Rxitektura qurulish universiteti “qurilishni boshqarish” fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT
A
RXITEKTURA - QURULISH UNIVERSITETI
“QURILISHNI BOSHQARISH” FAKULTETI
“SHAHAR QURILISHI VA XO’JALIGI” KAFEDRASI
“UY-JOY KOMMUNAL XO’JALIGI VA SERVIS ASOSLARI” FANIDAN
Mustaqil ish
Mavzu: Oqova suvlarini chetlatish tizimi. Markaziy isitish tizimi
Bajardi: 301-SHQ hamda KITE va B
Ravshanov Jafar
Tekshirdi: Davlatov I

Samarqand _2023

Reja:

1. 
   Sanoat oqova suvlarini tozalash usullari
   
2. 
   Oqova suvlarni mexanik usulda tozalash. Filtrlash
   
3. 
   Markaziy isitish tizimi
   
4. 
   Xulosa
   
5. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

1. Quyosh radiatsiyasi va iflos suvga toza suv kelib quyilishi natijasida suv qaytadan tozalanadi. Turli bakteriya, zamburug‘ va suv o'tlari suvni qayta tozalashda faol agentlardan hisoblanadi. Suv turli iflos moddalarga haddan tashqari to ‘yingan bo‘lsa, u holda uni tozalash uchun turli mustaqil yoki kompleks usullardan foydalaniladi. Suv ta’minotining yopiq tizimini hosil qilish uchun sanoat oqova suvlari mexanik, kimyoviy, fizik-kimyoviy, biologik va termik tozalash usullari orqali korxona turiga qarab suvning zarur sifatiga qadar tozalanadi. Bundan tashqari, qayd qilingan usullar rekuperatsion va destruktiv usullarga boTinadi. Rekuperatsion usullar oqova suv tarkibidagi barcha qimmatbaho moddalarni ajratib olib, so‘ngra qayta ishlatishga qaratilgan. Destruktiv usulda suvni ifloslantiruvchi moddalardan oksidlash yoki qaytarish usullari yordamida parchalantiriladi. Parchalash mahsulotlari suvdan gaz yoki cho‘kma ko‘rinishida ajratib olinadi. Tozalash usullarini tanlash quyidagi omillarni hisobga olgan holda olib boriladi:
1) qayta ishlatishni hisobga olgan holda tozalangan suvga qo‘yiladigan sanitar va texnologik talablar;
2) oqova suv miqdori;
3) korxonada zararsizlantirish jarayoni uchun zarur bo‘lgan energetik va moddiy resurslar miqdori (bug1, yoqilg£i, siqilgan havo, elektr energiya, reagent, sorbentlar), shuningdek, tozalash qurilmasi va inshootlari uchun zarur maydon. Sanoat va maishiy oqova suvlar tarkibida suvda eriydigan va erimaydigan moddalarning muallaq zarrachalari bo‘ladi. Muallaq iflosliklar qattiq yoki suyuq bo'lib, dispers sistemani hosil qiladi. Zarracha o‘lchamlariga ko‘ra dispers sistemalar 3 guruhga bo‘linadi:
1) zarracha o‘lchamlari 0,1 mkm dan yuqori bo‘lgan dag‘al dispers (suspenziya va emulsiyalar) sistemalar;
2) zarracha o‘lchamlari 0,1 mkm; dan 1 nm gacha boigan kolloid sistemalar;
3) alohida molekula yoki ion o‘lchamlariga mos keluvchi zarrachalari bo‘lgan chin eritmalar. Oqova suv tarkibidan muallaq zarrachalarni ajratib olish uchun gidromexanik jarayonlar, kolloid dispers sistemalar uchun fizikkimyoviy, organik va anorganik eritmalarni ajratish uchun kimyoviy jarayonlardan foydalaniladi. Bu jarayonlarni tanlash zarracha olchamiga, fizik-kimyoviy xossasiga, ularning suvdagi konsentratsiyasiga, oqova suv sarfiga bogiiq. Shuning uchun oqova suvlarni tozalashda quyidagi usullar qoilaniladi:
1. Mexanik (suzish, tindirish, cho‘ktirish, filtrlash, sentrifugalash va h.k.).
2. Fizik-kimyoviy (adsorblash, koagullash, flokullash, flotasiya, ion-almashinish, ekstraklash va h.k.).
3. Kimyoviy (neytrallash, oksidlanish, qaytarilish).
4. Biokimyoviy (aerob, anaerob sharoitlarda).
5. Termik (yuqori harorat ishtirokida). Bu usullar ham o‘z navbatida turli xildagi tozalash jarayonlariga bolinadi. Oqova suvlarni tozalashda, birinchi navbatda, mexanik usuldan foydaniladi.
