Respublikasi joqari

Tawıp júrmen sazamdı-dep ókinishke túseseń. Sol ushın balalar tárbiyalanıp ósetuǵın barlıq nárselerge izzet etip qaraw kerek. Bul ósip óniw ushın, keleshekte perzentli bolıw ushın jaqsı ırım dep esapladı. Jaqsı niyet, dástúrlerdi saqlap ul-qızlı bolıp quwanıshqa bóleniw ata-ana ushın tiykarǵı baylıq, dáwlet baxıt. Usı baxıttı qolda usılap turıw ushın olardı jaqsı tárbiyalaw kerek. Bul ushın ata-ana óz perzentin xor-zar qılmay ósiriwi tiyis dedi.
Ol shańaraq tárbiyası menen násillik máselesiniń óz-ara baylanısı bekkem ekenligin túsindi. Bala tárbiyasında semyalıq awhaldıń hám dástúrlerdıń ondaǵı
kórgen-bilgenleriniń tásiri saqlanatuǵının, semyadaǵı gedeyshilik, joqshılıq adamlardıń kórgenli, turmıslıq nárselerdi aqıl menen sheshetu^ın bolıp jetilisiwine bazıda kesent beretuǵının bayqadı.
Ashtan toyǵan bayımas,
Qansha baxtı qonsa da,
Kátquda bolıp jarımas-dep joqshılıqtan toyınǵan adamnıń geyde usı toyınshıwshılıqtı rawajlandırıp alıp kete almaytuǵının, sebebi izbe-iz burınnan kórip óspegenlikten geyde buǵan tájiriybesi jetpey qalatuǵınlıǵın, nátiyjede qansha ıǵbal jeńip tursada elge basshılıq etip onı biylep ketiw uqıbına erise almaytuǵının ayttı. Shańaraq tárbiyası ondaǵı kórgenlik jaslardıń qáliplesiwinde úlken qatnasıqa iE ekenligin bayanladı. Bala shańaraqta jaqsı tárbiyalanıwı ushın ol úydiń jaqsı turmısta, molshılıqta jasawı úlken áhmiyetke iye bolatuǵının inabatqa alıwdı eskertken.
Eger bala jetimlikte qalsa durıslı tárbiya alıwǵa erise almaydı hám zárúr tálim-tárbiyalıq kórip jetilispeydi .
Bala jaslayında jetim qalsa ómiri xorlıqta ótedi, jetimlik perzenttıń durıslı tárbiya alıp ósiwine kesent beretuǵın úlken baxıtsızlıq dedi hám jámiyetlik turmısta balalar táǵdirine ásirese jetim-qáwendersiz jaslarǵa járdem kórsetiw zárúrligin, olardıń sanalı tárbiyalanip shıǵıwına ayrıqsha dıqqat bóliw kerekligin mashqala etip qoydı. Jetimlik, jaslay turmıs azabın kóriw, tiyisli tárbiya almawshılıq jaslardıń ruwxıy hám jism jaǵınan durıs qáliplesiwine alıp keledi. Darday azamat bolatuǵın balalardıń qoylar baǵıp jasınan, sharǵa bolǵan boyları kórer kózge, esiter qulaqqa unamlı is emes. Ásirese, balalardıń isherge awqat tappay «Tamaǵı joq ashtan-ash úydegi ısılıq ishinde jatıwı ayanıshlı awhal ekenligin sóz etti». Eldegi urıs-qırǵın, basqınshılıq penen talap alıwlar aldı menen balalarǵa jaman tásir etetuǵının, urıs nátiyjesinde olar jetim-jesir qalatuǵının, durıslı tárbiya, oqıw-bilim ala almaytuǵının «jesir qatın, jetim uldıń wayranı 71
shıǵatuǵınlıǵın túsindirdi. Tınısh otırǵan eldi shawıp-tonap ketiwshilik ásirese balalardıń basına awır jaǵday túsiredi. Olardıń jas ómiri qıyınshılıqta, xorlıqta ótedi. Xan hám biyler, xalıq basshıları el táǵdirin oylamasa, olardıń awhalına ǵamxorlı kórsetpesi zaman kem-kem jamanlasadı.
Nan taba almay adamzat,
Qapılǵan qara zamanda,
Iytten beter xor bolıp,
Sergizdanlıqqa túsedi. Qudaydıń jaratqan bendesi, insandı xor etiw keshirilmes gúna. Bunı eldiń basshıları oylanıp kóriwi tiyis. Adamlardı tártipke, insapqa, xanlar menen biylerdi óz-ara túsinisip qońsılıqta tatıw jasawǵa shaqırıw kerek. Adamlar da bir-birine múriwbetli sıylasıqlı bolıwı lazım. Ashılıq, jawgershilik adamdı qıyın turmısqa giriptar etedi. Bunday jaǵdayda «Ne bir aqıl- danalar aqılınan sasadı». Biraq bul qıyınshılıqlarǵa qalay bolmasın aqıl-parasat, sabırlılıq penen pikir júrgiziw zárúr. Qanday is bolsa da bekkem erik, saldamlılıq kórsetiw orınlı. Qıyın –qıstaw kúnlerde «er jigit eken, márt eken» dep adamlar súyenetuǵın bolsın. Usınday azamatlar menen turmıs awırmanlıǵı jeńillesetuǵının bayanladı. Insandaǵı shıdamlılıq, sabır parasat erki bekkemlik sıyaqlı jaqsı páziyletler oǵan qáliplestirilgen tálim-tárbiyaǵa baylanıslılıǵın, tálim-tárbiya jaslardı turmıs qıyınshılıqlarına tózimli hám olardı sheshe alatuǵın etip qáliplestiriwi áhmiyetliligin kózde tuttı. Usı sebepli turmıs awırmanlıǵın aqılı, turaqlı minez-qulqı járdeminde jeńip, baxıtqa erisetuǵın jaslardı jaslıǵınan bekkem erikke, jigerli bolıwǵa tárbiyalaw kerekligin túsindirip: