Saida Jo’rayeva

yana ayni vaziyatda uchrashamiz. Men yana xastalikda yashayman, siz esa yana mening 
nutqimdan hayratga tushasiz… Mening o‘lish-o‘lmasligim baribir emasmi, chunki hech 
narsa meni bu hayotdan uzoqlashtirmaydi ham, yaqinlashtirmaydi ham. Chunki har bir 
lahza yana qaytariladi, har bir daqiqa mangudir». 
Nitsshening quyidagi asarlari ma’lum: 
«Tarixning hayot uchun foydasi va zarari to‘g‘risida» (1874), «Shopengauer murabbiy 
sifatida» (1874), «Rixard Vagner Bayreytda» (1875-1876), «Erkin tafakkur sohiblari 
uchun qo‘llanma» (1876-1878), «Tong yallig‘i» (1881), «Zardusht tavallosi: «Har bir 
kishi va hamma uchun kitob» (1881-1885), «Quvnoq bilim» (1882), «Yovuz 
donishmandlik: hikmatlar va dono so‘zlar» (1882-1885), «Axloqning
 
mohiyati» (1887), 
«Hokimiyatga intilish»
 (Mazkur asar 1906 yilda chop etilgan). Nitsshe 1889 yilning 
boshida aqldan ozadi va oradan bir yil o‘tgach, vafot etadi. 

Haqiqat manzaralari 96 mumtoz faylasuf 
 
 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
218
Nitsshe falsafaga hozir ham qo‘llanib kelayotgan quyidagi ilmiy tushunchalarni kiritdi: 
«Hokimiyatga intilish», «Barcha qadriyatlarni qayta baholash», «Odamlarning yangi 
nasli», «Mallarang dog‘ulilar», «Oliy inson».
 
Nitsshe hayotni boshqalarga qaraganda teranroq his etgan. U o‘z aniq-ravshanligi 
bilan sirli, tushunarsiz darajada tushunarli bo‘lgan yagona faylasuf edi. 
 
* * * 
Kimdir bizdan uzr so‘ramoqchi bo‘lsa, bu ishni o‘ta mohirona bajarmog‘i kerak. Aks holda, biz 
o‘zimizni aybdordek noqulay his etamiz. 
 
* * * 
Har qanday haqiqat – egri. Chunki vaqtning o‘zi ham bir doiradir. 
 
* * * 
Men kitoblarimni doim butun jismi jonim va hayotim ila yozdim. Sof ruhiy muammolar neligini esa 
bilmayman. 
 
* * * 
Inson ham xuddi daraxtga o‘xshaydi. Daraxtlar yuksaklik, yorug‘lik sari qanchalik ko‘p intilsalar, 
ildizlari yer qa’riga, qorong‘ulikka – tubanlik tomon shunchalar chuqurroq kirib boraveradi. 
 
* * * 
Mangulikka daxldor bo‘lish uchun ba’zan hayotni qurbon qilishga to‘g‘ri keladi. 
 
* * * 
Axloqiylik majburiyatni keltirib chiqaradi. Keyinchalik u odatga aylanadi, undan so‘ngroq esa u 
ixtiyoriy itoatkorlikka va nihoyat, tabiiy maylga aylanadi. 
 
* * * 
Inson o‘zga kishi oldida ayblariga iqror bo‘lgach, ularni darhol unutadi. Ammo o‘zga kishi uning 
ayblarini yodida saqlab qoladi. 
 
* * * 
Mukammal ayol odamzotning komil erkakdan ko‘ra oliyroq turidir. Ammo ularning soni komil 
erkaklarga nisbatan kamroq. 
* * * 
Shunday qoida mavjudki, biz uning vositasida insonning hayotini tortib olishimiz mumkin. Biroq 
insondan uning o‘limini tortib olishga imkon beruvchi qoida mavjud emas. 
 
* * * 
Shuhratparast odam uchun o‘zgalarning fikri emas, balki o‘zining boshqalar fikri to‘g‘risidagi 
mulohazasi muhimroqdir. 
 
* * * 
Olijanoblik xushfe’llik va haddan ortiq ishonuvchanlik omixtasidir. 
 
