Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Makroiqtisodiy modellar – iqtisodiyot va unda ro‘y beradigan 
real voqelikning mantiqiy (nazariy), miqdoriy (matematik) va grafik 
o‘lchamlarda abstrakt tasvirlanishidir. 
Makroiqtisodiy modellar:
 Doiraviy oqimlar (aylanishlar) modeli; 
 yalpi talab va yalpi taklif (AD-AS) modeli; 
 tovarlar miqdori va pul massasi (MV=PQ); 
 Fillips, Laffer egri chiziqlari. 
Milliy hisoblar tizimi (MHT) ikki tomonlama yozuv qoidasiga 
asoslangan 
balanslashgan 
jadvallar 
to‘plami 
bo‘lib, 
unda 
makrodarajadagi bir iqtisodiy bitim natijalari ham xarajatlar va ham 
daromadlar sifatida aks etadi. 
MHT BMTning statistika komissiyasi tomonidan ishlab chiqilgan 
standartlarni o‘z ichiga olib, ular standart hisoblar va asosiy makro-
iqtisodiy ko‘rsatkichlardan iboratdir. 

---

9 
MHTning bosh ko‘rsatkichi 1993-yilgacha – YaMM bo‘lib, uning 
barcha bosqichlaridagi harakati bo‘yicha ma’lumotlar MHT orqali 
hisobga olingan.. 
1993-yildan boshlab, Milliy hisoblar tizimining markaziy ko‘r-
satkichi – yalpi ichki mahsulot (YaIM) bo‘lib, yalpi milliy mahsulot 
uning ikkinchi makroiqtisodiy ko‘rsatkichidir. Boshqa tomondan, yalpi 
ichki mahsulot yalpi milliy mahsulotning ma’lum modifikatsiyasidir.
 
MHT g‘oyasining vujudga kelishi, ishlab chiqilishi va amalga 
oshirilish bosqichlari. 

Milliy hisoblarning dastlabki uslubiy asoslari F.Кene tomonidan 
ijtimoiy takror ishlab chiqarishning natural va qiymat ko‘rsatkichlari 
o‘rtasidagi nisbatlar nuqtayi nazaridan ilgari surilgan. 

MHTning nazariy asoslarini yaratish va uni ishlab chiqishga 
J.Кeyns, A.Bouli, J.Кlark, S.Кuznes, R.Stoun, R.Frish kabi iqtisod-
chilar katta hissa qo‘shgan. 

Birlashgan Millatlar Tashkilotining statistika byurosi «Milliy 
daromadni aniqlash va Milliy hisobni tashkil qilish» to‘g‘risidagi ma’-
ruzasini e’lon qilgan (1947y.) hamda shu asosda R.Stoun rahbarligida 
rivojlangan mamlakatlar tajribasi hisobga olinib MHT ishlab chiqilgan. 

Milliy hisoblar standart tizimi BMT statistika komissiyasi 
tomonidan ishlab chiqilib, 1953-yildan boshlab qo‘llanila boshlagan. 

1968-yilda MHTning ancha takomillashgan andozasi kiritilgan. 
Unda xarajatlar va ishlab chiqarish jadvali, moliyaviy hisobot, bozor 
va nobozor sektorlar ajratib ko‘rsatilgan. 
1993-yilda BMT MHTning takomillashgan yangi standartini 
tasdiqlagan. Unda iqtisodiyot sektorlari, standart hisoblar va asosiy 
makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning nomlanishi birmuncha o‘zgartiril-
gan. 
MHTning asosiy kamchiligi – bu milliy ishlab chiqarishning 
umumiy natijasi hisoblangan YaIM (YaMM) real hajmi oshishi yoki 
kamayishini taqozo qiluvchi bir qator omillarning oqibatlarini hisobga 
olmaydi. Bular: 
bozordan tashqarida amalga oshiriladigan operatsiyalar. Masalan, 
uy bekasi va shaxsiy uy ta’miri bilan shug‘ullanuvchi duradgor 
mehnatining natijalari; 

---

10 
bo‘sh vaqtning ko‘payishi hisobiga farovonlik darajasining 
ortishi. Jumladan, haq to‘lanadigan ta’til va bayram kunlari ko‘payishi 
oqibatida; 
mahsulot sifat tavsifi yaxshilanishi; 
alohida shaxs va oilalar turmush darajasidagi o‘zgarishlar; 
suv, havo va atrof-muhitning ifloslanishi; 
yashirin (xufyona) iqtisodiyot faoliyatining natijalari.