Rivojlantirish vazirligi toshkеnt axborot tеxnologiyalari univеrsitеti urganch filiali

010-2014: zararkunanda tarmoqlar  
Oxiri shunday vaqt keldiki, endi zararkunanda dasturlar niqoblanishni to‘xtatib, 
oshkora hamla qilishga o‘tishdi. Bunda, qandaydir go‘yoki foydali funksiyalar 
niqobiga yashirinish, yoki, legitim dasturiy ta’minot ko‘rinishida niqoblanmasdan, 
endi zararkunandalar botnetlardan foydalangan holda zarar keltira boshlashdi. 
Botnetlar bu – zararlangan kompyuterdan parazitlik qilgan tarzda, tarmoq orqali turli 
tuman spam va boshqa turdagi zararli narsalarni tarqatish bilan shug‘ullanuvchi 
botlar tarmog‘idir. 
Odatda botnetlar eksploytlar vositasida brauzerlarga o‘rnashib olgan. Eksployt bu – 
hisoblash tizimiga hujum qilish uchun, dasturiy ta’minotning zaif nuqtalaridan 
foydalanadigan zararkunanda dasturlardir. Odatda, u biror turdagi o‘ziga jalb 
qiluvchi banner ortiga yashiringan bo‘ladi va foydalanuvchi ushbu bannerga klik 
bosgan zahoti, eksployt ishga tushadi. Ishga tushgach bu zararkunanda brauzerning 
talqinini aniqlaydi va agar unda nozik (zaif) joylari mavjud bo‘lsa, zararkunandaning 
infeksiya tashuvchi kodi ijro etilishni boshlaydi va foydalanuvchining operatsion 
tizimida o‘rmalashga kirishadi. 
Botnetni ishga tushirgan muallif butun dunyo bo‘ylab millionlab kompyuterlardan 
iborat cheksiz imkoniyatlar ummoniga ega bo‘ladi. Uning ixcham, oddiy va lekin 
juda funksional hamda, muttaham kodi, o‘zi o‘rnashib olgan kompyuterlarni 
zombiga aylantirgan holda, tarmoqda turli maqsadlar foydalanishga majburlay 
olgan. Botnet bitta klik bilan istalgan saytni ag‘darib qo‘ya olgan. Yoki u 
foydalanuvchini bezdirar darajada, kuniga millionlab spam-xatlar jo‘natishi mumkin 
bo‘lgan. Shuningdek, botnetlar o‘zi o‘rnashib olgan kompyutyerlardan turli 
ma’lumotlarni (xotira hajmi, operatsion tizim turi, foydalanuvchining odatlari 
singari) yig‘ib, o‘z xo‘jayiniga yuborish bilan shug‘ullangan. 
Lekin vaqt o‘tishi bilan bunday amaliyot sekin-asta kamayib ketdi. Biroq, 
botnetlarni butunlay yo‘q bo‘lib ketdi deyish ham aslo mumkin emas. Botentlar
shunchaki hozirga kelib, xakerlar orasidagi ommaviyligini yo‘qotdi. Chunki, yovuz 
niyatli xakerlar endilikda o‘z yomon maqsadiga yetishish uchun, botnetlardan ko‘ra 
samaraliroq vositalarni ixtiro qilishgan. Shunga qaramay, buyumlar interneti, ya'ni, 
internetga ulangan turli tuman maishiy jihozlarning soni ko‘payishi bilan, endi 
botnetlarning butunlay yangi darajada (xurmacha aytganidek, «lashkar to‘plab») 
qaytishi kutilmoqda. 
Chunki, avvalgi to‘lqindagi botnetlar faqat foydalanuvchilarning kompyuterlariga tushgan va undan turib ishlagan bo‘lsa, endi, 
hozirda global internet tarmog‘iga ulanayotgan va demakki, tarmoqda o‘z IP-
manzili, MAC-manzili va ho kazo belgilariga ko‘ra, alohida, mustaqil tarmoq 
uskunasi sifatida qayd etiladigan buyumlar interneti narsalaridan ham foydalanishga 
o‘tmoqda. Masalan, wi-fi orqali ishlaydigan konditsioner, IP-kamera, «aqlli 
choynak» va ho kazolarning o‘zi ham bitta qurilma sifatida botnet tarmog‘iga kirib 
qolishi va «zombi»ga aylanib, xakerning qiliqlarida ishtirok etishi mumkin.