Rezbali standart biriktirish detallari kurs ishi

Kurs ishining maqsadi : Bu kurs ishi orqali òrganayotgan insonlarga rezbalar va standart biriktirish nima va uning detallari nima shularni kengroq ifodalab berish.
Kurs ishining vazifasi :
- birikmalar haqida umumiy ma’lumotlar ko’rsatib o’tish,
- rezbalar haqida ma’lumot va uning chizmalarda tasvirlash haqida kengroq tushuntirib berish,
- standart detallarni rezbalarda biriktirish haqida ko’plab misollar va ma’lumotlar berib o’tish
Kurs ishining obyekti : O’rta maxsus ta’lim jarayonlarida ushbu fandagi rezbali detallarni standart biriktirish mavzusini yoritib berish.
Kurs ishining predmeti : Ushbu mavzu haqida chuqur bilim va ko’nikmalari , shakla va uning ichidagi vositalari haqidadir.
Kurs ishining hajmi : 25 varoqdan tashkil topib , kirish , asosiy bo’lim , xulosa va tavsiyalar , va oxiri foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tashkil topgan. A - aniqlik sinfi, 2 - bajarilishi, M20 - metrik rezba diametri, 1,5 - rezbaning mayda qadami (mm), 1- rezbaning yo‘nalishi, 6 d - rezbaning joiz o‘lchami maydoni, 60 - boltning uzunligi (mm), 58 - mustahkamlik sinfi, raqamlar
3
orasidagi nuqta qo‘yilmaydi yoki guruh, c - po‘latning tatbiq qilinishi, 02-qoplama turining raqamli belgisi, 9 - qoplamaning qalinligi (mkm).
II.Asosiy bo’lim
1.Birikmalar haqida umumiy tushunchalar.
Birikmalar ikkiga bo`linadi; ajralndigan va ajralmaydigan. Birikma tarkibidagi detallarni sindirmasdan. yormasdan, qayirmasdan ya`ni shikast yetkazmasdan bo`laklarga ajratilsa, ajraladigan birikma deyiladi. Birikmani tarkibidagi detallarni shikast yetkazmasdan bo`laklarga ajratish imkoni bo`lmasa, ajralmaydigan birikma deb ataladi. Ajraladigan birikma o`z navbatida ikkiga bo`linadi: qo`zg`almaydigan birikma va qo`zg`aladigan birikma. Qo`zg`almaydigan birikmaga barcha rezbali birikmalar (boltli, shpilkali, vintli, fitingli birikmalar) kiradi. Qo`zg`aladigan birikma esa shponkali, shlilsali va shtifti birikma turlariga bolinadi. Ajralmaydigan birikmaga payvand birikma, mix parchin birikma va kavsharlash. elimlash yordamida hosil qilingan birikmalar kiradi. Boltli birikma. Boltli birikmada birikuvchi detallar. Boit, shayba, gayka zaruriyat bo`lganda shplintdan foydalaniladi. Bolt va gaykalar bosh ko rinishda ularning uchta voklari ko`rinadigan qilib jovlashtiriladi. GOST2305-96 bo`yiecha bolt, vint, shpilkalar bo`y lama qirqimda
4

kesilmagan holda tasvirlanadi. Gayka va shaybalar ham yig`ma chizmada kesilmagan holda tasvirlanadi. Bitta detaining barcha tasvirida qirqim shtrixovkasi qiyaligi bir tomonga bo`lishi kerak. Boltli birikmada mahkamlash detallari ко`rsatilgandek shartli o`zaro bog`lanishda chiziladi. Bolt uzunligi uning oxirini gaykadan chiqib turgan qismi (K )ni hisobga olgan holda tanlanadi. Boltning uzunligini hisoblash formulas!: Lb=m+n+S|+H+K; bu yerda m va n birikuvchi detallar qalinligi; H gaykaning balandligi, S shaybaning qaIin1igi, h isoblash natijasida kelib chiqqan son qiymati GOST 7798-96 da keltirilgan jadval bilan solishtirilib, jadvaldan unga yaqini tanlab olinadi. Rezbaning uzunligi esa birikmani mustahkamlik shartidan kelib chiqib tanlanadi. Vintli birikma. Vint yordamida detallarni biriktirish uchun detallardan biri (I) to`liq teshilmaydi va unga rez’ba chiqarilgan bo`ladi. Ikkinchi birikuvchi detai (2) ga: biriktiruvchi vint silindrik kallakli va yashirin kallakli hamda yarim yumaloq va yarim yashirin kallakli bo`lsa, kallakni o`matish uchun GOST 12876- 96 bo`yichamax- sus o`yiq va davomida diametri 1.1*d ga teng silindrik teshik: biriktiruvchi yarim yumaloq kallakli bo`lsa. diametri I. I a d ga teng kesik konus faskali teshik o`yilgan bo`ladi. Biriktiruvchi vint yashirin kallakli boigani uchun ikkinchi detalga kallak uchun o`yiq va davomida 1,1 *d ga teng diametrii silindrik

