O‘zbekiston Respublikasida elektr energetikasi tarmog‘ining 2000-2021 yillardagi asosiy ko‘rsatkichlarining logarifmlangan qiymatlari42
Yillar/ Ko‘r-sat-kichlar nomi
|
Elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi, Y
|
Ko‘mir qazib chiqarish hajmi,
X1
|
Iste’mol qilingan ko‘mir hajmi,
X2
|
Qazib chiqarilgan gaz hajmi,
X3
|
Iste’mol qilingan gaz hajmi,
X4
|
Asosiy kapitalga investisiya-lar miqdori,
X5
|
Sanoat mahsuloti hajmi,
X6
|
Aholi tomonidan elektr energiya iste’moli
hajmi , X7
|
2000
|
10,755
|
7,824
|
8,056
|
10,940
|
10,846
|
6,613
|
7,544
|
0,693
|
2001
|
10,778
|
7,905
|
7,879
|
10,958
|
10,859
|
7,186
|
7,948
|
0,642
|
2002
|
10,808
|
7,914
|
7,942
|
10,997
|
10,909
|
7,331
|
8,410
|
0,693
|
2003
|
10,794
|
7,556
|
7,694
|
10,969
|
10,870
|
7,590
|
8,721
|
0,642
|
2004
|
10,814
|
7,901
|
7,995
|
11,009
|
10,850
|
7,874
|
9,002
|
0,642
|
2005
|
10,772
|
8,007
|
7,943
|
11,014
|
10,827
|
8,060
|
9,308
|
0,588
|
2006
|
10,807
|
8,046
|
8,027
|
11,056
|
10,862
|
8,304
|
9,592
|
0,588
|
2007
|
10,800
|
8,094
|
7,878
|
11,091
|
10,832
|
8,683
|
9,823
|
0,642
|
2008
|
10,824
|
8,189
|
8,111
|
11,132
|
10,873
|
9,165
|
10,079
|
0,588
|
2009
|
10,822
|
8,204
|
8,062
|
11,112
|
10,780
|
9,436
|
10,254
|
0,588
|
2010
|
10,859
|
8,197
|
7,880
|
11,097
|
10,874
|
9,709
|
10,548
|
0,588
|
2011
|
10,874
|
8,254
|
7,948
|
11,052
|
10,907
|
9,878
|
10,770
|
0,588
|
2012
|
10,878
|
8,230
|
8,251
|
11,027
|
10,765
|
10,105
|
10,960
|
0,588
|
2013
|
10,908
|
8,316
|
8,652
|
10,973
|
10,743
|
10,325
|
11,165
|
0,588
|
2014
|
10,929
|
8,389
|
8,569
|
10,900
|
10,675
|
10,536
|
11,339
|
0,588
|
2015
|
10,962
|
8,157
|
8,351
|
10,908
|
10,634
|
10,710
|
11,489
|
0,588
|
2016
|
10,987
|
8,260
|
8,518
|
10,935
|
10,685
|
10,844
|
11,625
|
0,588
|
2017
|
11,016
|
8,304
|
8,461
|
10,945
|
10,738
|
11,187
|
11,910
|
0,642
|
2018
|
11,049
|
8,337
|
8,820
|
11,028
|
10,786
|
11,730
|
12,369
|
0,642
|
2019
|
11,059
|
8,306
|
8,648
|
11,014
|
10,814
|
12,185
|
12,684
|
0,642
|
2020
|
11,105
|
8,327
|
8,986
|
10,815
|
10,738
|
12,256
|
12,818
|
0,693
|
2021
|
11,158
|
8,335
|
8,911
|
10,886
|
10,703
|
12,145
|
12,716
|
0,642
|
15-jadvaldan ko‘rishimiz mumkinki, qazib chiqarilgan gaz hajmi (mln.m3) X3 – Elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi (mln.kVt.soat) Y ga nisbatan – 0,534 darajada, iste’mol qilingan gaz hajmi (mln.m3) X4 – elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi (mln.kVt.soat) Y ga nisbatan – 0,642 darajada, asosiy kapitalga investitsiyalar miqdori (mlrd.so‘m) X5 – Elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi (mln.kVt.soat) Y ga nisbatan 0,936 darajada hamda aholi tomonidan elektr energiya iste’moli hajmi (ming kVt.soat) X7 – Elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi (mln.kVt.soat) Y ga nisbatan 0,13 darajada ta’sir o‘tkazmoqda. Ushbu omillar ta’sir doirasi yuqori bo‘lganligi sababli bu omillarni modelda foydalanishimiz mumkin bo‘ladi.
Bunda model regressiya tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
R= 0,9818
Modeldagi 12,287 koeffitsiyenti hisobga olinmagan omillar ta’sirini ko‘rsatadi, ya’ni agar yuqoridagi omillarni inkor qiladigan bo‘lsak, O‘zbekiston Respublikasida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi o‘rtacha 12,287 ni tashkil qilgan bo‘lar edi.
