ; Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyası, “Ulıwma áskeriy minnetleme hám áskeriy xızmet tuwrısında", “Qorǵaw tuwrısında" nızamları, 1996 jılda Umumharbiy Qaǵıydalar qabıl etiliwi menen Qurallı Kúshlerimiz huqıqıy bazası jaratıldı.
Oliv Mailisnina 1-shaqiriq 14-sessiyasında Qurallı Kúshlerdi, Shegara hám Ishki áskerlerdi birden-bir mámleket siyasatı tiykarında basqıshmabosqich tereń reformalaw máselelerine qaratildi. Qurallı Kúshlerdi reformalawda jáhán hám mámleketimiz áskeriy jetiskenlikleri, áskeriy qurılıstıń aldıńǵı tájiriybeleri hám páninen paydalanildi. Jawınger wazıypalardı sheshiwdiń jáne de nátiyjeli múmkinshiliklerin izlew boyınsha aktiv jumıs alıp barıldı. Bunda, álbette, ekstremizm hám xalıq aralıq terrorizm iskerliginiń aktivlashuvi sıyaqlı jańa faktorlarǵa qarsı gúres de názerdetutildi. Reforma jeke quramdı ruwxıyaxloqiy tárbiyalawdı, olardıń professional tayınlıǵın hám qayta tayarlawdı shólkemlestiriwdiń pútkil sistemasın qaytaldan kórip shıǵıwdı názerde tutadı. Ol jawıngerlerde Watanǵa muhabbat hám sadıqlıqtı, joqarı ruwxıy pazıyletler hám bekkem shıdamlılıqni tárbiyalawǵa, professionalizmni, artıqmash jawınger tayarlıqtı támiyinlewge jóneltirilgen.
Ózbekstan Qurallı Kúshleri sistemasında alıp barılǵan reformalar, mámleket qorǵawın shólkemlestiriw boyınshato'plangan tájiriybeler tiykarında Ózbekstan Respublikasınıń „Qorǵaw tap, g'risida" gi nızamı Oliv Jıynalısnina 2 chaqiriq 5 sessiyasida 2001-jil 11-mayda jańa tahrirda tastıyıqlandi.
Nızam mámleket qorǵawınıń siyasiy, ekonomikalıq, socialhuquqiy ilajlar kompleksinen ibaratlıǵın názerge alǵan halda qorǵaw máselesinde O'zR Prezidenti, Ministrler Mákemesi, Qorǵaw ministrligi, Qurallı Kúshler Birlesken shtabi, áskeriy okruglar, ministrlikler, mámleket komitetleri, keńseler, jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleriniń puqaralardıń óz-ózin basqarıw shólkemleri, kárxanalar, mákemeler hám shólkemler hám de mámleket puqaralarina mámleket qorǵawın támiyinlew degi wákilliklerin belgilep berdi.
Qorǵaw hám Qurallı Kúshlerge basshılıqtı Ózbekstan Respublikası Prezidenti — Respublika Qurallı Kúshleriniń Joqarı Bas komandiri ámelge asıradı. Urıs sharayatında O'zR Qorǵaw ministri bir waqıttıń ózinde Qurallı Kúshler Joqarı Bas komandiriniń orınbasarı esaplanadı.
Ózbekstan Respublikasınina Konstituciyasinda belgilengen tártipke kóre, Respublika Qurallı Kúshleri Joqarı Bas komandiri O'zRga hújim etilgende yamasa hújimnen birbirini qorǵaw maydanınan dúzilgen shártnama minnetlemelerin orınlaw zárúrshiligi payda bolıwǵanda urıs jaǵdayı, ulıwma yamasa bólekan saparbarlik daǵaza etedi hám de Ózbekstan Respublikasınıń pútkil aymaǵında yamasa onıń ayırım jaylarında ayrıqsha jaǵday ámeldegi etedi; Qurallı Kúshlerdiń joqarı komandirlerin tayınlaydı hám wazıypasınan azat etedi, joqarı áskeriy ataqlardı beredi.