* * * 
Hamdardlik dard chekishdan ko‘ra azobliroqdir. 
 

Haqiqat manzaralari 96 mumtoz faylasuf 
 
 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
219
* * * 
Isyon – qul uchun shon-shavkat. 
 
* * * 
Sen uni o‘z tarafingga og‘dirmoqchimisan? U holda uning huzurida o‘zingni dovdirayotgandek tut. 
 
* * * 
Har qanday jiddiy mehnat axloqimizga ta’sir o‘tkazadi. Diqqatimizni topshirilgan ishni bajarish 
uchun jamlashga bo‘lgan urinishimizni ruhiy olamimizga tashlangan toshga o‘xshatish mumkin. Tosh 
kelib tushgach, birinchi doira kichik bo‘ladi, keyingilari esa o‘z-o‘zidan kattalashib boradi. 
 
* * * 
Iztirob haqiqatga erishishning eng tezkor usulidir. 
 
* * * 
Bu olamda faqat uch narsa menga yupanch bo‘la oladi: mening Shopengauerim, Shuman va 
yolg‘izlikdagi sayrlar. 
 
* * * 
Biz nimani izlaymiz? Xotirjamlik, baxtnimi? Biz qanchalar dahshatli va jirkanch bo‘lmasin, haqiqatni 
izlaymiz. 
 
* * * 
Qachonlardir hamma narsa o‘z nihoyasiga yetadi. Shunda – menga ko‘rish nasib etmaydigan olis 
kunlarning birida — kitoblarimni qo‘lga olib ochishadi va o‘z o‘quvchilarim paydo bo‘ladi. Men ana shu 
muxlislarim uchun yozishim, shular uchun asosiy g‘oyalarimni nihoyasiga yetkazishim kerak. Hozir 
kurasholmayman – mening hatto dushmanim ham yo‘q. 
 
* * * 
Meni yaxshi o‘qishni o‘rganing! 

Haqiqat manzaralari 96 mumtoz faylasuf 
 
 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
220
VASILIY VASILEVICH ROZANOV 
(1856-1919) 
 
Vasiliy Rozanov Rossiyaning Vetluga viloyatida kambag‘al, serfarzand oilada dunyoga 
keldi. U uch yoshida otadan yetim qolib, buvisi bilan yashay boshladi. 
Rozanovlar oilasi og‘ir jismoniy mehnat bilan g‘aribona, mashaqqatli hayot 
kechirishgan. Vasiliy Rozanov gimnaziyaning ikkinchi sinfida o‘qiyotganda onasi vafot 
etadi va farzandlar tarbiyasi to‘ng‘ich o‘g‘il Nikolayning qo‘liga o‘tadi. 
Vasiliy Rozanov 1882 yilda Moskva universitetining tarix-filologiya fakultetini 
tamomlaydi. 
Keyin 13 yil davomida Bryansk, Yelts shaharchalaridagi gimnaziyalarda tarix va 
geografiyadan dars beradi. 
Fikrlash tarzidagi achchiq tanqidiy uslub tufayli Rozanovning do‘stlari uncha ko‘p 
bo‘lmagan. Bundan tashqari uning o‘zi ham yolg‘izlikka moyil bo‘lgan. 
V.Rozanov har bir narsa yuzasidan qarama-qarshi, parodoksal shaxsiy nuqtai nazarga 
ega bo‘lgan. 
Og‘ir va nochor o‘tgan bolalik Rozanovni yashash uchun juda muhim bo‘lgan fikriy 
moslashuv, egiluvchanlikdan mahrum etgandi. Shu tufayli sevish uning uchun tanqid 
qilmoq va kurashmoq bilan teng edi. 
1893 yilda Rozanov Davlat nazorati (aktsiz) idorasiga ishga o‘tadi va Peterburgga 
ko‘chib keladi. 
1899 yili esa iste’foga chiqadi hamda «Novoe vremya» gazetasida ijodiy xodim bo‘lib 
ishlay boshlaydi va o‘zini butkul adabiy faoliyatga bag‘ishlaydi. 
Oktyabr inqilobidan so‘ng u faylasuf va ilohiyotchi Pavel Florenskiy bilan Avliyo Sergey 
ibodatxonasida yashaydi.  
1918 yili Rozanovning miyasiga qon quyiladi, uch oydan keyin esa vafot etadi. 
Uning quyidagi asarlari ma’lum:
 «Anglash to‘g‘risidagi fanning tabiati, chegaralari va 
ichki tuzilmasini yaxlit ilm sifatida tadqiq qilish tajribasi» (1886), «Ma’rifatning mubham 
onlari», «Zulmat va mavhumlik saltanatida» (1904), «Cherkov devorlari tegrasida» 
(1906), «Yolg‘izlik» (1912), «Mavhum qiyofa: nasroniylik metafizikasi» (1911).
 
