Ўрта махсус, касб-хунар
Download 5.05 Mb. Pdf ko'rish
|
Нефт ва газ қудуқларини бурғилаш
|
ТОҒ ЖИНСЛАРИ
Гурух Ю мш оқ Ў р та Қ ат ти қ М ус таҳ - к ам Ж уд а мус таҳ - к ам Тоифа 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Қаттиқлик Р ш> 10 3 МПа ≤0, 1 0, 1 -2, 5 2, 5 -5 5 -10 10 -15 15 -20 20 -30 30 -40 40 -50 50 -60 60 -70 > 70 Гилли Гиллар Мергиллар Аргиллитлар, гилли сланецлар Кремнийлашган гилли жинслар Бўлакли К вар ц ли қ умт ош лар Гилли, базаль цемент билан Гилли ғовак цементи билан Карбонатли ва сульфатли базаль цемент билан К вар ц ли але р оли тлар Контакт кварцли цемент билан Регенерацион кварцли цемент билан Гилли базаль цемент билан Гилли ғовак цемент билан Карбонат базаль цемент билан Контакт кварцли цемент билан Регенерацион кварцли цемент билан К ар бон вт Охак - тош лар Пелитоморф ва майда донали Органоген, органоген бўлакли Д оло - ми тлар Пелитоморф ва майда донали Ўрта донали Г алои д ва суль ф ат Тош тузи Гипс Ангидрит Кремнийли Тоғ жинсларининг яна бир хоссаси - емирувчанлиги билан ҳам тавсифланади. Емирувчанлик - бу тоғ жинсларининг металлар ва қаттиқ 18 Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) қуймаларни жинсга ишқаланиш натижасида емиришидир. Жинсларнинг емирувчанлиги қанча катта бўлса, қудуқда ишлаётган қувур ва жихозлар шунча тез емирилади ва уларни тез-тез алмаштириш лозим. Бу айниқса жинс емирувчи асбоб - бурғига тегишли. Чўкинди тоғ жинсларини пластиклигига кўра таснифи 4-жадвал Тоғ жинслари Синф М урт Пла сти к м урт Е м ири ли ш га бе ри лув ча н Синф ости м урт К ам пла сти к Ў рта па ла ти к пла сти к Ж уд а пла сти к 1 2 3 4 5 6 Тоифа 1 1 -2 2 -3 3 -4 4 -6 ≥6 Ги лли Гиллар Мергиллар Аргиллитлар, гилли сланецлар Кремнийлашган гилли жинслар Б ўла кли К ва рц ли қум тош - ла р Гилли, базаль цемент билан Гилли ғовак цемент билан Карбонатли ва сульфатли базаль цемент билан Кварцли контакт цемент билан К ва рц ли але роли тл ар Кварцли регенерацион цемент билан Гилли, базаль цемент билан Гилли ғовак цемент билан Карбонат базаль цемент билан Кварцли контакт цемент билан Кварцли регенерацион цемент билан К арб он ат Оха к тош - ла р Пелитоморф Майда донали Органоген, органоген-бўлакли Доло - м итл ар Пелитоморф Майда донали Ўрта донали Галои д ва суль ф ат Тош тузи Гипс Ангидрит Кремнийли Шунинг учун тоғ жинсларининг емирувчанлик хоссаларини билиш бурғининг нисбатан чидамли моделини танлаш ва шу билан қудуқни 19 Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) бурғилаш самарадорлигини ошириш имкониятини беради. Жинсларни бурғига нисбатан емирувчанлигини баҳолаш усулларидан бири Л.А.Шрейнер томонидан таклиф этилган. Бу усул доимий айланиш частотасида юк остида жинсга ишқаланган эталон ҳалқанинг емирилишини ўлчашга асосланган. е 1* -натурал логарифмнинг асоси. Емирувчанлик даражаси ошиб бориши бўйича тоғ жинсларини қўйидаги тартибда жойлаштириш мумкин: гипс < барит <доломитлар <охактошлар < кремнейли жинслар < темирмагнизиалли ва дала шпатли жинслар < кварц ва кварцитлар. Полиминерал жинслар мономинерал жинсларга нисбатан емирувчан. Бўлакли жинслардан кварцли қумтошлар ва алевролитлар нисбатан кўпроқ емирувчан. Гилли, карбонат, сульфат жинслар соф ҳолда кам емирувчандир. Лекин уларнинг емирувчанлиги кварцнинг миқдори ошган сари ортади. Бунда айниқса мустаҳкам бўлмаган жинсларнинг емирувчанлиги жадал