Ózbekstan Respublikası Qorǵaw ministrligi óz ıqtıyarındaǵı áskerlerge basqarıwdı ámelge asıradı, qorǵaw hám áskeriy qurılıs salasındaǵı mámleket siyasatı júritiliwinı, O'zR Qorǵaw ministrligi áskerleriniń zamanagóy quralyarog'lar, áskeriy texnika hám materiallıqtexnika quralları menen úskeneleniwin, áskeriy sheriklik keńeytirilishini, shaqırıwdıń hám Qurallı Kúshler kadrları tayarlawdıń dúziliwin támiyinleydi.
Áskerlerdi operativ basqarıwdı shólkemlestiriw maqsetinde Áskeriy okruglar dúzildi. Áskeriy okrug bul - operatsion jónelislerde Ózbekstan Respublikasınıń qawipsizligin támiyinleytuǵın tiykarǵı áskeriyma'muriy birlik hám de umumqo'shin operativstrategik aymaqlıq birlespesi bolıp tabıladı. Áskeriy okruglar dúziliwi menen áskerler hám bólimlerdi qayta jaylastırıw ámelge asırıldı. Bul olardı eń zárúrli strategiyalıq jónelislerde jıynawǵa, aymaqlıq qorǵawdıń haqıyqıy sistemasın qáliplestiriwge múmkinshilik berdi. Búgingi kúnde hár bir áskeriy okrug, iri bólimler óz oqıw poligonlariga iye hám olarda áskeriy texnikanı basqarıw kónlikpelerin payda etiw, jawınger qurallardan atıw, artilleriya, hawa janggi tayınlıǵı, vzvod, batalon, bólim quramında taktik oqıw shınıǵıwların ótkeriw ushın barlıq sharayatlar jaratıldı.
Áskeriy reformalar strategiyası tiykarında san tárepinen onsha úlken bolmaǵan, zamanagóy quralyarog' hám texnika menen qurallanǵan armiyanı, jawınger háreketler aparıwdıń eń nátiyjeli usılların iyelegen hám hár qanday shabıwılshı kúshlerge qarsı turıwǵa hám de zarba beriwge ılayıq bolǵan operativ, hár tárepleme ózine súyengen hám támiyinlengen bólimlerdi dúziw tiykarları jaratıldı.
Búgingi kúnde mámleketimizde Qorǵaw ministrliginiń Tashkent umumqo'shin komandirlari, Samarqand avtomobilshi komandirmuhandislar, Chirchiq tankchi komandirmuhandislar,
Jizzaq aviatsiya joqarı áskeriy bilim orınları, Tashkent informaciya texnologiyalar universitetiniń arnawlı baylanıs fakulteti, Ishki jumıslar ministrliginiń Tashkent joqarı áskeriy texnika bilim jurtı, Órt qawipsizligi joqarı texnika mektepte Qurallı Kúshler saplarına túrli qánigelikler boyınsha maman kadrlar tayarlanıp atır. 1995 jıl 2 sentyabrde Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshleri akademiyası ashıldı. Áskeriy kásipti tańlawshı jaslar ushın Tashkent, Samarqand, Urǵanch hám Ferǵana qalasılarında áskeriy qánigeliklerge jóneltirilgen liceyler iskerlik kórsetip atır. Áskeriy licey tıńlawshıları 2 jıl dawamında áskeriy kónlikpe toplap, ózleri tańlaǵan ásker túrleri boyınsha joqarı áskeriy bilim jurtına jol aladılar.

Paydalanilg’an a’debiyatlar
1.Karimov I., Milliy armiyamiz — mustaqilligimizning, tinch va osoyishta
hayotimizning mustahkam kafolatidir, T., 2003;
2.Vatan himoyasi — muqaddas burch. T., 2001;
3.Armiya — davlat tayanchi va tinchlik kafolati, T., 2005.