Respublihasi

Avtomatik xath roxtlagichlar

4.7-rasm. Panorama boshqargichlari struktura sxemalari.

Yig‘ma va ayirma kanallarida attenuatorlar (Att) bo‘lganligi uchun ularning yig‘ma va ayirma signallarga ta'sirini m₁ va m₂ koeffitsiyentlarini kiritib aniqlash mumkin:

Yuqorida bayon etilganidek, hozirgi vaqtda radioeshittirish va televideniyeda eshittirish signallarining avtomatik sath rostlagichlari (.A.R) keng qo‘llaniladi.

Zamonaviy studiya texnikasini signal sathlarining yuqori darajada boshqarishni ta'minlab turuvchi avtomatik rostlagich- larsiz tasavvur etib bo‘lmaydi, chunki ovoz rejissorlari va operatorlari zarur signal sathi saqlanishini ±4 д@ og‘ish bilan kafolatlaydilar, xolos. Avtorostlagichlar quyidagi masalalarni hal etish uchun qo‘llaniladi: belgilangan kvazimaksimal sathlarni saqlab qolish; ovoz yozish va eshittirish traktlarini ortiqcha yuklanishdan (ortiqcha modulatsiyalanishdan) saqlash; nutq signallarining aniqligini va o‘rtacha quvvatini oshirish; shovqin va xalaqitlar sathini pasaytirish va hokazo. Avtorostlagichlarning tuzilish prinsipi va parametrlari bilan bir-biridan farqlana- digan ko‘pdan-ko‘p turlarining mavjudligi xuddi shu bilan tushuntiriladi.

Inersionsiz sath chegaralagichlar belgilangan bo‘sag‘a qiy- matidan oshgan signallarning ayrim oniy cho‘qqi qiymatlarini chegaralaydi. .ignallarning bunday chegaralanishi ularning shaklini o‘zgartirib, katta buzilishlarga olib keladi.

.huning uchun amalda inersionsiz chegaralagichlar mustaqil ravishda ishlatilmaydi. Ular qo‘shimcha elementlar sifatida cho‘qqikesarlar nomi bilan ishlatiladi.

Cho‘qqikexar — inersion avtomatik boshqargichlarda o‘rnatila- digan inerxionxiz chegaralagichning bir turi. Bunday avtomatik sath boshqargichning chiqishida ayrim ishlay boshlash cho‘qqilari borki, ularning amplitudasi kirish signali amplitudasiga bog‘liq. Bu cho‘qqilar xalqaro kanallarda uzatilayotgan boshqa signallarga xalaqit berishi mumkin. Bunday holat yuz bermasligi uchun xalqaro ovoz eshittirish kanallarining kirishidagi signallarning maksimal kuchlanishi belgilangan qiymatdan 1,5 д@ dan oshmasligi kerak.

.hunday qilib, radio uylari va telemarkazlar chiqishidagi signallarning maksimal sathlari belgilangan qiymatdan oshmasligi uchun inersion turdagi chegaralagichlarning chiqish zanjiriga cho‘qqikesarlar ulanadi. Bu holda katta nochiziqli buzilishlar yuzaga kelsa-da, ular tinglovchilarga eshitilmaydi, chunki zamonaviy chegaralagichlarning signal cho‘qqilariga ishlay boshlash davomiyligi 1 ms dan oshmaydi, odamning eshitish a'zosi inersionligi esa 3 ms ga yaqin. 4.8-rasm sxemalaridagi qurilmalar ikki holatda qo‘llaniladi:

1. 
   Inersion chegaralagichga berilgan signalning boshlang‘ich lahzasida ro‘y beradigan yuqori kuchlanish cho‘qqilarini zanjirning keyingi qismlariga o‘tkazmaslik uchun 4.8-rasmdagi qurilma, inersion sath chegaralagichi bilan ketma-ket ulanadi. Inersion chegaralagichning sxemasida doimiy vaqt zanjiri bo‘lganligi uchun u bir onda ishlay olmaydi, bu rejim qo‘riqlovchi rejim deb ataladi. Bunday rejim keyingi kaskadlarni o‘ta kuchlanishdan himoyalaydi. Bu rejimda 4.8-a rasm sxemasi uchun kirish kuchlanishining
   

U_kir maksimal oniy qiymati stabilitronning kirish kuchlanishi U_st ga teng qilib tanlanadi. 4.8-b sxemasida esa kutish kuchlanishi E_k kirish nominal kuchlanishiga teng etib tanlanadi. Ikkala holda ham

U_kir nominal qiymatidan oshganda, signalning maksimal oniy qiymatlari chegaralanadi (4.8-d rasm).

2. 
   Bu sxema signal zanjiriga ketma-ket ulanib, kuchlanishning maksimal oniy qiymatini berilgan sathda chegaralaydi. Bunday ishchi rejim “kлиппиpobahиe” deb ataladi, ya'ni ikki tomonlama chegaralash demakdir. Bunday usul nutq signallarini uzatishda qo‘llaniladi.
   

Chegaralash natijasida paydo bo‘ladigan nochiziqli buzilishlar nutq aniqligiga kam ta'sir etadi, ammo signalning o‘rtacha quvvati oshadi.

Rst/2

Rst/2

Rst/2

Rst/2

a) b)

3.