5

teshik ochilgan. Vint birinchi detal teshigidan erkin kirib. ikkinchi detalga buraladi. Yashirin kallakli vintli birikmada vint kallagi detal sirtidan chiqib turmasligi kerak. Vint kallagidagi otvyortka uchun o`yiq vintli birikmada ustdan ko`rinishida 45° burchak oslida qiya qilib chiziladi. Birikmada birinchi detal teshigi tubidan vintgacha olti rezba qadamiga teng oraliq qolislii va vintning rezbali qismi ikkinchi detalga uch rezba qadamiga o`tib turishi kerak. Fitingli birikma. Suv, gaz, havo va har xil suyuqliklami uzatadigan truboprovodlarga truba birikmalar qo`llaniladi. Truba birikmalar ajraladigan (masalan, rezbali. fitingli, flanesli) va ajralmaydigan (masalan. payvandlash yoki kavsliarlash yordamida biriktirish) bo`lishi mumkin. Truba birikmalar soddalaslitirmasdan tasvirlanadi. Fitingli birikma o`z navbatida quyidagi turlarga bo`linadi troynik yordami- da biriktirish, bunda o`qlari bir to`g`ri chiziqda joylashgan ikkita truba va uchinchisini o`qi bularga perpendikular bo`lgan uchinchi truba biriktiriladi a). Bunda uchinchi tmba ko`rsatilmagan); to`g`ri mufta va o`tish muftasi yordamida biriktirish, bunda o`qlari bir to`g`ri chiziqda joylashgan ikkita tmba biriktiriladi ugolnik yordamida biriklirish, bunda o`qlari to`g`ri burchak ostida joylashgan trubalar biriktiriladi. Qirqimda rezbali birikmalar tasvirlaganda teshikdagi rezbani faqat rezbali sterjeni bilan to`silmagan qismi ko`rsatiladi.

6
Truba biriktiruvchi detaining rezbali qismini oxiriga 2-4 mm yetkazmay tasvirlanadi. Shuning uchun trubaning rezbali qismi biriktiruvchi detaldan chiqib turadi. Bundan tashqari birikadigan trubalarning biriga kontrgayka buralishi (o`rnatilishi)ni nazarda tutih. trubalarga rezba keragidan 4-6 mm ortiqcha chiqariladi. Shponkali birikma. Shponka aylanma harakatni valdan shkivga, tishli g`ildirakka, maxovikka va shunga o`xshashlarga uzatish uchun foydalanishadi. Shponka o`zaro birikib turgan ikki detalning o`yiqlari (pazlari) ga o`rnatilib ularning bir-biriga nisbatan buralishiga yoki siljishiga to`sqinlik qiladi. Shponka o`zining tuzilishiga qarab ponasimon (kallaksiz, kallaklik). prizmatik va segmentsimon shponkalarga bo`linadi. Amaliyotda eng ko`p prizmatik va ponasimon shponka ishlatiladi. Prizmatik shponka GOST 23360-96 va GOST 8790-96 bo`yicha; kallakli va kallaksiz ponasimon shponka GOST 24068-96; segmentsimon shponka GOST 24071-96 bo`yicha tayyorianadi. Prizmatik va segment shponkalar faqat aylanma kuchni uzatadi. Shuning uchun bularning ishchi sirtlari yon yoqlari hisoblanadi. Bularga oraliq qoldirish radial yo`nalish bo`yicha nazarda tutilgan. Ponasimon shponkalar aylanma kuchni va o`q bo`ylab kuchni uzatadi. Shuning uchun bunday shponkaning ishchi sirti yuqori va pastki yoqlari hisoblanadi. Birikmada oraliq yon yoqlari orasida nazarda tutilgan.
7

Prizmatik shponka va uning uchun val va vtulkaga o`yilgan o`yiqlarda qiyalik bo`lmaydi. Shponka val o`yig`iga qo`yiladi, vtulka esa valga kiyitiladi. Shponkaning yon yoqlarigakuch tushadi. Radius bo`ylab, shponka va vtulka o`yig`i orasi- da 0,2-0,3 mm oraliq bo`lishi kerak. Ponasimon shponkaning yuqori yoqiningqiyaligi 1:100 bo`ladi. Vtulka o`yig`ining yoqi ham xuddi shunday qiyalikda bo`ladi. Odatdagi (GOST 23360-96) va yo`naltiruvcbi prizmatik (GOST 8790-96) shponkalar bo`lib, ular bir-birlaridan farq qiladi. Odatdagi prizmatik shponka aylanma harakatni uzatishga mo`ljallangan. Yo`naltiruvchi prizmatik shponka esa detalni val o`qi bo`ylab yo`naltirish uchun xizmat qiladi. Pona shponka uchun valdagi o`yiq uzunligi shponka uzunligiga teng bo`ladi. Agar pona shponka valuing orialarigao`matiladigan bo`lsa. o`yiq ikki marta uzun qilinadi. Vtulkaga to`liq o`yiq ochilgan bo`ladi. Ajralmaydigan birikmalar. Ajralmaydigan birikmalar parchinlash, payvandlash va presslash yo`li bilan hosil qilinadi. Bunday birikmalarning asosiy ikki turini bilan tanishamiz. Ajralmas birikma – mashinalarning ayrim detallardan yaxlit qilib yasalgan qism va uzellari. Payvand birikmalar, parchin mixli birikmalar, yelimli, kavsharlangan, presslangan, aralash birikmalar Ajralmas birikma hisoblanadi. Presslab oʻtqazish yoʻli bilan ham Ajralmas birikma 210hosil qilish mumkin. Ajralmas birikma mashinalarning mustahkamligini,

