Rukn: Sharh va fikr-mulohazalar

O‘znetda savodsizlik muammolari yoki o‘zbek tilidagi saytlarda tilga bo‘lgan e’tibor

17.12.2009

Rukn: Sharh va fikr-mulohazalar.

Muallif: Behzod Saidov.

 Internet tarmog‘ining O‘zbekiston bilan bog‘liq qismi – O‘znet yildan yilga kengayib bormoqda. O‘zbekistonda 2009-yilning birinchi yarmiga kelib Internetdan foydalanuvchilar soni 2,6 million kishini tashkil qildi.

Boshqacha aytganda bu respublikamizning har 1000 fuqarosiga 91,48 Internet foydalanuvchisi to‘g‘ri keladi deganidir (Manba: http://www.aci.uz/ru/news/uzaci/article/1004/). „.UZ“ zonasidagi faol domenlar soni esa, 2009-yil 14-dekabr holatiga ko‘ra 9479 tani tashkil etadi (Manba: http://cctld.uz/stat/).

Bugungi kunga kelib O‘znetda ko‘plab veb-saytlar foydalanuvchilar ehtiyojini qondirib kelmoqda. Unda ko‘plab davlat idoralari, korxona, tashkilot va muassasalarning, ommaviy axborot vositalarining rasmiy veb-saytlarini, turli tarmoq xizmatlari ko‘rsatuvchi saytlarini, elektron tijoratga yo‘naltirilgan saytlarini, sport va sog‘liqni saqlash bo‘yicha saytlarni, ko‘plab shaxsiy sahifalar, bloglar va boshqa turli yo‘nalishlardagi veb-resurslarni uchratish mumkin. Lekin, tan olib aytish lozimki, ko‘plab saytlarda taqdim qilinayotgan ma’lumotlar, ya’ni ularning kontenti talab darajasida emas. Ayniqsa bu davlat idoralari, tashkilot va muassasalarning, ta’lim muassasalarining rasmiy veb-saytlarida yaqqol ko‘rinadi. O‘znetdagi veb-saytlarning rivojlanish istiqbollari, bugungi holati va muammolariga bag‘ishlangan deyarli barcha maqolalarda kontent muammosiga alohida urg‘u berilganligi ham bejiz emas. Ushbu maqolada esa aynan o‘zbek tilidagi kontentda yo‘l qo‘yilayotgan bir qancha muammolar va ularni bartaraf qilish yo‘llari haqida fikr yuritamiz.

O‘znetda ma’lumotlar asosan o‘zbek tilida taqdim qilinadigan veb-saytlar soni juda ko‘p bo‘lmasada, ularning soni avvalgidan ko’ra sezilarli darajada ortib bormoqda. Bu albatta quvonarli holat, lekin ko‘p hollarda ularda taqdim qilinayotgan ma’lumotlardagi o‘ta e’tiborsizlik bilan yozilganligi, imlo va grammatik xatolarning juda ham ko‘p uchrashi foydalanuvchilar uchun noqulaylik tug‘dirishi bilan birga tilga bo‘lgan bunday munosabatni odatiy holga aylanib qolishiga sabab bo‘lmoqda. Hatto, boshqalarga o‘rnak bo‘lishi kerak bo‘lgan ko‘pgina tashkilotlarning ham rasmiy veb-saytlarida bu muammolarni yaqqol ko‘rish mumkin. Xo‘sh, aynan qanday muammolar mavjud? Ularni qanday bartaraf qilish mumin? Quyida bu masalalarga batafsil to‘xtalib o‘tamiz.

Odatdagi imlo xatolari
Muammo. Odatdagi imlo xatolari qatoriga beixtiyor qilinadigan turli xatolarni kiritishimiz mumkin. Bunday xatolar darrov ko‘zga tashlanmaganligi uchun odatda e’tiborsiz qoladi. Albatta, imlo xatolarini to‘liq bartaraf qilish mushkul masala. U matnni kiritishda sinchkovlik, diqqat va imloni mukammal bilishni talab qiladi. Hamma ham o‘z veb-saytida imlo xatolaridan to‘liq qutulish uchun korrektor yollay olmaydi. Odatda, sayt uchun matn tayyorlovchi kishi ham oflayn OAV korrektori darajasida imlo qoidalaridan xabardor bo‘lmaydi.

Yechim. Bu holatda imloni tekshirish dasturlari yordamchi bo‘lishi mumkin. Odatda turli matnlar tayyorlash davomida „Microsoft Word“ dasturi va undagi rus va ingliz tilida imloni tekshirish imkoniyatidan ko‘pchilik samarali foydalanadi. Afsuski, o‘zbek tili imlosini tekshirish imkoniyati „Microsoft Word“ dasturida talab darajasidan ishlamaydi. To‘g‘rirog‘i, dasturni o‘rnatish bilan birdan ishlamaydi. O‘zbekcha matnlarda imloni tekshirish imkoniyatini yaratish uchun „SPELLS“ kompaniyasi tomonidan chiqarilgan „UzSpell“ dasturidan foydalanish mumkin, lekin u faqat kirill alifbosidagi matnlarni tekshirish imkoniga ega xolos. Lotin alifbosidagi matnlarni tekshirish uchun esa „Microsoft Office 2007“ dasturlar paketining o‘zbekcha interfeys tarjimalarini (LIP – Language Interface Pack) uning rasmiy veb-saytidan ko‘chirib olish mumkin. Saytda uni o‘rnatish bo‘yicha batafsil ma’lumotlar ham berilgan. Office 2007 dasturlar paketiga o‘zbekcha LIP kengaytmasini o‘rnatganingizdan so‘ng uning interfeysi o‘zbek tilida ko‘rinish bilan birga, lotin alifbosida yozilgan o‘zbekcha matnlarni imlo xatolariga tekshirish imkoniyati ham paydo bo‘ladi (1-rasm).

1-rasm. Microsoft Office 2007 dasturida o‘zbekcha interfeys va imlo xatolarini tekshirish imkoniyati.