Samarqand 2023 Reja: Kirish Asosiy qism a Optik aloqa haqida

WDM tizimi, asosiy tuzilish ikki tomonlama uzatish va bitta tolali ikki tomonlama uzatishga bo'linadi. Bir vaqtning o'zida tolalar bo'ylab bir xil yo'nalishda, barcha to'lqin uzunliklariga ega bo'lgan modulyatsiyalangan optik signallarni uzatuvchi turli xil ma'lumotlar kengaytirilgan yorug'lik demultiplexeri va bir tolali bir tomonlama uzatish orqali bir vaqtning o'zida bir xil yo'nalishda uzatiladigan barcha WDM bitta yo'nalishli optik yo'lni anglatadi. turli to'lqin uzunliklari nurlari bilan olib borilsa, u bir-biri bilan chalkashtirilmaydi, optik multipleksor orqali qabul qilingan uchi ajratilgan turli xil to'lqin uzunlikdagi optik signallarga, to'liq uzatish multipleksli optik signalga, qarama-qarshi yo'nalish boshqa tolalar orqali uzatiladi. Ikki tomonlama WDM optik yo'li bir-biriga to'la ikki tomonlama aloqaga erishish uchun bir-biridan alohida, ikkala tomon ham bir-biriga tegib turadigan tolada bir vaqtning o'zida uzatiladigan ikki xil yo'nalishni anglatadi. 
Hozirgi vaqtda ishlab chiqilayotgan va qo'llaniladigan bir tomonlama WDM tizimlari yanada keng tarqalgan bo'lib, har ikki kanalning shovqinlari, loyihalash va qo'llashda ikki tomonlama WDM ta'siri, izolyatsiya va kesishish va boshqa omillar o'rtasidagi ikki tomonlama yo'lning yorug'lik aks ettirish ta'siri kamroq.
Hozirgi vaqtda WDM tizimlari 1550 nm to'lqin uzunligi zonasida, 8, 16 va undan ko'p to'lqin uzunliklari bilan, optik aloqa tizimini tashkil etuvchi bir juft tolada ishlaydi (bitta toladan ham foydalanish mumkin). Har bir to'lqin uzunligi 1,6nm, 0.8nm yoki tor intervallari o'rtasida, 200GHz yoki 100 gigagertsli yoki undan ham tor tarmoqli kengligi.
WDM texnologiyasining asosiy xususiyatlari.
1) Elyafning ulkan o'tkazish qobiliyatidan foydalaning, bitta tolaning o'tkazuvchanlik qobiliyati bitta to'lqin uzunligi uzatilishidan bir necha baravarga ko'payadi va shu bilan tolaning uzatish sig'imi ortadi, xarajatlarni kamaytiradi va katta amaliy ahamiyatga ega. va iqtisodiy qiymati.
2) Har bir to'lqin uzunligi WDM texnologiyasi mustaqil ravishda ishlatiladi, bu butunlay boshqacha signal uzatish xarakteristikalari, turli xil signallarning to'liq integratsiyasi va ajralishi, multimedia signallarining gibrid uzatilishi bo'lishi mumkin.
3) Ko'pchilik to'liq ikki tomonlama aloqa uslubi usulini tanlaganligi sababli, WDM texnologiyasidan foydalanish ko'plab investitsiyalarni tejashga yordam beradi.
4) Kerakli, WDM texnologiyasi ko'plab amaliy shakllarga ega bo'lishi mumkin, masalan, shaharlararo magistral tarmoq, translyatsiya tarqatish tarmoqlari, bir nechta mahalliy tarmoq va boshqalar, shuning uchun tarmoq ilovasi juda muhimdir.
5) Etkazish tezligi yaxshilanishda davom etar ekan, ko'pchilik optoelektronik javob tezligi aniq emas, WDM texnologiyasidan foydalanish qurilmaning ishlashiga yuqori talablarning bir qismini kamaytirishi mumkin, ammo katta hajmli uzatishni amalga oshirishi mumkin.
6) WDM texnologiyasidan marshrutlash, tarmoqni almashtirish va tiklashni qo'llash.
4.O‘zbekiston respublikasida ham telekommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirish borasida ko‘p ishlar amalga oshirildi. Bu maqsadda 1995-yil 1-avgustda Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul qilingan «2010-yilgacha muddatda O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirish va rekonstruksiya qilish Milliy dasturi» qabul qilindi. Ushbu dasturga muvoflq 1995— 1997-yillarda TOO (Trans-Osiyo-Ovropa) magistralining jahon standartlariga mos keluvchi raqamli transport tarmog‘ining Milliy segmentini qurish boshlandi va uzunligi 998 km dan ortiq magistral tolali optik aloqa (TOA) liniyasi foydalanishga topshirildi. TOA Milliy segmentida «Simens» (Germaniya) firmasining tolali optik kabellaridan foydalanildi.
1995— 2000-yillarda OECF (Yaponiya) loyihasi doirasida 1080 km uzunlikda hududiy TOA liniyasi qurildi va foydalanishga topshirildi.
1996— 1997-yillarda Toshkent shahrida «Simens» tolali optik kabellarini qo‘llab, barcha elektron ATS larni, shuningdek, tugunli analog ATS larni birlashtiruvchi katta transport halqa qurildi.
2001-yilda EDSF (Koreya) loyihasi asosida Andijon va Farg‘ona viloyatlarining hududiy telekommunikatsiya tarmoqlarini qayta ta’mirlash amalga oshirildi. Loyiha natijasida umumiy uzunligi 354 km bo‘lgan hududiy TOA liniyasi qurildi.
Hozirda tashqi iqtisodiy birdamlik Yaponiya banki krediti hisobiga Farg‘ona vodiysining uch viloyatining halqali tarmoqlari qurildi, Qashqadaryo, Sirdaryo viloyatlarida halqali hududiy telekommunikatsiya tarmoqlari qurildi. Buxoro — Nukus uchastkasida TOA liniyasining Buxoro — Navoi — Zarafshon — Uchquduq — Nukus TOA liniyasi orqali zaxiralash ishlari amalga oshirildi. Bu loyiha doirasida 2000 km magistral va 700 km hududiy TOA liniyalari yotqizildi. Bu loyiha o‘z-o‘zini tiklovchi halqali tuzilish va raqamli uzatish tizim larini qo‘llash asosida kanal ham da traktlarning zaxirasini ta'm inladi, natijada aloqa tarmoqlarining ishonchliligi yanada oshdi.

