Руйхатга олинди

Манжурларнинг Цин сулоласи хукмронлиги инқирозга юз тутди. 
Шошилинч кўрилган ислоҳот чоралари жамият аҳволини тубдан 
яҳшиламади.Хитойда саноат тараққиѐти билан унга тўсиқка айланган ер 

---

мулкчилигига хос қолоқ ишлаб чиқариш муносабатлар ўртасида зиддият 
чуқурлашмокда эди. Омма орасида эса манжурлар бошқарувига қарши 
ҳаракат кучайиб кетди. 1904-1905 йиллардаги рус-япон уруши, дунѐдаги 
инқилобчилик ҳаракати Хитойга ҳам ўз таъсирини ўтказди. Лекин бу 
ҳаракат Хитойнинг ўзида «сиқиб» ташланган эди. Хорижий давлатлар 
Хитойда ўз мавқеиларини мустаҳкамлаб олдилар. Чет эл капитали 
кўпайди. Чет элликлар Хитойдан жуда катта фойда олдилар. Хитой 
бозорлари чет эл моллари билан тўлиб тошиб кетди. 
Хитой миллий саноати савдоси ривожланиши анча орқада қолди. 
Шундай бўлсада XX асрнинг биринчи ўн йиллигида 386 та фабрика, 
шахта, конлар ишга туширилди. Ҳар йили 50 тадан корхона ишга 
тушириларди. Экспорт 1901 йилдан 1911 йилгача 122 млн доллардан 245 
мли долларга ўсди. Чет эл капитали 750 млн доллардан 1650 млн долларга 
кўпайди. 1900 йилдан 1913 йилгача хориж фирмалари сони ошиб 2400 га 
етди. Хорижий давлатлар ичида айниқса Англия товар айрибошлашда 
биринчи ўринда турар эди. 1914 йилга келиб Хитой хорижий 
давлатлардан 835 млн доллар қарз бўлиб колди. Хали ишчилар синфи 
катта кучга айланмаган бўлса ҳам унга аъзолар сони тобора усиб борди. 
Кишлокларда деҳқонлар Феодаллар зулми остида жафо чекардилар. 
 
6-саволнинг баѐни* 
 
Бошланиб кетган биринчи жахон уруши (1914-1918 йиллар) 
Хитойнинг Японияга қарамлигини кучайтирди. Бунинг устига Юан 
Шикайнинг халқи сиѐсати Хитойда катор кузғолонларга сабаб 
булди.Чунки Юуан Шикай императорлик тожини кийиб Хитойда 
подшолик тузимини ўрнатишни ўйлаб кўйган эди. 
Мамлакатда террорнинг кучайиши Юан Шикай нинг кимлигини 
ошкор этди. Аксилинкилобнинг ғалабасидан руҳланган Юан Шикай ўзини 
ривожланган хорижий давлатлар қўллаб-қувватлаши учун ҳаракат бошлаб 

---

юборди.Унинг диктатура ўрнатишга бўлган биринчи қадами парламентни 
тарқатиб юбориш бўлди. Сўнгра миллат мажлисига пўписа қилиб ўзини 
беш йил муддатга президент қилиб сайлашга мажбур қилди. Апрелда Юан 
Шикай ривожланган монополистик давлатлар билан янги асоратли қарзи 
тўғрисида шартнома имзолади. Шундан сўнг хорижий давлатлар Хитой 
республикасини тан олганликларини маълум қилдилар. Хитойнинг 
иқтисодий аҳволи оғирлашди Сун Ят Сен хитой халқини кўзғолон 
бошлашга ундади.1913 йилниг ѐзида Хитойнинг жанубида 
Ҳукуматнинг реакцион сиѐсатига қарши «иккинчи инқилоби» деб номланган 
қўзғолон бошланиб кетди. Қўзғолонга Сун Ят Сен бошчилик қилди. 
Кейинчалик кучлар тенг бўлмаганлиги ва кўзғолончиларнинг замонавий 
қуроллар билан таъминланмаганликлари туфайли «иккинчи инқилоб» 
ҳаракати тор-мор этилди. 
Юқоридаги воқеалардан келиб чиққан ҳолда қуйидагича Хулоса 
келтиришимиз мумкин. Хитой халқи ўзларининг ижтимоий- иқтисодий, 
маиший, сиѐсий хуқуқлар тенглиги ва эркинлиги учун мунтазам равишда 
курашда бўлганлар ва унга эришганлар.