 
* * * 
Yo‘llar – nekbinlar qismati. 
 
* * * 
Tabiat do‘stdir, ammo uni yeb bo‘lmaydi. 
 
* * * 
Har qanday metafizika tabiatni chuqur anglash demakdir. 
 
* * * 
Men ta’limotim keng yoyilishini istaymanmi? Yo‘q. Chunki bu juda katta hayajonlarga sabab bo‘ladi, 
men esa xotirjamlikni sevaman… 
 
* * * 
Faqat musibatgina bizga buyuklik va ilohiylik eshiklarini ochadi. 
 
* * * 
Dag‘allik va zo‘ravonlik 2 foiz muvaffaqiyat keltirsa, muloyimlik va hojatbarorlik 20 foiz 

Haqiqat manzaralari 96 mumtoz faylasuf 
 
 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
221
muvaffaqiyatni ta’minlaydi. Yahudiylar bu haqiqatni hammadan avval anglab yetdilar. 
 
* * * 
Tahqir bir necha kun o‘tgandan so‘ng shunday ruhiy yog‘duga aylanadiki, unga hech narsa teng 
kelolmaydi. Ongning oliy darajadagi tiniqlashuviga tahqirsiz erishib bo‘lmaydi, degan fikrni aytib 
o‘tmaslik mumkin emas. Zero, komillik tahqir, mag‘lublik nimaligini bilmay doimo g‘alaba nashidasini 
surib, yuksakda yurganlarga bir umr nasib etmagan. 
 
* * * 
Shon-shuhrat nafaqat buyuklik, balki buyuklik inqirozining ibtidosidir. 
 
* * * 
Inqilob ikki o‘lchamga ega: uzunlik va kenglik. Ammo u uchinchi o‘lcham – teranlikdan mahrumdir. 
Ana shu sifat tufayli u hech qachon bo‘liq va mazali meva bermaydi, hech qachon «tugamaydi». 
Inqilob o‘sib borib asabiylikka aylanadi. Va inson hech qachon: «Bas! Yetarli! Men baxtiyorman. 
Bugungi kunim shunday yaxshiki, menga erta kerakmas…» deyolmaydi. Inqilob doimo azobni 
yetaklab yuradi va faqat «ertangi» kundan umid qiladi… 
Har bir ertangi kun uni dog‘da qoldirib, indinga aylanadi. Bu uzluksizlikdan hech qaerga qochib 
qutulib bo‘lmaydi. 
Inqilobda quvonch yo‘q. Bo‘lmaydi ham. 
 
* * * 
Sotsializm xuddi nomutanosiblik kabi o‘tib ketadi. Har qanday nomutanosiblik o‘tkinchidir. 
Sotsializm — bo‘ron, yomg‘ir, shamol… 
Bir kuni quyosh porlaydi va hamma narsani quritadi. Odamlar sotsializm to‘g‘risida qovjiragan 
maysa haqida gapirayotgandek: «Nahotki u (sotsializm) bo‘lgan edi?» «Va deraza oynalariga 
«birodarlik», «tenglik», «ozodlik» do‘llari kelib urilgandi?» – deb so‘raydilar. 
— Eh, ha! Bu do‘l qancha odamlarga shikast yetkazgan!!! 
— Voajab. G’alati hodisa. Ishonging kelmaydi. U to‘g‘rida qaerda o‘qish mumkin?»