Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

2-§. Yalpi ichki mahsulot (YaIM), yalpi milliy mahsulot (YaMM) 
va uning harakat shakllari 
Yalpi ichki mahsulot (YaIM), resurslar manbaidan qat’i nazar 
mamlakat hududida barcha subyektlar (milliy va chet ellik) 
tomonidan yil davomida yaratilgan pirovard mahsulot qiymatidir.
Yalpi milliy mahsulot (YaMM) mamlakatning resurslari (yer, 
mehnat, kapital, tadbirkorlik) qayerda joylashtirilishidan qat’i nazar, ular 
evaziga yaratilgan pirovard mahsulot qiymati (olingan daromad)dan iborat.
YaIM (YaMM) yillik ishlab chiqarishning bozor qiymati 
hisoblanib, u o‘z tarkibiga joriy yilda sotilgan tovarlar (xizmatlar) va 
zaxirada bo‘lgan barcha mahsulotlarni oladi. 
Pirovard mahsulot deganda sotish yoki qayta ishlov berish uchun 
emas, balki pirovard iste’mol qilish uchun sotib olingan mahsulot 
(tovarlar va xizmatlar) tushuniladi. Pirovard mahsulot, ya’ni iste’mol 
uchun sotib olingan tovar va xizmatlar bozor qiymati joriy bozor 
baholarida hisoblanadi.
YaIM (YaMM) qiymat ko‘rsatkich bo‘lganligi sababli, turli 
yillarda ishlab chiqarilgan va tarkibi bo‘yicha har xil tovar (xizmat)lar 
hajmini qiyosiy taqqoslash imkonini beradi. 
Masalan: iqtisodiyotda birinchi yili 3 ta apelsin va 2 ta olma, 
ikkinchi yili 2 ta apelsin va 3 ta olma ishlab chiqarilgan deb faraz 
qilsak, ularning qiymatini baholamasdan qaysi yili ishlab chiqarish 
hajmi kattaligini aniqlash mumkin emas. 

---

11 
Yil 
Yillik ishlab 
chiqarish hajmi 
Bozor qiymati 
1. 
3ta apelsin va 2 ta 
olma 
3tasi 200 so‘mdan+2tasi 
300 so‘mdan=1200 so‘m. 
2. 
2ta apelsin va 3 ta 
olma 
2tasi 200 so‘mdan+3tasi 
300 so‘mdan=1300 so‘m 
YaIM (YaMM) hajmini hisoblab chiqishda faqat pirovard 
mahsulotlar bozor qiymati hisobga olinadi, oraliq mahsulotlar qiymati 
esa hisobga olinmaydi. 
Pirovard mahsulot bu unumli va shaxsiy iste’mol uchun tayyor 
bo‘lgan hamda shu maqsadda sotib olinadigan tovarlardan iborat 
bo‘ladi. 
Yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmida oraliq mahsulotlar va ushlab 
turilgan tovarlarni sotish (qayta sotish) qiymati hamda unumsiz va sof 
moliyaviy bitimlar summasi hisobga olinmaydi. 
Oraliq mahsulot – qayta ishlash, ishlov berish va qayta sotish 
maqsadida sotib olingan moddiy qimmatliklar (xomashyo, material va 
hokazo) hamda tugallanmagan ishlab chiqarishning moddiy buyum-
lashgan qismi. 
YaIM (YaMM) hajmini aniqlashda unumsiz bitimlar hisobiga 
olinmaydi. Unumsiz bitimlar – bu davlat budjetidan beriladigan trans-
fert to‘lovlari (pensiya, nafaqa, stipendiya), dotatsiyalar, subsidiyalar 
hamda pul va unga tenglashtirilgan moliyaviy aktivlarning harakati.