8
bikrligini, ustuvorligini ta’minlaydi, ishlaganda titrashini kamaytiradi. Mashinalarning asosini detallar va ularning birikmalari tashkil etadi. Birikmalar o’z navbatida ajralmas va ajraluvchan bo’ladi. Detallar o’zaro birikib uzellarni, uzellar esa mashinani tashkil etadilar. Agarda detallarning o’zaro birikmasini qismlarga ajratish uchun ularni sindirish shart bo’lsa unda bunday birikmalarga ajralmas birikmalar deyiladi va aks xolda ajraluvchan birikma deyiladi. Umuman mashinasozlikda qanday birikmadan foydalanish mashinaning ishlash sharoitidan kelib chiqadi. Mashinalarda detallarni texnik qarovda almashtirish ko’zda tutilgan bo’lsa, u xolda ajraluvchan birikmalardan foydalaniladi (masalan: podshipniklar, vtulkalar va x.k larning korpuslari). Agarda mashinalarda detallarni almashtirish ko’zda tutilmasa ularni ajralmas birikmalar orqali biriktirish maqsadga muvofiqdir (masalan: mashinaning tanasi, samolyotning qanotlari va x.k lar). Ajraladigan birikmalarning ajralmas birikmaga nisbatan afzalligi shundaki, ular vositasida mashinani zarur vaqtda bo’laklarga ajartib, zarur vaqtda yana qayta yig’ish mumkin. Ikki yoki undan ortiq detaldan payvandlash yo’li bilan hosil qilingan ajralmas birikma payvand birikma deb ataladi. Detallarning birikish joyida elektr yoyi yoki gaz alangasida suyuqlanib qotgan metall payvand chok hosil qiladi. Detallarning payvand birikmalari quyidagi ikki usulda: suyuqlantirib
9

payvandlash va bosim ostida payvandlash usullarida bajarilishi mumkin. Sanoatda suyuqlantirib payvandlash usulidan keng kulamda foydalaniladi. Suyuqlantirib payvandlash: elektr yoyi, elektr shlak, gaz, gaz-elektrik, elektronlar nuri va termik usulida payvandlash turlariga bo’linadi. Bulardan elektr yoyi bilan payvandlash usuli kvp qo’llanadi. Parchin mixlar asosan diametri 20 mm dan ortiq bo’lmagan po’lat, mis, alyuminiy simlaridan tayyorlanadi. Bunday simlarni uchi parchalanib, ma’lum shakldagi kallakka aylantirilsa, parchin mix hosil bo’ladi. Parchin mixlar katta kichikligiga qarab, sovuqlayin yoki qizdirilib tayyorlanadi. Rangli metalldan yasalgan barcha parchin mixlar hamda diametri 12 mm gacha bo’lgan po’lat parchin mixlar sovuqlayin, diametri 12 mm dan katta bo’lganlar esa qizdirilgandan keyin parchalanadi. Ulanadigan qismlarda teshiklar hosil qilish uchun parma yoki pressdan foydalaniladi. Parchin mixlar yordamida hosil bo’lgan birikmalar quyidagi turlarga, ya’ni mustahkam, mustahkam-jips hamda jips choklarga bo’linadi. Hozirgi vaqtda mustahkam-jips hamda jips choklar o’rniga payvand choklar ishlatilganligi uchun asosan mustahkam choklarni hisoblashni ko’ramiz. Parchin mixlar (o’lchamlari) standartlashgan. Kam yuklangan birikmalarda hamda elastik materiallarni biriktirishda o’rtasi teshik parchin mixlar-pistonlar ishlatiladi. O’rnatish qulay bo’lishi uchun parchin mixning diametri teshikning diametridan kichikroq qilinadi.

10
Parchin mixli birikmalarda choklar bir, ikki va shaxmat qatorli qilib o’rnatilishi mumkin. Shuningdek birikma bir kesimli, ikki kesimli hamda ko’p qismli bo’lishi mumkin.