S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

QISQACHA IZOHLI LUG’AT (GLOSSARIY) 
1. Beton deb bog’lovchi moddalar, suv, mayda va yirik to’ldiruvchilarning 
ma’lum ‘ro’ortsional miqdorlarda olingan qorishmani yaxshilab 
aralashtirish, zichlashtirish va qotishi natijasida olingan sun’iy tosh 
materialiga aytiladi. 
2. To’ldiruvchilar – bu mahlum zarrachalar tarkibiga ega tabiy ëki sunhiy 
materiallar bo’lib bog’lovchilar va suv ratsional aralashmasi bilan beton 
xosil qiluvchi materialdir. 
3. Tabiy to’ldiruvchilar- saralashdagi jinslar va boyitishdagi chiqindilar 
4. Zich to’ldiruvchilar - donalari zichligi > 2 g/sm
3
5. G’ovak to’ldiruvchilar - donalar zichligi < 2 g/sm³ 
6. To’ldiruvchilar uyilma zichligi deb, to’ldirgich massasining u egallagan 
xajmga nisbatiga aytiladi (zarrachalar orasidagi bo’shliq xisobga olinadi). 
7. To’ldiruvchilar donalari zichligi, bu quruq shag’al ëki shag’al namunasi 
massasining uning donalari xajmi yig’indisiga nisbatan aytiladi. 
8. To’ldiruvchining modda zichligi boshqa qurilish materiallari singari 
namunani juda mayda kukun xolatida maydalab, so’ngra namuna kukunini 
absalyut xajmining kukunga kiritilgan suv ëki kerosin xajmiga nisbati 
‘inometr ëki Le-SHatele asbobida aniqlanadi. 
9. Bo’shliqlik – bu to’ldiruvchilarning muhim xarakteristikasi xisoblanadi. 
Zich konstruktsion betonda barcha bo’shliqlar tsement qorishmasi bilan 
to’lishi kerak. SHu sababli bo’shliqlik qancha kam bo’lsa, betonda tsement 
sarfi xam shuncha kam bo’ladi. Yirik g’ovakli betonda esa aksincha, yag’ni 
to’ldiruvchilarning bo’shliqligi katta bo’lishi kerak . 
10. G’ovaklik - to’ldiruvchi donasidagi barcha g’ovaklarning xajmlari 
yig’indisini dona xajmiga nisbatiga aytiladi. 
11. To’ldiruvchilarning donadorlik tarkibi (granulometrik tarkibi), undagi 
turli kattalikdagi donalarning mavjudligi bo’lib, to’ldiruvchining o’rtacha 
namunasini standart elakdan o’tkazish natijasida aniqlanadi. Standart elaklar 

---

210 
to’’lami quyidagi o’lchamdagi elak ko’zlarini tashkil etadi: 0,16; 0,315; 
0,63; 1,25; 2,5; 5; 10; 20; 40; 70 mm va xokozo.
12. Uzluksiz donadorlik tarkib deb, to’ldiruvchi namunasining standart 
elakdan o’tkazganda barcha elaklarda qoldiq qolsa va to’ldiruvchi 
aralashmasida D
eng katta
dan D
eng kichik
gacha bo’lgan barcha fraktsiyali 
to’ldiruvchilarga aytiladi.