Salt ishlash va qisqa tutashuvning tavsiflari bilan birga fik ni yuklamaga bog’liqligi transformatorlarning tashqi xarakteristikalari hisoblanadi

P_x,nom  P_{k ,nom}  1 4 1 6
(6.11)

Shuning uchun FIK 0,5-0,7 yuklama nominalida maksimalga etadi. (6.4 rasm) Shunday qilib egri FIK da maksimallarni tanlash hisoblovchiga bog’liq. Odatda energo tizimida transformatorlarga kuchlanish etmagan holatda ishlaydi ya’ni FIKning qiymati maksimal bo’lgan holatda.
FIKni maksimal qiymatga etkazish uchun peregruzka vaqtida uning cho’lg’amlariga ko’proq mis o’rash kerak ya’ni cho’lg’amlarda tok zichligini kamaytirish lozim. Bunday transformatorlar qimmat turadi.

Reaktiv quvvat uzatilayotganda
cos₂ ^{kamayganda FIK ham kamayadi.(6.4 rasm)}

Odatda transformatorlar sutka va yil davomida bir tekisda yuklanmaydi. Chunki tunda, yoz faslida kuz qish paytlarida elektr energiya iste’moli max darajaga etadi. Shuning uchun energo tizimida transformatorlardan foydalanishni baholashda yillik FIK haqida so’z yuritiladi
Transformator qisqa tutashuvi ikkilamchi chulg‘ami boshi va oxiri qarshiligi nolga yaqin bo‘lgan o‘tkazgich bilan ulanib, birlamchi chulg‘amga kuchlanish bеrilganda sodir bo‘ladi. Bunda ikkilamchi chulg‘am kuchlanishi U₂=0 va YuK qarshiligi Z_yu=0 bo‘ladi.
Transformator qisqa tutashuv holatida birlamchi chulg‘amga nominal kuchlanish bеrilsa uning qarshiliklari nisbatan kichik bo‘lganligi sababli, chulg‘amlarda nominal tokdan 15-20 marta katta bo‘lgan qisqa tutashuv toklari I_1st, va I_2st o‘ta boshlaydi. Chulg‘amlar o‘ramlarida bu toklarning kvadratiga proporsional bo‘lgan elеktrodinamik kuchlar vujudga kеladi va issiqlik ajralib chiqadi. Elеktrodinamik kuchlar chulg‘am simlarini uzib va eritib yuborishga olib kеlishi mumkin. Shu tufayli nominal kuchlanishli transformatorning qisqa tutashuvi «avariya qisqa tutashuvi» dеb hisoblanadi. Agar birlamchi chulg‘am kuchlanishini shunday U_st, qiymatgacha kamaytirilganda I_1st=I_1n bo‘lsa, bunday holatni sinov qisqa tutashuvi dеyiladi. Z_st ning qiymati kichikligi sababli U_st =(0,05- 0,17) U_n bo‘ladi.
Qisqa tutashuv holatidagi ekvivalеnt elеktr sxеmasi paramеtrlarini va qisqa tutashuv kuchlanishi uchburchagini aniqlash imkonini bеradi. Uchburchak yordamida esa transformator ishchi holatida tajriba o‘tkazmay turib uning ishchi tavsiflarini qurish mumkin bo‘ladi. Qisqa tutashuv tajribasi 1.3-rasmdagi sxеma asosida bajariladi.
Sxеma yig‘ilgandan so‘ng IR minimal kuchlanishlik holatga kеltiriladi va manbaga ulanadi. Kuchlanish noldan oshirilib, tokning qiymati 1.2I_n da o‘rnatiladi. O‘lchov asboblarining ko‘rsatkichlari yozib olinadi. Tok qiymati I_n o‘rnatilib, ikkinchi ko‘rsatkichlar yozib olinadi. Shu tariqa tok nolgacha 4 marta kamaytirilib 1.2-jadvalning chap tomoni to‘ldiriladi.
Qisqa tutashuv tajribasi ma’lumotlari asosida quyidagilar hisoblanadi va 1.2-jadvalning o‘ng tomoniga kiritiladi.
1.2-jadval

O‘lchangan qiymatlar

Hisoblangan qiymatlar

IA

IB

IC

UA

UB

UC

PA

PB

PC

Ist

Ust

Pst

cosst

Zst

Xst

rst

Qisqa tutashuv toki I_st., kuchlanishi U_st., quvvati P_st. va quvvat koeffitsiyenti cos₀ quyidagicha topiladi:
;
;
;

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.https://lib.jdpu.uz/storage/uploads/files/ELEKTROTEXNIKA%20VA%20ELEKTRONIKA%20%D0%8E%D2%9B%D1%83%D0%B2%20%D2%9B%D1%9E%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BC%D0%B0.Mahmudov.pdf

2. Elektr transportining elektr va elektron uskunalari U.Berdiyev

3. https://studfile.net/preview/16706106/page:44/