Samarqand davlat chet tillar instituti roman-german tillar fakulteti ispan va italyan tillari kafedrasi

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT CHET TILLAR INSTITUTI
ROMAN-GERMAN TILLAR FAKULTETI
ISPAN VA ITALYAN TILLARI KAFEDRASI


KURS ISHI


Mavzu: O‘zbek tilidagi italyancha o‘zlashuvlar: semantik-pragmatik va leksikografik jihatlar


Bajardi: Uralov J.A.
Ilmiy rahbar: Tillyayeva M.N.


SAMARQAND 2023-YIL
Mundarija
Kirish........................................................................................................................3
1-bob O’zlashma gaplarning tarjimada o’rni va ahamiyati................................8
1.1 "O’zlashtirma" atamasi va uning turli tushunchalari....................................8
1.2. O’zlashtirmalarni assimilyatsiya qilish.........................................................11
I bobga xulosa.........................................................................................................13
2-bob. Italiya lug'ati: xronologiya, faoliyat, o’zbek tiliga kirish usullari.........14
2.1. Italiya o’zlashtirmalarining xronologik xususiyatlari.................................14
2.2. Italyancha so‘zlarning tematik tasnifi..........................................................20
II bobga xulosa.......................................................................................................24
Xulosa.....................................................................................................................25
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.....................................................................26

KIRISH
Hozirgi vaqtda chet tillarini oʻrganish ta'limning ajralmas qismidir. Chet tillarini bilish xorijda keyingi ta’lim va ishga joylashish imkoniyatini sezilarli darajada osonlashtiradi. Shuning uchun chet tillarini oʻqitishda tilni oʻrganishni osonlashtiradigan va tezlashtiradigan turli usullardan foydalaniladi. Ularning koʻpchiligi oʻquvchilarga kuchli hissiy ta'sir koʻrsatadi. Ona tilida soʻzlashuvchilar tomonidan yaratilgan turli xil asarlar (adabiyot, musiqa, rasm, kinematografiya) qoʻllaniladi. Hozirgi vaqtda koʻproq va tez-tez oʻqitish lingvistik emas, balki madaniy jihatdan qimmatli haqiqiy chet tili materiallaridan foydalanishga imkon beradigan kommunikativ yondashuvga asoslanadi.2017-2021 yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar strategiyasida ta'lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san'at va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish zaruriy shartlardan biri sifatida e'tirof etilgan. Tadqiqot obyekti va predmeti italyan tilida yaratilgan izohli lugʻatlar tadqiqotning obyekti hisoblanadi.¹
Tadqiqotning dolzarbligi, birinchi navbatda, rus tilidagi italyancha qarzlarni bilish darajasining pastligi bilan bog'liq, chunki qarz olishga bag'ishlangan ko'plab ishlarga qaramay, italyanizmlar ko'pincha maxsus tadqiqot mavzusiga aylanmaydi (E.V. Arkadyeva, E. S. Lukina). Qarz oluvchi tilga kirish muammolari doimiy ravishda tadqiqotchilarning diqqat markazida bo'ladi, ammo qarz olish usullarini (ya'ni,yozma kanal) tavsiflashda sayohatnoma matnini qarz olishda vositachi sifatida kiritish maqsadga muvofiqdir. leksik birliklarni tadqiqot kontekstiga kiritish.An’anaga ko‘ra sayohatnomaga adabiy yo‘nalishda qaraladi (V. M. Guminskiy, N. V. Ivanova, N. E. Mednis, E. G. Milyugina, V. A. Mixaylov, E. R. Ponomarev, V. A. Shachkova, A M. Etkind va boshqalar). Biz buni madaniyatlararo muloqotning elementi, lingvistik vositalar yordamida chet el madaniyatini tarjima qilish usuli sifatida qaraymiz.Dissertatsiya tadqiqotining dolzarbligi uning asl tilni yaratish muammosi, o‘zlashtirilishi yo‘llari, o‘zlashtirilgan so‘zning qabul qiluvchi tilning lug‘aviy tizimidagi maqomi, tarkibiy tuzilmasi kabi masalalarga bag‘ishlangan tadqiqot kontekstiga kiritilganligi bilan ham belgilanadi. va chet so'zning qabul qiluvchi tilda semantik moslashuvi va matnlarning har xil turlarida ishlash xususiyatlari.Ishda tadqiqot ob'ekti italyan tilidan o'zlashtirilgan o'zgarishlar bo'lib, rus tilida xorijiy leksemalarning kirib borish yo'llari, ularning moslashuvi va faoliyati mavzusidir.Bizning ishimizning maqsadi italyanizmlarni semantik-pragmatik va leksikografik jihatlarda, xususan, ularning retsipient tiliga kirib borish xususiyatlarini, rus tili tizimida moslashish usullarini o'rganishdir.
