S. Y. Is kamov

Jihoz va materiallar: tarozi, kolbalar, shpatel, shn, taxta, savat, 
kartoshka tugunaklari, Zaare jadvali.

---

0 ‘zlashtirish uchun savollar
1. Kartoshkadan tashqari yana qaysi ekinlardan kraxmal olish 
mumkin?
2. Kartoshkadan kraxmal olish qanday afzaffiklarga ega?
3. Zaare jadvali bilan qanday ishlanadi?
4. Nima ucliun tajribada suvning harorati 17,5°S b o lish i kerak?
10-ish. Qand moddasini aniqlash
Darsning maqsadi: qand tarkibiga kiruvchi moddalar bilan 
tanishish. Talabalarga meva va sabzavotlar tarkibidagi umumiy qand 
moddasini aniqlashni o'rgatish.
Meva va sabzavodaming kimyoviy tarkibining asosiy qismini 
qand moddalari (saxaroza, fruktoza, glyukoza va h.k.) tashkil etadi 
(10-jadval). Xomashyodagi qand miqdoriga qarab, qayta ishlash mah- 
suloti sifatini oldindan taxminiy belgilasa b o ‘Iadi (tuzlangan boddng, 
tomat va karam).
10-jadval
0 ‘zbekistonda yetishtiriiadigan meva va uzumlarning
tarkibidagi shakarning miqdori, %
Mevalar turi
Shakar
miqdori
Mevalar turi
Shakar
miqdori
Olma
9,6-14,8
Gilos
12,2-14,5
Nok
10,8-12,7
Obco‘ri
9,5-15,0
Bexi
9,7-13,7
Anor
(shirasida)
14,0-21,0
0 ‘rik
8,4-19,0
Anjir
9,0-30,0
Shaftoli
7,3-12,0
qoqi
qilinganida
73,0-75,0
Olcha
8,1-17.5
Qulupnay
5,5-8,5
Uzum
(soiiganida)
40 0-50,0
Xo‘jag ‘at
5,6-107
Qand moddasi bu hujayralar nafas olishi uchun asosiy material, 
shuning uchun qand miqdorini bilish saqlashda modda ahna- 
shinuvining ta ’rifi va boshqa jarayonlami bilishga yordam beradi.
Ishlash tartibi: ayrim vaqtlarda reduksiyalangan qand moddasini 
aniqlash maqsadga muvofiq bo ladi. Masalan, u meva-sabzavotiami 
saqlashda gidroliz jarayonlarini ta’nflash uchun zarur. Buning uchun

---

barfed reaktividan foydalaniladi va u quyidagicha amalga oshiriladi. 1 
g neytral uksus kislota misi 15 ml suvda (6,6% li eritma) 
aralashtiriladi. 200 ml shu eritmaga 5 ml 38% li uksus kislota qo‘shilib 
aralashtiri ladi.
Probirkaga 2 ml reaktiv solinib 1 ml meva yoki sabzavot 
sharbatidan qo‘shiladi. Bu eritma sekin qaynatish darajasiga olib 
kelinadi va Suo cho'kma holiga keladi. Cho‘kmaning hajmi bo‘yicha 
taxminan reduksiyalangan qand miqdori haqida fikr yuritish mumkin. 
Mazkur miqdor texnik talablarda berilgan me’yor bilan qiyoslanadi va 
mevalarning qandlihgi bo‘yicha sifatiga baho beriladi.
Unutmaslik kerakki, bu qand mahsulot tarkibidagi umumiy 
qanddir. Uning tarkibiy qismlari ulushini (masalan saxarozani) 
aniqlash uchun yanada murakkb kimyoviy reaksiyalar talab etiladi. 
Bunday reaksiyalar bilan talabalar o‘simliklar biokimyosi fanida 
tanishadilar.