O‘zbekiston telekommunikatsiya tizimining 28 yo‘nalish bo‘yicha dunyoning 180 ta mamlakatiga chiqadigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xalqaro kanallari mavjud. Bularda ham tolali optik, shuningdek, sun’iy yo‘ldoshli tizimlardan foydalanilmoqda. Butun tarmoq nafaqat bugungi kunda balki keyinchalik ham hozirgidan ko‘proq axborot o‘tkazish quwatiga ega bo‘ladi.



Xalqaro Internet tarmog‘iga ulanishning umumiy o‘tkazuvchanlik qobiliyati 1 200 Gbit/s.ni tashkil etib, kommutatsiya markazi orqali 750 Gbit/s tezlikda Internet tarmog‘iga chiqish imkoniyati yaratildi va tarmoqning yuklanish darajasi 76,6 foizni tashkil etdi.
2020 yilning 1 yanvaridan operator va provayderlarga Internet xizmatlari uchun tarif o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 34 foizga arzonlashtirilib, 1 Mbit/s uchun 56,0 ming so‘mni tashkil etdi.
Internet xizmatidan foydalanuvchilar soni 22 mln.dan ortdi, shundan mobil Internet foydalanuvchilari soni 19 mln.ni tashkil etdi.
Respublika bo‘yicha 237 ta ob’ektda magistral telekommunikatsiya tarmoqlari kengaytirilib, telekommunikatsiya uskunalari modernizatsiya qilinib, magistral telekommunikatsiya tarmoqlari o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyatlararo darajada 200 Gbit/s.ga, tumanlararo darajada esa 40 Gbit/s.ga yetkazildi.
Shuningdek, “Optik tolali aloqa liniyalarini qurish” loyihasi doirasida respublika bo‘yicha 10,0 ming km. optik tolali aloqa liniyalari qurilib, umumiy uzunligi 36,6 ming km. ga yetkazildi.
Mobil aloqa tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida 2 017 ta mobil aloqa baza stansiyasi o‘rnatilib, ularning umumiy soni 26 mingtadan ortdi va respublika aholi maskanlarini mobil aloqa bilan qamrovi darajasi 96 foizga va mobil Internet tarmog‘iga keng polosali ulanish qamrovi darajasi 70 foizga yetkazildi.
Internet tarmog‘iga keng polosali simli ulanishni kengaytirishni amalga oshirish doirasida operatorlar va provayderlar tomonidan 786 mingta port montaj qilindi va umumiy keng polosali tarmoqqa ulanish portlari soni 1,9 mln.ga yaqin yetkazildi.
Servis, turizm, savdo va umumiy ovqatlanish ob’ektlarining jozibadorligini oshirish maqsadida barcha diqqatga sazovor joylar, ziyoratgohlar, temir yo‘l vokzallari, aeroport, turistik ob’ektlar hamda Toshkent metropolitenining barcha ob’ektlarida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar, telekommunikatsiya operator va provayderlari tomonidan 685 dan ortiq Wi-Fi tarmog‘i orqali Internetga ulanish nuqtalari ishga tushirildi.