Ushbu maqsad quyidagi vazifalar bilan aniqlangan:
1 Zamonaviy o’zbek tilidagi italyan o’zlashtirmalarining korpusini aniqlash va italyanizmlarning tematik tasnifini yaratish
ularning faoliyatining asosiy yo'nalishlarini hisobga olgan holda.
2 Leksikografik manbalar asosida italyanizmlarning o’zbek tiliga kirib borishining asosiy yo'llarini tavsiflang va italyan tilining manba til, etimon til yoki vositachi til sifatidagi maqomining xususiyatlarini aniqlang.
3 Italiya tilidan olingan o’zlashtirmalarni tahlil qiling
xronologik jihat, eng faol kirish davrlarini belgilang
Turli tematik guruhlarning italyancha leksemalari.
4. “Begona” so‘zning tizimga kirish jarayonini tahlil qiling
O’zbek tili, sayohatnoma ma'lumotlariga asoslangan.
5 Italyanizmlar misolida o’zbek tili tizimiga (fonografik, derivativ va morfologik) kirganda xorijiy so'zning rasmiy o'zgarishi qonuniyatlarini tavsiflash.
6 O’zbek tilining leksiko-semantik tizimida italyancha o’zlashtirmalarning semantik moslashuv jarayonlarini aniqlash va tavsiflash. Ilmiy yangilik ishda 1) aniqlangan va har tomonlama o'rganish ob'ekti bo'lmagan zamonaviy o’zbek tilidagi italyancha o’zlashtirmalar korpusi tavsiflanadi; 2) italyanizmlar materiali asosida donor til (manba tili), etimon til, vositachi til tushunchalari ajratiladi va o’zbek tili tizimiga xorijiy so'zning kirib borish yo'llari tavsiflanadi; 3) italyan o’zlashtirmalarining rasmiy va semantik-pragmatik rivojlanishining asosiy bosqichlarini hisobga olgan holda ko'rsatadi.italyan tilida so'zning semantik tuzilishi; 5) aniqlangan va tavsiflanganmatnga chet tili komponentini kiritish usullari.Ishning nazariy ahamiyati shundan iboratki, 1) olingan natijalar xorijiy so'zlarning qabul qilingan tavsiflarini to'ldiradi, ularning leksikografiyasi muammolarini ishlab chiqish uchun yangi material beradi; 2) asardagi kuzatishlar tildagi dinamik jarayonlar haqidagi tushunchani kengaytiradi; 3) italyanizmlarni qabul qiluvchi tilda o'zlashtirish bosqichlari va matnga chet tili komponentini kiritish usullarining batafsil tavsifi leksikologiyaning rivojlanishiga yordam beradi. Tadqiqotning amaliy ahamiyati shundan iboratki, olingan natijalar leksikografik amaliyotda (yangi so'zlarning lug'atlarini tuzishda), tildagi dinamik jarayonlarni o'rganishda foydali bo'lishi mumkin. Tadqiqot materiallaridan leksikologiya, leksik semantika bo'yicha kurslar va maxsus kurslarda ma'ruza va amaliy mashg'ulotlarni ishlab chiqishda foydalanish mumkin.Chet so'zlarning lug'atlari til materiali manbalari bo'lib xizmat qildi: Chet el so'zlarining tushuntirish lug'ati L.P. Kalamush (keyingi o'rinlarda - TSC); Xorijiy so'zlarning zamonaviy lug'ati A.N. Bulyko (keyingi o'rinlarda - SSB); O’zbek tilining izohli lug'atlari: S.I.Ozhegova va N.Yu tomonidan o’zbek tilining izohli lug'ati. Shvedova (keyingi o'rinlarda -TSOSHU A.P. Evgenieva tahriridagi O’zbek tilining lug'ati (keyingi o'rinlarda - MAC), Zamonaviy o’zbek adabiy tilining lug'ati (keyingi o'rinlarda - BAS); tarixiy lug'atlar: XI - XVII asrlar o’zbek tili lug'ati, lug'at. XVIII asr o’zbek tili ., A. I. Chudinov tahriri ostidagi