S. B. Azimova

Hiqichoq (singultus) diafragmaning 
tez spazmlanishi , 
oshqozonning 
konvulsiv qisqarishi va glottis torayganda to'satdan kuchli ilhomlanish natijasida 
yuzaga keladi. Hiqichoqlarni oshqozon-ichak trakti va qorin bo'shlig'ining 
boshqa organlari kasalliklarida ko'rish mumkin va ko'pincha frenik asab markazi 
qo'zg'alganda refleksiv ravishda paydo bo'ladi. Hiqichoq mediastin, plevra, qorin 

---

39 
parda kasalliklarida, diafragma yoki frenik asabni to'g'ridan-to'g'ri tirnash 
xususiyati bo'lganida ham kuzatiladi.   
Ko'ngil aynish (ko'ngil aynish) bu yoqimsiz, og'riqsiz, subyektiv hissiyot 
bo'lib, emetik harakatni amalga oshirish istagi paydo bo'ladi. Bulantı ko'pincha 
qusishdan oldin sodir bo'ladi. Ammo ko'ngil aynish va qusish bir-biridan 
mustaqil ravishda paydo bo'lishi mumkin. Ko'ngil aynish bilan turli xil 
fiziologik reaktsiyalar yuzaga keladi. Glossopharyngeal va yuz nervlarining 
yadrolari qusish markaziga yaqin joylashganligi sababli (tupurik bezlarini 
innervatsiya qiladigan) ko'pincha hipersalivatsiya kuzatiladi. Ko'ngil aynishi 
bilan taxikardiya ko'pincha paydo bo'lishi mumkin bo'lgan qusishga stressli 
reaktsiya natijasida. Zaiflik, terning ko'payishi , terining rangi pasayishi, 
ekstremitalarning sovishi, parasempatik va qo'zg'alish natijasida qon bosimining 
pasayishi, keyin avtonom asab tizimining simpatik qismlari paydo 
bo'ladi. Ehtimol, 
bradikardiya (vazovagal 
sindrom) bilan 
gipotenziya 
rivojlanishi . Ko'ngil aynish bilan, oshqozon-ichak traktining harakatlanishi 
buziladi va oshqozonning sekretor funktsiyasi pasayadi. Ko'ngil aynish hissi 
oshqozonning antiperistaltik harakati bilan bog'liq. Bulantı ko'pincha anoreksiya 
bilan kechadi, ya'ni. ovqatlanish istagining yo'qolishi yoki ovqatdan bosh 
tortish. Davom etadigan ko'ngil aynish va qusishni talab qilishning qisqa 
vaqtidan so'ng, qusishga olib keladigan vistseral va somatik vosita 
harakatlarining ketma-ketligi rivojlanadi.     
Kusish (qusish) - bu murakkab refleksli harakat, natijada oshqozon 
ichidagi moddalar tashqariga chiqadi. Kusish jarayonida oshqozon nisbatan 
passiv rol o'ynaydi. Uning tarkibidagi bo'shatish qorin bo'shlig'i mushaklari 
tomonidan ta'minlanadi. Oshqozonning pastki qismi va gastroezofagial sfinkter 
bo'shashganda, qorin bo'shlig'idagi bosimning oshishi diafragma va qorin 
devorining majburiy ravishda qisqarishi (qorinning tashqi qiyshiq mushaklari) 
tufayli yuzaga keladi. Bunday qisqarish, pilorning qisqarishi bilan birga 
oshqozon tarkibini qizilo'ngachga olib chiqadi. Qorin bo'shlig'idagi bosimning 

---

40 
oshishi qizilo'ngachning og'iz bo'shlig'iga kirib borishiga yordam beradi. Kusish 
paytida yumshoq tanglayning refleksli ko'tarilishi oshqozon tarkibiga 
farenksning buruniga kirishiga to'sqinlik qiladi, glottis va nafas olish 
tushkunligining refleks yopilishi oshqozon tarkibidagi havo yo'llariga 
intilishning oldini oladi.   
Kusish bilan, oshqozon-ichak trakti harakatining buzilishi mavjud. Odatda 
oshqozon osti va peristaltikasining ohanglari pasayadi, o'n ikki barmoqli ichak 
va proksimal jeyunumning ohanglari oshadi va peristaltika teskari yo'nalishda 
bo'lishi mumkin (antiperistalsis). Ikkinchi holda, o'n ikki barmoqli ichakning 
qaytishi sodir bo'ladi va bu o'n ikki barmoqli ichakdan qusishda safro 
aralashmasini tushuntiradi. Kusishni antiperistaltikaning roli hayvonlarda 
(mushuklar, itlar) o'tkazilgan eksperimentlarda yaxshi namoyon bo'ladi, ular 
miya qorinchalarining bo'shlig'iga qusishni rag'batlantiruvchi moddalarni 
kiritdilar. Kusishdan oldin ichakning elektr faolligi o'zgarishi proksimal 
yo'nalishda 
elektr 
potentsialining 
ko'payishi 
bilan 
kuzatilganligi 
aniqlandi. Klinik jihatdan, ichak antiperistaltikasi qusish paytida ichak 
tarkibining tez-tez bo'lishi bilan namoyon bo'ladi. Ichak tutilishi bilan, najas 
aralashmasi bilan qusish mumkin. 
Emetik akt medulla oblongatasida joylashgan ikkita funktsional turli 
markaz tomonidan boshqariladi: emetik markaz va ximoretseptorlarni qo'zg'atish 
zonasi. Ushbu markazlar miya tomirlarining avtonom funktsiyalarini tartibga 
soluvchi boshqa markazlari yonida joylashgan. Kusish refleksining afferent yo'li 
vagus asabining sezgir tolalari bo'ylab IV qorincha pastki qismida, nafas olish va 
yo'talish markazlari yonida joylashgan qusish markaziga boradi. taassurot 
markazdan 
qochma 
impulslari 
ko'ra, 
vagus 
asab 
vosita 
tolalar 
taqsimlanadi diafragmal Nomu kuch , dorsal va Qorin nervlarni . 
Emetik markaz emetik aktni boshqaradi va birlashtiradi. U ichakdan, 
tananing boshqa qismlaridan, yuqoridan yuqoridagi kortikal markazlardan 
afferent signallarni qabul qiladi, ayniqsa ichki quloq apparati va ximoretseptor 

