S p d f l s p d f

s p d f

l
s p d f
l 0 1 2 3
= n -1

l = 1-1= 0 (s)

l = 2-1=1 (p)

l = 3-1=2 (d)

l = 4-1=3 (f)
Ha’r bir orbitaldag’i maksimal elektronlar sani formulasi:

2(2l+1)

s=2(2·0+1)=2 (s²)

p=2(2·1+1)=6 (p⁶)

d=2(2·2+1)=10 (d¹⁰)

f=2(2·3+1)=14 (f¹⁴)

Magnit kvant sani (m)
Elektron bulitinin’ magnit maydaninda jaylasiwin ko’rsetedi.

Magnit kvant sani yacheykag’a juwap beredi.

s p d f

0 -1 0 +1 -2 -1 0 +1 +2 -3 -2 -1 0 +1+2+3

Ha’r bir orbitaldag’i yacheykalar sani to’mendegi formula menen aniqlanadi.

2l+1

s=2∙0+1=1 yacheyka

p=2∙1+1=3 yacheyka

d=2∙2+1=5 yacheyka

f=2∙3+1=7 yacheyka

Spin kvant sani (m_s)
Spin kvant ha’r bir elektrong’a jeke qoyiladi. O’z ko’sherin saat strelkasi boylap aylanadi.
s p

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

Tolqin funkciyasinin’ juwmaqlari bas, orbital, magnit kvant sanlar menene ko’rsetedi. Tolqin – uliwmaliq.

Spin kvant sani jeke ha’r bir elektronnin’ o’zine tiyisli bolg’an san.

Pawli principi: qalegen element atominda to’rt kvant sani birdey bolg’an eki yamasa onnanda ko’p elektronlar bolmaydi.

Elektron orbitallarinin’ tolip bariw ta’rtibi
Klechkovskiy - ha’r bir elektron minimal energiya zapasina tuwra keletug’in jag’dayg’a o’tiwge imtiladi.

1) energiya zapasi minimal bolg’an orbital da’slep toladi (birinshi toladi)

(n+l) – ma’nisi kishi bolg’an birinshi toladi.

2) energiya zapasi birdey bolip qalsa (n+l) ma’nisi birdey bolip qalsa, onda da’slep bas kvant sani kishi bolg’ani birinshi toladi.

1s→2s→2p→3s→3p→4s→3d→4p→5s→4d→5p→6s→

4f→5d→6p→7s→5f→6d→7p.

4f = 4+3=7

5d= 5 + 2=7

1s

2s 2p

3s 3p 3d

4s 4p 4d 4f

5s 5p 5d 5f

6s 6p 6d

7s 7p
n+ l

1s=1+0=1

2s=2+0=2

2p=2+1=3

3s=3+0=3

3p=3+1=4

3d=3+2=5

4s=4+0=4

Elektron formulalar
Aqirg’i elektron qaysi orbitalg’a jaylassa sol element, sol orbital ati menen ataladi.

Qalegen element aqirg’i qabatinda s elektronlar yamasa s ha’m p elektronlar

boladi.
Kishi period elementleri
Kishi periodta tek tiykarg’i podgruppa elementleri jaylasqan. Tiykarg’i podgruppa elementlerinde ta’rtip nomeri artiwi menen elektronlar sirtqi qabatda jaylasadi.

Tiykarg’i podgruppa elementlerinde sirtqi qabat elektronlar sani gruppa nomerine ten’ (biraq geliyden basqasi).

₁H +1 1s¹ ₂He +2 2s² ₃Li +3 1s²2s¹ ₄Be +4 1s²2s²
₅B +5 1s²2s²2p¹ ₆C +6 1s²2s²2p² ₇N +7 1s²2s²2p³
₈O +8 1s²2s²2p⁴ ₉F +9 1s²2s²2p⁵ ₁₀Ne +10 1s²2s²2p⁶

U’lken period elementleri
Qosimsha element podgruppasi:

ta’rtip nomeri artiwi menen elektronlar sirtqidan alding’i d orbitallarina jiynaladi

d- elementler o’tkermeli metallar, araliq metallar dep ataladi

Qosimsha podgruppa elementleri:

sirtqi qabatinda ko’binese 2 elektron (s²) biraq ₂₄Cr, ₂₉Cu, ₄₇Ag, ₇₉Au, ₄₁No, ₄₂Mo, ₄₄Ru, ₄₅Rh, ₇₈Pt (sirtqi qabatinda bir elektron boladi(s¹)),

₄₆Pd (s⁰) “qulag’an”, “sekirgen”, “jiljig’an” elementler.
Lantandan keyingi 14 elementte ta’rtip nomeri artiw menen elektronlar sirtan sanalg’anda 3 qabattag’i (f) orbitalg’a (4f) ge jiynaladi.
To’mende berilgen elementlerdin’ elektron konfiguraciyasin ko’rsetin’.
Ag, Sn, Pt, As, Ba, Ra, La, Ac

Lantanoidlar ha’m aktinoidlar.