xorijiy so'zlar lug'ati, A. N. Tixonovning o’zbek tilining hosilaviy lug'ati (keyingi o'rinlarda SST deb yuritiladi), F. A. Brokxaus va I. A. Efronning entsiklopedik lug'ati va italyan tilining lug'ati. N. Zingarelli (bundan keyin - Zing.) tomonidan.O’zbek tili lug'atini to'ldirishning yozma kanalini va sayohatnomadagi xorijiy so'zning semantik va pragmatik xususiyatlarini o'rganish uchun biz til materiali sifatida P. M. Kovalevskiyning 116 - 118 va 121 jildlarda nashr etilgan "Italiya rasmlari" maqolalaridan foydalandik. . 1858 yilda "Domestic notes" jurnalida (keyingi o'rinlarda - KI). Bundan tashqari, biz o’zbek tili milliy korpusining (keyingi o'rinlarda NCRL deb yuritiladi) ma'lumotlaridan italyanizmlarning faoliyat sohalarini o'rganish va ularning tarkibiy va semantik rivojlanishini ko'rsatish uchun foydalandik.Biz chet el so'zlarining ikkita lug'ati (TSK, SSB) bo'yicha zamonaviy o’zbek tilidagi italyanizmlarning butun majmuasini ajratib olishga harakat qildik. Natijada, taxminan 6>0 birlik aniqlandi va turli manbalarga ko'ra taqqoslandi. So'nggi yillarda tilimiz yangi, ammo allaqachon ma'lum bo'lgan italyancha so'zlar (karpaccio, lazanya, mascarpone, makaron (pazandalik atamasi), risotto, tiramisu va boshqalar) bilan to'ldirilib, ular kam o'rganilgan va amalda ko'rsatilmagan. lug'at. O'rganilayotgan birliklardan foydalanish kartotekasiNCRL 20 000 dan ortiq kontekstlarni o'z ichiga oladi.Belgilangan vazifalarni amalga oshirish uchun ishda lingvistik tahlilning bir qator uslublari va usullari qo'llaniladi. Asosiy usullar tavsiflovchi (texnikakuzatishlar, umumlashtirishlar, o'rganilayotgan materialning tipologiyasi, statistik); qiyosiy, tahlil qilinayotgan leksemalarni italyan tilidagi korrelyatsiyalari bilan bog‘lash imkonini beruvchi; semantik va semantik strukturada sodir bo'layotgan o'zgarishlarni tushunish uchun zarur bo'lgan komponentli tahlil usulileksik birliklar.Tadqiqot natijalarini aprobatsiya qilish. Tadqiqot materiallari va natijalari Novosibirsk davlat pedagogika universitetining zamonaviy o’zbek tili kafedrasi yig‘ilishlarida, “XI filologik o‘qishlar” (Novosibirsk, 2010), “XIV filologik o‘qishlar” (Novosibirsk) xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyalarida muhokama qilindi. , 2013), yosh olimlarning "Filologik o'qishlar" universitetlararo konferentsiyasi (Novosibirsk, 2011, 2012, 2013), Butunrossiya yoshlar konferentsiyasi "XXI asr filologiyasidagi an'analar va innovatsiyalar: yosh olimlarning nuqtai nazari" (Tomsk). , 2012), shuningdek, oltita nashr etilgan ishlarda taqdim etilgan, ulardan biri VAK jurnalida. Mudofaa qoidalari:²
1 Italiyadan olingan o’zlashtirmalar o’zbek tili leksemalarining tarkibida muhim o'rin egallaydi va terminologik lug'atni katta darajada to'ldiradi. Moliya, arxitektura, musiqa, rassomlik, pazandalik kabi sohalarga xizmat qiluvchi tematik guruhlar italyanizmlar bilan to'ldiriladi.Tarixiy lug'atlarga ko'ra, 18-asrda italyan tilidan o'zlashtirish jarayoni kuchaygan. va hozirgi kungacha davom etmoqda, har bir tarixiy davrda ma'lum bir tematik guruhning italyan o’zlashtirmalari hukmronlik qiladi.