2. Oqova suvlarni tozalashning mexanik usulida oqova suv tarkibidagi erimagan mineral va organik aralashmalar ajratib olinadi. Sanoat oqova suvlarini mexanik tozalashda fizik-kimyoviy, kimyoviy, biologik va termik usullardan birini qollab, suvni yuqori darajada tozalashga erishishga harakat qilinadi. exanik usullar bilan tozalash oqova suvlar tarkibidagi muallaq moddalarni 90+95% gacha ajratib olishda va organik ifloslanish (to iiq KBBE) ko‘rsatkichi bo‘yicha 20—25% gacha kamaytirishni ta’minlaydi. Oqova suvni tozalashda diametri turlicha kattalikdagi panjaralar yordam ida suzib olish, tindirish, tiniqlashtirish, filtrlash va sentrifugalash kabi jarayonlardan foydalaniladi. Suv tozalash inshootlarining hajmiy kattaligi, ularning turi asosan oqova suvning miqdori, tarkibi va xossalariga, shuningdek, suvga keyingi ishlov berish jarayonlariga bog‘liq bo‘ladi. Oqova suvni to‘liq tindirish uchun to‘rsimon barabanli filtrlar yoki mikrofiltrlar hamda yuqori bosimli filtrlar, penopoliuretanli yoki penoplastli suzib yuruvchi filtrlar ishlatiladi. Bunda oqova suvlarni kimyoviy moddalarni qo‘llamasdan tozalanadi. Oqova suvlarni muallaq zarrachalardan tozalash usulini tanlash jarayon kinetikasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
Sanoat oqova suvlaridagi muallaq zarrachalarning o ‘lchami juda katta chegaralarda (zarrachalarning diametri 5+1 O'9 dan 5+1 O'4 m gacha) boMishi mumkin. 0 ‘lchami 10 mkm gacha bo'lgan zarrachalar uchun oxirgi cho‘kish tezligi 10'2 sm /s dan kichik bo‘ladi. Agar zarrachalar yirik bo‘lsa (diametri 30—50 mkm va undan katta), u holda Stoks qonuniga muvofiq ular tindiriladi (ixtiyoriy cho'kish — gravitatsion kuchlar ta ’sirida) yoki suzib olinadi. Shuni qayd etish lozimki, suv tarkibidagi aralashm alarning konsentratsiyasi ko‘p bo'lsa tindiriladi, konsentratsiyasi kichik bo‘lsa, suzib olinadi.
Oqova suvlarni tozalash tizimlarida davriy ravishda ishlaydigan: nutch-filtrlar, listli va filtr-presslar va uzluksiz ishlaydigan, barabanli, diskli, lentali filtrlar ishlatiladi. Davriy ishlaydigan filtrlardan nutch yoki druk-filtrlar tuzilish jihatidan sodda hisoblanadi. Ular neytral, kislotali va ishqorli suspenziyalami ajratishga moljallangan. Filtrlarning quyi qismi resiver orqali vakuum tizimiga ulanadi. Matoga yig£ilgan cho‘kma qo‘l bilan ajratib olinadi. Qiyin filtrlanuvchi suspenziyani ajratish uchun 0,3—1,2 MPa'bosimda ishlovchi filtr-presslar qo‘llaniladi. Ramali filtrlar turli suspenziyalami filtrlashda ishlatiladi. Ularda cho‘kmani yuvish va havo bilan tozalash ko‘zda tutiladi. Listli filtr listli element joylashtirilgan idishdan iborat. Filtrlovchi element filtrlovchi mato tashqarisidan filtrlovchi mato bilan tortilgan sim to‘rli tekis ramadan iborat. Suspenziya qurilma ichiga tushadi. Filtrlash jarayonida cho‘kma filtrlovchi elementga oqib keladi, filtrat esa uzluksiz ravishda idishga chiqarib yuboriladi. Filtrlash jarayoni tugaganda cho‘kma siqilgan havo bilan filtrlovchi elementlardan idish ichiga ajratiladi va maxsus shtutser orqali chiqarib yuboriladi. Qiyin filtrlanuvchi suspenziyalami ajratishda yuqori unum bilan uzluksiz ishlaydigan barabanli vakuum-filtrlar ishlab chiqilgan (2,5-rasm). Baraban aylanganida suyuq faza vakuum ostida uning ichki bo‘shlig‘iga kelib tushadi va taqsimlovchi moslama orqali barabandan chiqarib yuboriladi. Qattiq faza maydon yuzasida to‘planadi va pichoq bilan ajratib olinadi. Mato esa toldirgich tizimi orqali bosim ostida berilgan yuvuvchi suyuqlik bilan regeneratsiyalanadi. Turli maqsadlarda oqova suvlarni tozalash va cho‘kmalarni suvsizlantirish uchun uzluksiz barabanli, diskli va lentali vakuum filtrlar ishlatiladi. Barabanli vakuum-filtrlar tez cho‘kma hosil qiluvchi suspenziyalami ajratish uchun qoilaniladi. Diskli filtrlar qattiq fazaning cho‘kish tezligi yuqori bolm agan suspenziyalami filtrlashda, shuningdek, oson buglanuvchi, qovushoq, oksidlanuvchi va zaharli suspenziyalami ajratishga moljallangan.
