S. N. Yuldashev, X. M. Ibragimova, B. X. Fayziev mehnatni tashkil etish va

daz
as
t
N
t
×
=
N
usul
– bajariladigan usullar soni;
usul
as
t
– bir usulni bajarish uchun ketadigan normativ vaqt.
2. Mashina aralash qo’lda bajariladigan texnologik operatsiyalarga
sarflanadigan vaqt me’yorini hisoblash.
Tikuvchilik korxonalarida mashina aralash qo’lda bajariladigan operatsiyalar
texnologik jihozlarining ikkita turi yordamida amalga oshiriladi.
1. Choklarni ketma-ket tikadigan universal va maxsus mashinalar.
2. To’xtab-to’xtab ishlaydigan aniq bir operatsiyani bajarishga ixtisoslashgan
yarim avtomat (tugma qadaydigan, izma bajaradigan va hokazo) mashinalar.
Mehnatni me’yorlash esa mashinalarning turiga ko’ra farqlanadi.
- Choklarni ketma-ket tikadigan texnologik jihozlar uchun vaqt me’yorini
aniqlash:
dam
xiz
op
m
t
t
t
B
+
+
=
Bunday mashinalarda bajariladigan operatsiyalar uchun operativ vaqtni
aniqlashda quyidagilar hisobga olinadi: mashinaning turi, uning pasport yoki

---

118
katalogda ko’rsatilgan tezligi, qo’llaniladigan moslamalar turi, chokning uzunligi (sm
hisobida), uning shakli, chokni mustahkamlash uzunligi (sm hisobida), material turi
va uning qavatlari soni, 1 sm chokdagi qaviqlar soni va boshqalar.
Operativ vaqt (t
op
) esa asosiy vaqt (t
as
), mehnat predmetini uzatishga ketgan
vaqt (t
u
) va yordamchi elementlarni bajarishga sarflanadigan vaqtlarning
yig’indisidan iborat:
u
yor
as
op
t
t
t
t
+
+
=
Asosiy vaqtning o’zi esa quyidagicha aniqlanadi:
1
.
m
m
k
m
as
t
L
t
×
=
Bunda, L
m
– chokning umumiy uzunligi (chokni mustahkamlash bilan
birgalikdagi uzunligi), sm hisobida,
1
m
t
– 1 sm mashina chokini tikishga sarflangan
vaqt sekund normativ bo’yicha.
Agar
1
m
t
normativi berilmagan bo’lsa, unda asosiy vaqt quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
3
,
0
60
.
.
+
×
×
×
=
K
n
m
L
t
m
k
m
s
m
Bu erda, m – 1 sm da qaviqlar soni, n – mashina asosiy valining bir minutda
aylanish soni, K - mashina tezligidan foydalanish koeffitsienti, 0,3 - mashinani ishga
tushirish yoki to’xtatish vaqti, sekund.
Keyingi yillarda tikuvchilik sanoati uchun ishlab chiqilgan tarmoq me’yoriy
hujjatlarida asosiy vaqt matematik statistika qonuniyatlari asosida ishlab chiqilgan
ushbu bog’lanish orqali ham aniqlanadi.
m
k
m
as
L
a
t
×
+
=
6
.
Bunda, a, 6 – normativda berilgan o’zgarmas koeffitsientlar.
Mehnat predmetlarini uzatishga sarflangan vaqt quyidagicha aniqlanadi:
uz
uz
t
L
t
1
×
=
Bunda, L – chokning mustahkamlash choklarisiz uzunligi, smda, t
1uz
– 1 sm
chokni uzatishga sarflanadigan vaqt, sek. da.
Agar 1 sm chokni uzatishga sarflanadigan vaqtning normativ qiymati
berilmagan bo’lsa, unda mehnat predmetlarini uzatish vaqti quyidagicha aniqlanadi:
uz