2 Italyanizmlarni leksikografik jihatdan tahlil qilish ularning o’zbek tiliga kirishining turli usullarini aniqlashga imkon berdi: to'g'ridan-to'g'ri manba til sifatida ishlaydigan italyan tilidan, bilvosita boshqa tillar (asosan frantsuz, bu holda) vositachi til). Italyanizmlar o’zbek tiliga yozma va og'zaki yo'l orqali kiradi.Sayohatnoma matni o’zlashtirma olishning yozma kanalini tavsiflashda alohida rol o'ynaydi, uning materiali "begona" so'zni qabul qiluvchi tilga kiritish jarayonini ko'rsatadi, shuningdek sizga imkon beradi. muallifning matnga xorijiy so'zni kiritishning turli usullarini aniqlash (transliteratsiya , xorijiy qo'shimchalar, kursiv bilan belgilash, tarjima, sharh).
3 Italiyadan olingan o’zlashtirmalarni rasmiy assimilyatsiya nuqtai nazaridan o'rganish quyidagi xulosalar chiqarishga asos beradi: o’zlashtirma olish kanali, tilda qolish muddati va foydalanish doirasi o'zlashtirilgan so'zning grafik ko'rinishida aks etadi; 2) bir so‘z yasovchi uyadan o‘zlashgan ayrim leksemalarni o’zbek zaminida paydo bo‘lgan hosila sifatida tushunish mumkin; 3) nutq qismlarini qayta ko'rib chiqish italyancha qo'shimchalar, sifatlar, kesimlar tufayli otlar foydasiga sodir bo'ladi.
bu esa otlarning eng yorqin turkumidagi jins - uning o`zgarishi, jinsni saqlagan holda leksema ko`rinishining o`zgarishini nazarda tutadi.
4. Italiya o‘zlashuvlarini semantik taraqqiyot nuqtai nazaridan o‘rganish quyidagi xulosalar chiqarishga asos bo‘ladi: 1) so‘zning butun semantik tarkibi manba tilidan kamdan-kam o‘zlashtiriladi, ko‘pincha bir yoki bir nechta leksik-semantik variantlar o‘zlashtiriladi. ; 2) so'zda semantik o'zgarishlar uni olish jarayonida ham (ya'ni manba tilga nisbatan) ham, qabul qiluvchi til tizimida ishlash jarayonida ham sodir bo'lishi mumkin; 3) italyanizmlar materialida o’zbek tili tizimi tomonidan so'zning rivojlanishida sodir bo'ladigan semantik jarayonlarning ta'sirini kuzatish mumkin (denotatlar doirasining kengayishi, denotatlar doirasining torayishi, yangi leksikaning paydo bo'lishi). semantik variantlar).
Ishning mazmuni Ishning tuzilishi. Dissertatsiya ishi kirish, uch bob, xulosa, bibliografik ro‘yxat va uchta ilovadan iborat.
Kirish dissertatsiya mavzusining dolzarbligini asoslaydi, tadqiqot ob'ekti, predmeti, maqsadi va vazifalarini belgilaydi, material va uni tahlil qilish usullarining tavsifini o'z ichiga oladi, ishning ilmiy yangiligi, nazariy va amaliy ahamiyatini ochib beradi. , qoidalarni shakllantiradi mudofaaga keltirildi.