2020-yil axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasi uchun, shubhasiz, sermahsul bo‘ldi desak mubolag‘a bo‘lmaydi. O‘tgan yilda telekommunikatsiya infratuzilmani rivojlantirish borasida ​ keng ko‘lamli ishlar va qator yirik loyihalar amalga oshirildi.

Optik tolali aloqa liniyalarini qurish loyihasini amalga oshirish bo‘yicha qator ishlar olib borilmoqda. 2018-yilda optik tolali tarmoqlarning umumiy uzunligi 26,6 ming kilometrni tashkil etgan bo‘lsa, 2020-yilda esa 68,6 ming kilometrgacha yetkazildi. Joriy yil oxiriga qadar esa ushbu ko‘rsatqichni 118,6 ming kilomertgacha yetkazilishi rejalashtirilgan.
Bugungi kunda 1 millionta Internet tarmog‘iga keng polosali ulanish portlari o‘rnatilib, ularning umumiy soni 3 millionga yetkazildi. 2021-yil oxiriga qadar portlarning soni 3,9 milliongacha yetkaziladi.
Majvud bo‘lgan ishlab chiqarish quvvatlarni modernizatsiya qilish ishlari natijasida Xalqaro Internet tarmog‘iga ulanishning umumiy o‘tkazuvchanlik qobiliyati 10 baravar o‘sib, 1 200 Gbit/s. gacha yetkazildi. Ma’lumotlar uzatish tarmog‘ining o‘tkazuvchanlik qobiliyati viloyat markazlari darajasida 2 barobarga, tuman markazlari darajasida esa 4 barobar oshdi.
Mobil aloqa tarmoqlarni rivojlantirish bo‘yicha ham jadal ishlar olib borilmoqda. Hozirgi kunda Respublika bo‘yicha 31,7 mingdan ortiq mobil aloqa baza stantsiyalari mavjud bo‘lib, aholi punktlarni mobil aloqa bilan qamrash darajasi 98 foizgacha yetkazildi. Joriy yilda mobil aloqa baza stantsiyalari sonini 33,7 minggacha yetkazilishi va mobil aloqa bilan qamrov darajasini 99 foizgacha ko‘tarilishi rejalashtirilgan.
Ijtimoiy soha obyektlarini yuqori tezlikdagi Internet bilan ta’minlash doirasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, Respublikada 10 154 ta umumta’lim maktablari, 5 781 ta maktabgacha ta’lim muassasalari va 3 527 ta sog‘liqni saqlash ob’ektlari mavjud bo‘lib, joriy yil 1 dekabr holatiga 7 150 ta (70 foiz) xalq ta’limi, 4 581 ta (80 foiz) maktabgacha ta’lim muassasalari va 2 747 ta (78 foiz) sog‘liqni saqlash ob’ektlariga jami 12 867 kilometr optik tolali aloqa liniyalari tashkil etilgan va yuqori tezlikdagi Internet tarmog‘iga ulanish imkoniyati yaratilgan.
Telekommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirishi, o‘z navbatida, munosib ravishda ma’lumotlarni saqlash quvvatlarni talab etadi. Shu maqsadda 2020-yilda 5 Petabaytga sig‘imli Ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash markazi ushga tushirildi.
Mazkur choralar, birinchi navbatda, asosiy vazifani amalga oshirishga qaratilgan, ya’ni keng ko‘lamli raqamli islohotlarni amalga oshirishga imkon beradigan barqaror va zamonaviy texnologik platformani yaratish.
Optik signallarning kuchayish hodisasiga lazer qurilmalardagi jarayonlar tadqiq qilinayotganda ular bilan birgalikda sodir bo‘ladigan hodisa sifatida qaralgan. Biroq optik tola texnikasi va texnologiyasining rivojlanishi bilan 80- yillarning boshida u optik kuchaytirgichlar (OK) da amalga oshiriladigan mustaqil yo‘nalishga aylanib, OTUT liniya traktlarining retranslyatorlarini qurishda borgan sari ko‘p qo‘llanila boshladi. Yuqorida ko‘rib o‘tilgan regeneratordan farqli ravishda, optik kuchaytirgich eptoelektron o‘zgartirishni amalga oshirmaydi, balki optik signalni darhol kuchaytiradi.

1-rasm Optik kuchaytirgich
Optik kuchaytirgichlar kirish signalini, shuningdek shovqinni birday kuchaytiradi. Bundan tashqari, ular chiqayotgan optik signalga o‘zining shovqinlarini kiritadi.
Optik kuchaytirgichlar bir vaqtning o‘zida turli to‘lqin uzunligidagi bir necha optik signallarni kuchaytirish zonasi deb ataladigan ma’lum to‘lqin intervali chegarasida kuchaytirish mumkin. Optik kuchaytirgichlar, xuddi lazerlarga o‘xshab, induksiyalangan nurlanish prinsipidan foydalanadi. Optik kuchaytirgichning besh tipi mavjud.

1.