---

41 
zonasini qo'zg'atadi. Kusishning muhim efferent yo'llari frenik asab 
(diafragma), orqa miya nervlari (qorin devorining mushaklari) va visseral 
efferent nervlar (oshqozon va qizilo'ngach). 
Ko'pincha qusish me'da retseptorlari sifatsiz oziq-ovqat, zaharli moddalar, 
xususan, alkogol o'rnini bosuvchi moddalar bilan, shuningdek patologik 
sharoitda ushbu retseptorlarning yuqori qo'zg'aluvchanligi bilan qo'zg'alganda 
paydo bo'ladi. Bunday hollarda qusish oshqozon deb ataladi . Kusish aktining 
refleksogen zonalari, shuningdek, orqa faringeal devor, ichakning ileotsekal 
mintaqasi. Qusish markazini qorin bo'shlig'i, o't yo'llari, o't pufagi, buyrak, 
siydik yo'llari, koronar tomirlar, ichki quloqning membranali labirintlari va 
boshqalar orqali qo'zg'atish mumkin. Periferik refleksogen zonalardan impulslar 
kelib chiqqan qusish periferik deb ataladi . Kusish markaziy bo'lishi mumkin va 
IV qorincha mintaqasida patologik jarayonlar (shish yoki yallig'lanish jarayoni) 
paytida paydo bo'ladi. markazi qayt achchig'ini zaharlarni yoki toksinlar, vaqtida 
homiladorlik toksikozlari, zaharli mahsulotlar, dori-darmonlar, abuse almashish 
vesche foydalanish mumkin PTS boshqalar boshqalar ketoasidoz va buyrak va 
jigar etishmovchiligi, Kusish shartli refleks mexanizmi bilan sodir bo'lishi 
mumkin - yoqimsiz hid bilan, yemaydigan ovqat shaklida.     
Kusish o'tkir bo'lishi mumkin , bu zaharlanish paytida oshqozon-ichak 
traktini toksinlardan, sifatsiz oziq-ovqat moddalaridan tozalashga qaratilgan 
himoya reaktsiya sifatida kuzatiladi. O'tkir qusish qorin bo'shlig'idagi o'tkir 
jarayon bilan bog'liq bo'lishi mumkin, masalan, ichak tutilishi, churra buzilishi, 
bu og'riq bilan ham bog'liq. Me'da va o'n ikki barmoqli ichakning teshilishi, 
o'tkir appenditsitda qusish bilan o'tkir og'riq paydo bo'ladi. Shunga o'xshash 
alomat har doim ham oshqozon-ichak traktining patologiyasi bilan bog'liq emas, 
ammo gepatobiliar tizimdagi patologik jarayon (o'tkir xoletsistit, o'tkir 
pankreatit, 
o't 
pankreatiti, 
xolelitiyoz), yurak-qon 
tomir tizimining patologiyasi (o'tkir miokard infarkti, aorta anevrizmasi) buyrak 
(nefrolitiaz). Ko'pincha ovqatlanishdan keyin takroriy qusish, bemorning 

---

42 
ahvolini engillashtiradigan holat, alevlenish paytida oshqozon yoki o'n ikki 
barmoqli ichakning oshqozon yarasi uchun xarakterlidir. Pilor stenozi bilan 
qusish ko'proq kechqurun va bir kun oldin iste'mol qilingan ovqat bilan sodir 
bo'ladi.   
Kusish, ayniqsa takroriy, bir qator metabolik kasalliklarga olib 
keladi. Ko'pincha 
bu 
metabolik 
alkaloz, 
gipokaliemiya 
va 
giponatremi. Metabolik 
alkaloz 
qon 
plazmasidagi 
bikarbonatlar 
kontsentratsiyasining ko'payishi natijasidir, bunga quyidagilar sabab bo'ladi: 1) 
hujayradan tashqari suyuqlikda H + konsentratsiyasining pasayishi; 2) xlorid 
bo'lgan 
suyuqlikning 
hujayradan 
tashqari 
suyuqlikdagi 
bikarbonatlar 
kontsentratsiyasidan yuqori konsentratsiyada yo'qolishi; 3) hujayradan tashqari 
suyuqlikda bikarbonatga aylanadigan soda va boshqa moddalarning kiritilishi 
bilan bikarbonatlar kontsentratsiyasining ko'payishi. 
Gipokalemiya qusish bilan kaliyni yo'qotish va uning ozgina ovqat bilan 
iste'mol qilinishi natijasida rivojlanadi. Giponatremiya, shuningdek, natriyni 
qusish bilan va ehtimol metabolik alkaloz tufayli siydik bilan chiqarilishi 
natijasida rivojlanadi.