15-jadval
O‘zbekiston Respublikasida elektr energetikasi ishlab chiqarish hajmi va unga ta’sir etuvchi omillar o‘rtasida hisoblangan korrelyatsiya koeffitsiyentlari matritsasi43
Ko‘rsatkich nomi
|
Elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi (mln.kVt.soat) Y
|
Qazib chiqarilgan gaz hajmi (mln.m3) X3
|
Iste’mol qilingan gaz hajmi (mln.m3) X4
|
Asosiy kapitalga investitsiyalar miqdori (mlrd. so‘m) X5
|
Aholi tomonidan elektr energiya iste’moli hajmi (ming kVt.soat) X7
|
Elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi (mln.kVt.soat) Y
|
1
|
|
|
|
|
Qazib chiqarilgan gaz hajmi (mln.m3) X3
|
-0,53429
|
1
|
|
|
|
Iste’mol qilingan gaz hajmi (mln.m3) X4
|
-0,64207
|
0,608441
|
1
|
|
|
Asosiy kapitalga investitsiyalar miqdori (mlrd. so‘m) X5
|
0,935637
|
-0,32331
|
-0,65723
|
1
|
|
Aholi tomonidan elektr energiya iste’moli hajmi (ming kVt.soat) X7
|
0,130381
|
-0,41156
|
0,212806
|
-0,14168
|
1
|
– determinatsiya koeffitsiyenti shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston Respublikasida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmining 96,4 foizi ko‘p omilli ekonometrik modelga kiritilgan omillarga bog‘liq ekanligini namoyon etadi. Qolgan 3,6 foizi esa hisobga olinmagan boshqa omillar ta’siridir. Tuzilgan ko‘p omilli ekonometrik modelning o‘rganilayotgan jarayonga mos kelishini yoki statistik ahamiyatliligini tekshirish uchun Fisherning F-mezonidan foydalaniladi.
Bundan esa ekanligi ma’lum bo‘ldi, ya’ni
.
Demak, tuzilgan ekonometrik model ctatictik ahamiyatli bo‘lib, u O‘zbekiston Respublikasida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmining holatini bevosita aniqlab berar ekan. Demak, model asosida O‘zbekiston Respublikasida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmini kelgusi davrlarga prognoz qilish mumkin ekan. Buning uchun, eng avvalo, O‘zbekiston Respublikasida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etuvchi omillar bo‘yicha trend modellarini tuzamiz.
Qazib chiqarilgan gaz hajmi (X3) bo‘yicha trend modeli:
y = 0,0001x3 - 0,0048x2 + 0,0585x + 10,857
R² = 0,8597
Iste’mol qilingan gaz hajmi (X4) bo‘yicha trend modeli:
y = 0,0000003x4 + 0,0001x3 - 0,0036x2 + 0,0253x + 10,825
R² = 0,8498
Asosiy kapitalga investitsiyalar miqdori (X5) bo‘yicha trend modeli:
y = -0,0014x2 + 0,2992x + 6,428
R² = 0,9926
Sanoat mahsuloti hajmi (X6) bo‘yicha trend modeli:
y = 0,0009x2 - 0,0208x + 0,7107
R² = 0,7044
16-jadval
O‘zbekiston Respublikasida elektr energetikasi tarmog‘ining 2023-2027 yillardagi potensirlangan prognoz ko‘rsatkichlari44
Yillar/ Ko‘rsat-kichlar nomi
|
Elektr energiyasi ishlab chiqa-rish hajmi Y
|
Qazib chiqarilgan gaz hajmi
X3
|
Iste’mol qilingan gaz hajmi X4
|
Asosiy kapitalga investisiyalar miqdori X5
|
Aholi tomonidan elektr energiya iste’moli hajmi X7
|
2022
(kutilayotgan)
|
70 442,3
|
53 103,6
|
49 175,6
|
287 506,3
|
2,0
|
2023
|
72 541,2
|
53 029,3
|
51 048,6
|
363 087,8
|
2,1
|
2024
|
74 710,6
|
53 209,9
|
53 486,7
|
457 256,6
|
2,1
|
2025
|
75 811,1
|
53 680,2
|
56 607,3
|
574 238,4
|
2,2
|
2026
|
76 879,9
|
54 480,6
|
60 562,6
|
719 131,9
|
2,2
|
2027
|
76 956,8
|
55 659,1
|
65 551,9
|
898 067,0
|
2,3
|
O‘zbekiston Respublikasida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi va omillarning trend modellari bo‘yicha olib borilgan hisob-kitoblarning prognoz natijalari olindi. Ko‘rsatkichlarni potensirlash usuli orqali haqiqiy o‘lchov birliklariga qaytarish zarur. Chunki ko‘rsatkichlarni aniq namoyon bo‘lishida bu usul muhim ahamiyatga ega. 16-jadval ma’lumotlaridan foydalanib, O‘zbekiston Respublikasida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etuvchi omillar ta’sirida prognoz davrida o‘zgarishi grafigini shakllantiramiz. Undagi dinamikani tasvirlash maqsadida 6-rasm keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |