S. Y. Is kamov

Vazifa: talabalar 2-3 guruhga bo‘linadi, har bir guruhga eng 
kamida 3 xil bug‘doy namiuialari beriladi. Talabalar ishni bajarish 
tartibida keltirilganidek, uni tur va turkumini, shuningdek sifat 
k o ‘rsatkichlarini aniqlashadi.
Jihoz va materiallar: tarozi, ranggi bo‘yicha solishtirish uchun 
ajratadigan romcha, kimyoviy idishlar va farfor kosachalar, bug‘doy 
turlaridan namunalar.
0 ‘stlashtirssh uchun savoilar
1. Bug‘doy doni tarkibining asosiy belgilari qanday bo‘ladi?
2. Bug‘doy doni sifatiga qanday standart talablari qoVdadi?
3. Bug‘doy doni turlari qanday turkumlarga b o ‘linadi?.
4. Bug‘doy doni va navlarini aniqlashda etalondan qanday 
foydalaniladi?
36-ish. Don aamligini aniqlash
Darsning maqsadi: talabaiami don partlyahmni saqlashda 
belgilangan namlik m e’yori bilan tanishtirish. Ularga saqlash va qayta 
ishlash uchun qabul qilinadigan doniarnmg namligini aniqlashni
o ‘rgatish.
Ishlash tartibi: don namligi deb, uning tarkibidagi, olingan 
namuna og‘irligiga nisbatan foizda ifodalangan erkin yoki boglangan 
gigroskopik suv miqdoriga aytiladi.
Dondagi suv miqdori uning asosiy sifat ko'rsatkichi hamda uni 
saqlash chidamliligini belgilaydigan orni liar dan biri hisoblanadi.

---

Dondagi ortiqcha suv nafas olish jarayonini tezlashtirib, uyumda 
mikroorganizmlar hamda ombor zararkunandalarining rivojlanishiga 
imkon yaratadi. Don quyi harorat ta’sirida mumkin qadar o ‘zining 
unishini yo'qotadi va ekish uchun yaroqsiz b o ‘lib qoladi.
Donda ortiqcha (15,5-16 foizdan yuqori) narnlik qayta ishlashda 
ham birikadi. Bunday don yomon yanchiladi, shuningdek bunda tegir- 
monning unumdorligi pasayadi. Donning saqlashga chidamliligi, uni 
standart talablariga javob berishini belgilaydigan don namligining 4 
holati m a’lum: quruq, yarim quruq, nam va ho‘l.
Bug‘doy, javdar, arpa, grechixa va sholi quyidagi ko'rsatkichlar 
bilan ta’riflanadi: quruq - namlik 14 foizgacha, о‘rtacha quruq - 14-
15,5 foizgacha, nam - 15,5 foizdan 17 foizgacha va h o ‘l - 17 foiz-dan 
ortiq. Don namligini aniqlash usullarini ikki guruhga bo‘lish mumkin: 
to‘g ‘ri va boshqa yo‘l bilan. Birinchi guruhga maxsus uskunalarda 
oldindan suv siqib chiqarilgandan keyin uni hajmini o ‘lchash y o ‘li 
bilan dondagi suv miqdori aniqlanadi. Shuningdek don namligini 
aniqlaydigan boshqacha tartibdagi quyidagi usullar keng tarqalgan:
1. Butun yoki maydalangan don (quruq qolaig'i bo‘yicha) 
namunalarni quritish bilan suv miqdorini aniqlash.
2. Donning elektr o‘tkazuvchanIigin va dielektrik o ‘tkirligiga 
qarab namligini aniqlash.
Quritish usulida namlikni aniqlash uchun don namunalarini 
quritishda quritgich javonlarining turli sistemalari (SESh-1, SESh- 2, 
SESh-3 va boshqa) qo‘llaniladi. Elektr o ‘tkazuvchanligiga qarab 
namlikni 
hozirgi 
davrda keng 
qo‘llanilayotgan 
elektr nam 
o ‘lchagichlarida amalga oshirilmoqda.