S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

78-rasm . Q o ;y b o ‘kasi (O estrus ovis) 
ning rivojlanish sikli:
1-uch yoshli lichinka
2 -kasallangan q o ‘y
3 -g ‘um bak
4-v o y ag a yetgan b o 'k a
198

---

Tuya b o ‘kasi (Qephlopeia titillatez) ham tirik lichinkalarini tuyanmg burun 
teshiklariga qo'yadi. Lichinkalar burun kataklari va bosh suyaklari b o 'sh liqlan d a 
parazitlik qilib, tuyalarda mahalliy tilda “burun o g ‘ru” deb ataladigan kasallikni 
keltirib chiqaradi.
O 'zbekiston sharoitida qanotli bo'kalar may oyidan boshlab kuzgacha uchraydi. 
Tuya bo'kasi lichinkalari burun b o 'sh lig 'id a 2 marta tullab, 3 yoshga kiradi, bunda 
ularning uzunligi 2,3-5,7 sm ga yetadi. Kuzda qo'yilgan mayda lichinkalar tuya- 
ning burun bo 'sh lig 'id a bahorgacha parazitlik qilib, 3 yoshga kiradi va erta bahorda 
tuyaning bum idan yerga tushib, g'um bakka aylanadi.
G 'um bakdan 2 8 - 4 i kundan keyin qanotli b o 'k a uchib chiqadi. Uchib chiqqan 
erkak b o 'k alar urg'ochilarini otalantirib, o'lib ketadi. Urg'ochilari esa tuyalar ora­
sida uchib yurib, yetiigan mayda lichinkalarini tuyalar burun teshiklariga qo'yadi.
O t burun bo"kasi (Rhinoestrus purpurens) ham tuya bo'kasi kabi tirik 
lichinkalar tu g ‘adi va uchib yurib ulami ot va eshaklaming bumiga sochadi. Otlar- 
ning burun b o 'shlig'idagi lichinkalaming soni 1-7 tadan 80-120 tagacha va kat- 
taligi 1 mm gacha yetadi.
7 9-rasm . O t burun b o ‘kasi (R h in oestru s p urp u ren s) n ing rivojlanish sikli:
1 -bir y o shdagi lichinka. 2-uch yoshdagi lchinka, 3-voyaga yetgan b o 'k a.
199

---

Ot burun b o ‘kasining lichinkasi ham 3 yoshni boshidan kechiradi. Bir yilda
2 marta avlod beradi, birinchi avlodi bahorda 1-maydan 10-15-iyungacha, ikkinchi 
avlodi sentabming boshidan oktabrning oxirigacha yashaydi.
Y ozda lichinkalar 3 yoshni 2 oyda (iyun-iyulda) o ‘tadi. Iyulning oxiri - av- 
gustning boshlarida lichinkalar otning bum idan yerga tushib, g'um b aklik davrini 
tuproq ichida (20-25 kun) o'tkazadi.
Avgustning oxiri - sentabr boshlarida qanotli b o ‘ka tuproqdan uchib chiqadi. 
Otlar orasida uchib yurib, ularning burniga lichinkalarini sochadi.
Lichinkalar otning burun b o 's h lig 'id a mart oyigacha b o ii b , keyin yerga tushadi, 
aprelda tuproq ichida g ‘umbakka aylanadi, may va iyunning boshlarida 10-15 ta- 
gacha qanotli b o ‘kalar uchib yuradi (79-rasm).
Ot burun b o ‘kasi b a ’zan odam lam ing k o ‘ziga tushib, k o ‘zning yallig‘lanishiga, 
k o ‘zdan yosh oqishiga va k o ‘z o g ‘r ig ‘iga sabab b o ‘ladi.