3. Markazli issiqlik ta'minoti tizimi quyidagi asosiy elementlardan iborat: issiqlik manbai, isitish tarmoqlari va mahalliy iste'mol qilish tizimlari - isitish, ventilyatsiya va issiq suv.
Issiqlik energiyasini markazlashtirilgan issiqlik bilan ta'minlash uchun ikkita issiqlik manbalari qo'llanilgan: birlashgan issiqlik va quvvat (CHP) va rayon kazanları (RK).
Elektr energiyasini ishlab chiqarishda o'ziga xos yonilg'i sarfini sezilarli darajada qisqartirishni ta'minlaydigan CHP zavodlarida issiqlik va elektr energiyasi ishlab chiqarilmoqda. Bu holda, ishchi suyuqligi - suv bug'ining issiqligi - turbinalarda bug'lanishni kengaytirish vaqtida elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi, keyin esa bug 'chiqindilarining qolgan issiqligi CHP zavodining isitish uskunasini tashkil qiluvchi issiqlik almashtirgichlarda suvni isitish uchun ishlatiladi. Issiq suv issiqlik ta'minoti uchun ishlatiladi. Shunday qilib, bir CHP zavodida yuqori potensial issiqlik elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi va kam salohiyatga ega past potensial issiqlik issiqlik ta'minoti uchun ishlatiladi. Bu birlashgan issiqlik va energiya ishlab chiqarishning energiya ma'nosi. Ayrim avlodlari bilan elektr quvvati kondensatlash stantsiyalarida (KES) va isitish qozonxonalarida ishlab chiqariladi. KESda bug 'turbinalarining kondenserlarida chuqur vakuum saqlanadi, bu past haroratga (15-200S) to'g'ri keladi va sovutish suvidan foydalanilmaydi. Buning natijasida issiqlik ta'minoti uchun qo'shimcha issiqlik ishlatiladi. Shuning uchun, alohida rivojlanish iqtisodiy jihatdan birlashganga qaraganda kam daromadlidir.
Zamonaviy rivojlanayotgan shaharlar uchun xos bo'lgan issiqlik yuklarining kontsentratsiyasi vaqtida tumanni isitish va markazlashtirilgan issiqlik ta'minoti afzalliklari aniqlanadi.
Issiqlik bilan ta'minlashning yana bir manbai - Qozog'iston Respublikasi. RR ning issiqlik quvvati 150-200 Gkal / soatni tashkil qiladi. Issiqlik yuklarining ushbu kontsentratsiyasi yirik agregalardan foydalanishga, yonilg'idan foydalanishning yuqori samaradorligini ta'minlaydigan qozonxonalarning zamonaviy texnik jihozlanishiga imkon beradi.
Mahalliy isitish asosan umumiy foydalanishdagi CHP va sanoat CHP korxonalariga asoslangan bo'lib, ular issiqxona sanoat korxonalari va yaqin atrofdagi shaharlar va shaharlar uchun chiqariladi. Issiqlik, shamollatish va maishiy va ijtimoiy-maishiy binolarni, shuningdek, sanoat korxonalarini, asosan, issiq suvni ishlatish uchun foydalaniladi. Issiq suvni issiqlik tashuvchi sifatida ishlatish issiqlik iste'moli asosida maxsus elektr energiyasini ishlab chiqarish orqali isitish samaradorligini oshiradigan issiqlik ta'minoti uchun past bosimdagi bug'ning issiqligini ishlatishga imkon beradi.
Zamonaviy markazlashtirilgan issiqlik ta'minoti tizimlari issiqlik manbalari, nasos stantsiyalari va issiqlik punktlari bo'lgan issiqlik tarmoqlari va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari bilan jihozlangan abonentlarning kirishi bilan bir qatorda kompleks hisoblanadi. Bunday tizimlarning ishonchli ishlashini ta'minlash uchun ularning tizimining yuqori darajasidan past darajaga qadar pasayib boradigan har bir vazifani o'z ichiga olgan bir qator darajalarga bo'linadigan ierarxik tuzilishi kerak. Yuqori daraja issiqlik manbalaridan iborat bo'lib, keyingi daraja RTP bilan magistral isitish tarmoqlari bo'lib, pastki darajali iste'molchilarning abonentlar kirishlari bilan tarqatish tarmoqlari. Issiqlik manbalari ma'lum