S. Y. Is kamov

II bob, DON MAHSULOTLAMNI SAQLASH 
 
VA QAYTA ISHLASH
\
32-ish. Don sifatini tahlil etish
Darsning maqsadi: 
talabalarga don sifatini tahlil etish uchun don 
to'plamlaridan namunalar olish tartibi va ularni baholashni o‘rgatish.
Ishlash tartibi: 
don to‘plami sifatini aniqlash uchun 2 kg atrofida 
namuna ajratiladi. Namlikni aniqlash uchun 5 gr namuna, 
aralashmalar tarkibi uchun esa 
200
gr namuna yetarli hisoblanadi. 
Ushbu namunalar tahlilida don to‘plamiga baho berish mumkin. 
Natijalaming to‘g ‘riligi boshlanglch nusxalami to ‘g ‘ri to‘plashga, 
dastlabki, oTtaclia namunalarni olish joyi, miqdori va ishni bajarish 
sifatiga bogliq.
Ushbu masalani maxsus o‘rganish va don to'plamlari sifatini 
umumiy baholashda turli qismlardan o‘rtacha nusxalar tuzish, shu- 
ningdek, tushunchalardan (terminlar) foydalanishda standartlash 
zaruriyatini tug‘diradi. О‘rtacha tahlildan o‘tislidan awal, oziq-ovqat, 
furaj va texnik maqsadida namunalarni tanlash usullariga to‘g‘ri 
keladigan va amaldagi Davlat standartlari bilan sinchiklab tanishib 
chiqish zarur. Unda asosiy tushunchalar aniqligi (to‘plam, ma’lumot 
olingan qism, boshlanglch namuna, о'rtacha namuna) va amalda ishni 
bajarishda zarur bolgan, rioya qilinadigan hamda namunalar 
tuzishning aniq qoidalari berilgan.
Oziq-ovqat, furaj, texnik don to‘plami deb, bir vaqtda qabul 
qilishga, topshirishga yoki tushirishga, yoki bo‘lmasa bir elevator 
xirmonda, omborda saqlashga moljallangan, bir xil sifatU (orga­
noleptik baholash bo‘yicha) namunaga aytiladi.
Don to‘plami sifati ushbu to‘plamdan olingan o‘rtacha namunani 
laboratoriya tahlilida to‘plangan ma’lumotlar asosida belgilanadi.
Tahlil uchun namunalar tanlash va material tayyorlash. 
Namu­
na dastlabki to‘plamdan bir y o la olingan oz miqdordagi donga aytiladi. 
Dastawal don to'plamini sinchkovlik bilan ko‘zdan kechiriladi va uning 
bir turligi aniqlanadi, chunki namunaga olinadigan nusxa miqdori uning 
bir turligi va hajm darajasiga bogliqdir.
Namuna materiali olish uchun turli sistemadagi (konus, silindr va 
qopli) shuplar va maxsus namuna olgichlar qollaniladi (26-rasm).

---

Konusli vagon shupi 26.1-rasm shuplaming asosiy tori hisoblanib,
idishga joylanmagan to'plamlardan namuna materiali oiishda 
foydalaniladi. Ushbu shup konus shaklidagi stakandan, qopqoq va 
shtangadan tashkil topgan, Stakan hajmi 150-180 ml. Shtanganing 
quyi tarafi qopqoqqa mahkamlangan, yuqori tarafi vintli rezbaga ega 
bo‘lib, imga tirsak yoki qo‘shimcha shtanga buralgan boladi. Namuna 
materiali olish uchun konusli shupni yopiq holatda don uyumiga 
toshuriladi. Shtangani ko‘tarishda shup qopqog‘i ochiladi va stakan 
donga toldiriladi. So'ngra shup olinadi va stakandagi don brezent 
yoki qop matosiga to‘kiladi.
Qop shupi qoplarga joylangan donlardan namuna qismi oiishda 
foydalaniladi (26.2-rasm). Shupni ichki qismining uzunligi 20-30 sm, 
tutqichi 10 sm atrofida. Don chiqish darchasi diametri 1-2 sm. Shup 
yog‘och g‘ilofda saqlanadi.
Silindrli shupda 2 latun quvurchalar bir-biriga o‘matilgan. Ichki 
quvurcha kameralarga bolingan (26.3-rasm). Ichki, shuningdek tashqi 
quvurchalar ichki quvurchadagi kamera miqdoriga to‘g‘ri keladigan
26- rasm. Don shuplari va cho 'mich:
xirmoiming bir necha qatlamida namuna
hollari yuz beradi, bu esa o‘z yo‘lida namunada uringan donlar 
foizning ko‘payishiga sabab boladi.
Konus shuplari yordamida namuna qismi oiishda quyidagi qoi-
bir taraflama darchalardan iborat Ichki 
quvurcha yog‘och tirsak bilan tugaydi. 
Uning yordamida quvurcha aylantirib 
turiladi. Namuna materiali oiishda shup 
yopiq holatida don xirmoniga tushiriladi. 
Soligra 
tirsak 
yordamida 
ichki 
quvurchaning teshiklari tashqi quvurcha 
darchalari 
bilan 
to‘g‘ri 
kelgimicha 
aylantiriladi. Shup don bilan tolganidan 
so‘ng tirsak qarshi tomonga buriladi va 
darchalar berkiladi. Keyin shup olinadi va 
undagi don oldindan tayyorlab qo‘yilgan 
qop matosi yoki brezentga to'kiladi. 
Silindr shupining qulayligi shundaki, uni 
qollash paytida bir vaqtning o'zida