ортади. Бундай жинсларда кварцнинг микдори 20% дан ошганда уларнинг емирувчанлиги кварцитларникидан ҳам ошади. Бурғилаш жараёнида тоғ жинсларининг емирилиш хусусиятлари. Тоғ жинсларининг емирилиши унга бурғининг жинс емирувчи элементларини ўқли юклама таъсири остида босилиши ва бурғига айланма ҳаракат берилиши натижасида юзага келади. Жинсларнинг бурғи билан емирилиш тавсифи уларнинг қаттиқлиги ва пластиклигига боғлиқ. Масалан юмшоқ ва пластик жинслар кесилиб самарали емирилади. Шу сабабли юмшоқ жинсларнинг босишга қаршилиги катта эмас, бурғининг жинс емирувчи элементи жинсга нисбатан кичик юкламада киради (4,а расм). Жинсларнинг юқори пластиклиги жинс емирувчи элемент жинсга жорий қилинганда емиришга қаршилик кўрсатади. Айланувчи момент остида жинс емирувчи элемент жинснинг шу элементни ботиш чуқурлигига тенг бўлган қалинликдаги қатламини кесади. Жинснинг кесилган қатлами турли ўлчамдаги алоҳида заррачаларга бўлиниб кетади ва бурғилаш эритмаси ёрдамида қудуқ тубидан чиқарилади. 4-расм. Жинсларнинг кесилиш (а), ўпирилиш (б) ва майдаланиш (в) схемаси. 1-бурғининг жинс емирувчи элементи; 2-тоғ жинси; 3- емирилган жинс заррачалари; Р д -ўқ бўйлаб юклама; Р о -бурама куч. 20 Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) Бурғининг жинс емирувчи элементи ўрта қаттиқлик ва пластикликка эга бўлган жинсга жорий қилинганда улар юмшоқ ва пластик жинслар каби емирилмайди. Бурғининг жинс емирувчи элементи таъсири остида жинс қатламининг юқори қисми ўпирилиб чуқурча ҳосил бўлади, қатламнинг қуйи қисмига эса элемент киради (4,б расм). Бурама (айланма) куч таъсири остида жинс қатламининг ўпирилиши юзага келади. Қаттиқ ва мўрт жинс унга жинс емирувчи элемент ботганда бу элементнинг бутун ботиши чуқурча ҳосил қилиб емирилади (4,в расм). Тоғ жинсининг бундай емирилиши майдаланиш деб юритилади. Қаттиқ ва мўрт жинс унга бурғининг жинс емирувчи элементи урилиши натижасида нисбатан самарали емирилади. Тоғ жинслари емирилишининг юқорида келтирилган хусусиятлари уларнинг қаттиқлиги ва пластиклигига қараб схематик ҳисобланади. Жинсларда бу хусусиятларнингг кўпчилик шакллари мавжуд. Шунинг учун реал шароитларда тоғ жинсларининг бурғи билан емирилиши бир вақтнинг ўзида кесилиш ва ўпирилиш, ўпирилиш ва майдаланиш ҳисобига, аксарият ҳолларда жинсларни бурғи билан қирилиши ҳисобига юзага келиши мумкин. Назорат саволлари. 1. Тоғ жинси деб нимага айтилади? 2. Тоғ жинслари қандай гурухларга бўлинади? 3. Чўкинди тоғ жинслари таркибига қандай минераллар киради? 4. Тоғ жинсларининг стуруктураси нима? 5. Тоғ жинсларининг текстураси нима? 6. Тоғ жинсларининг зичлиги деганда нимани тушунасиз? 7. Тоғ жинсларининг қайишқоқлиги ва пластиклиги нима? 8. Тоғ жинсларининг физик-механик хоссаларига нималар киради? 9. Штамп нима вазифани бажаради? 10. Тоғ жинслари деформацион тавсифи бўйича қандай синфларга бўлинади? 11. Қаттиқлиги бўйича тоғ жинслари қандай гурухларга ажратилади? 12. Тоғ жинсларини табиий цементловчи моддалар қандай турларга бўлинади? 13. Тоғ жинсларининг емирувчанлиги (абразивлиги) деганда нимани тушунасиз? 14. Бурғилаш жараёнида тоғ жинслари қандай кучлар таъсирида емирилади? 15.Чўкинди тоғ жинслари таркибидаги минерал компонентларнинг миқдорига кўра қандай турларга бўлинади? 16. Тоғ жинсларининг механик хоссалари қандай асбоб ёрдамида аниқланади? 17. Кучланиш релаксацияси нима? |