bir haroratning issiq suvini va issiqlik tarmoqlariga bosimni ta'minlaydi, tizimdagi suv aylanishini ta'minlaydi va unda tegishli gidrodinamik va statik bosimni saqlab qoladi. Ulardagi kimyoviy tozalash va suv bilan yuvish uchun maxsus suv tozalash inshootlari mavjud. Asosiy issiqlik tashuvchi tarmoqlar issiqlik iste'mol qilish tugunlariga asosiy isitish tarmoqlari orqali etkazib beriladi. RTPda sovutuvchi tumanlar o'rtasida taqsimlanadi va tumanlarning tarmoqlarida avtonom gidravlik va issiqlik shartlari saqlanadi. Tizimning ierarxiyasini buzmaslik uchun alohida iste'molchilar asosiy isitish tarmoqlariga ulanmagan bo'lishi kerak.
Issiqlik energiyasini ishlab chiqarishning issiqlik va umumiy samaradorligini oshirish, uy-joy kommunal xo'jaligi va sanoat komplekslarida elektr va issiqlik bilan ta'minlashni ta'minlash, issiqlik iqtisodiyotida mehnat sarfini kamaytirish, shaharlar va sanoat sohalarida ekologik vaziyatni yaxshilash singari ko'plab muhim milliy iqtisodiy va ijtimoiy muammolar echimiga yordam beradi. Piezometrik haroratni issiqlik bilan ta'minlash, issiq suv ta'minoti) va iste'molchilarning texnologik ehtiyojlari. Mahalliy va markazlashgan issiqlik ta'minoti mavjud. Mahalliy isitish bir yoki bir nechta binolarga qaratilgan, markazlashgan - turar-joy yoki sanoat hududida. Rossiyada va Ukrainada markazlashtirilgan issiqlik ta'minoti eng katta ahamiyatga ega bo'ldi (shu sababli "issiqlik ta'minoti" atamasi markazlashtirilgan issiqlik ta'minoti tizimlariga nisbatan eng ko'p ishlatiladi). Mahalliy issiqlik ta'minoti bilan bog'liq asosiy afzalliklari yoqilg'i sarfini va ish sarfini sezilarli darajada kamaytirish (masalan, qozonxonalarni avtomatlashtirish va ularning samaradorligini oshirish); kam gradusli yoqilg'idan foydalanish imkoniyati; havo ifloslanishini kamaytirish va aholi punktlarining sanitar holatini yaxshilash.
Xulosa
Atrof-muhitni antropogen ta’sirlardan himoya qilishga bugungi kunda dunyo miqyosida katta e’tibor berilmoqda. Sanoatning, shu jumladan, kimyo sanoatining jadal rivojlanishi, xomashyo qazib olishning ko‘payishi, transport dan foydalanishning oshib borishi atrof-m uhitga juda ko‘plab chiqindilar tashlanishiga sabab bo'lmoqda. Atrof-muhit (suv, havo, tuproq)ning ifloslanishi biosferaning normal hayot faoliyatining buzilishiga, iqlim o‘zgarishiga, o‘simlik va hayvonot turlarining yo‘q bo‘lib ketishiga, aholi salomatligining yomonlashishiga olib kelmoqda. Mamlakatimizda va chet davlatlarda atrof-muhit ifloslanishini kamaytirish va oldini olish maqsadida tegishli qonunlar ishlab chiqilmoqda, turli tcxnologik, sanitar-texnik, texnik, tashkiliy va boshqa chorn-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Sanoatning rivojlanishi, qishloq xo'jaligining sanoat asosiga o ‘tkazilishi, shaharlarning o‘sishi, odamlarning ko‘payishi suv iste’molining ortishiga olib kelmoqda. Bugungi kunda sanoat korxonalarida tarkibi turlicha bo'lgan oqova suvlar hosil bo‘lmoqda. Tabiiyki ularai tozalash uchun zamonaviy tozalash inshootlari va texnologiyalarini yaratish hamda joriy etish hozirgi kunning muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Shu bilan birga, sanoat korxonalarida suvning yopiq zaniirli tizim ini hosil qilish hisobiga toza suv iste’m olini kamaytirish ham asosiy muammolardan biridir. Buning uchun shu sohada ishlovchi mutaxassislarda yetarlicha bilim, ko‘nikma va malakalar bo‘lishi talab etiladi.


Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlari

A. Ergashev, Sh. Otaboyev, R. Sharipov, T. Ergashyev. Suvning inson hayotidagi ekologik mohiyati.

S. Qosimova, Sh. Shokirova. Atrof-muhit muhofazasi

Google.co uz

Staff.tiiami.uz
Makemone.ru