S. Hasanov D. Abdumadjidova N. Ataeva shaxsning bilish jarayonlari psixologiya nazariyasi

Sintez - narsa va hodisalarning analizda bo’lingan, ajratilgan ayrim qismlarini, bo’laklarini sintez yordami bilan fikran yoki amaliy ravishda birlashtirib, butun xoliga keltirishdir. Sintez elementlarning, narsa va hodisalarning qismlari va bo’laklarini bir butun qilib qo’shishdan iborat aqliy faoliyatdir.
Analiz va sintez o’zaro bevosita mustaxkam bog’langan yagona jarayonning ikki tomoni bo’lib, agar narsa va hodisalar analiz qilinmagan bo’lsa, uni sintez qilib bo’lmaydi, har qanday analiz predmetlarni, narsalarni bir butun xolda bilish asosida amalga oshirilishi lozim.
Taqqoslash - predmetlar va ularga xos bo’lgan xususiyatlarni fikran bir- biriga solishtirish, umumiy va farq qiluvchi jihatlarni topish. Taqqoslash operatsiyasi ikki xil yo’l bilan amalga oshishi mumkin:

• 
  amaliy - konkret narsalarni bevosita solishtirish;
  
• 
  nazariy - tasavvur qilinayotgan obrazlarni va narsalarni ongda fikran taqqoslash.
  

Inson shaxsiy faoliyatida, ta’lim jarayonida taqqoslash ustida qanchalik ko’p mashq qilsa, taqqoslash ko’nikmasi paydo bo’lsa, unda fikr yuritish shunchalik samarali bo’ladi.

3. 
   shakl
   

Umumlashtirish - umumiy va muhim sifatlariga ko’ra predmetlarni guruhlashtirish, umumiylashtirish kabilar kiradi. Umumlashtirish deganda psixologiyada narsa va hodisalardagi xossa, belgi, xususiyat, alomatlarni topish va shu umumiylik asosida ularni birlashtirish tushuniladi. Umumlashtirish asosida abstraktsiyalash jarayoni yotadi. Umumlashtirish jarayoni abstraktsiyasiz mavjud bo’lishi mumkin, lekin abstraktsiyasiz umumlashtirishning yuzaga kelishi mumkin emas. Narsa va hodisalarning, qonun va qonuniyatlarning ayrim belgisi, sifati, alomati yoki xususiyatlarini fikran ulardan ayirib olib, mustaqil fikr obyektiga aylantirishdan iborat fikr yuritish operatsiyasi - abstraktsiyalashdir.