Samarqand davlat medisina instituti medisina va biyologik kimyo kafedrasi` Tibbiy kimyo fanidan 1- kurs eritmalar. Moddalar eruvchanligi. Ma’ruzachi ass Kiyamova D. Sh Ma’ruzaning maqsadi

SAMARQAND DAVLAT MEDISINA INSTITUTI Medisina va biyologik kimyo kafedrasi` Tibbiy kimyo fanidan 1- kurs ERITMALAR. MODDALAR ERUVCHANLIGI. Ma’ruzachi ass Kiyamova D.Sh

MA’RUZANING MAQSADI:

• Eritmalar nazariyasi bilan tanishtirib, gazlarning suyuqlikda erishi qanday omillarga bog’liqligini ko’rsatish va shu bog’liqliklarni ifodalash uchun qanday qonunlarga asoslanish kerakligini tushinib yetish. Eritmalar ahamiyatini biologik eritmalar misolida ko’rib chiqish.

Eritmalar va ularning umumiy xossalari

• Ikki yoki undan ortiq tarkibiy qismlardan tashkil topgan o’zgaruvchan tarkibli kohdersirlangan gamogen, termodinamik turgun sestimalarga eritmalar deb yuritiladi. Eritmalarning tarkibiy qismini erituvchi va erigan moddalar tashkil etadi.Eritmalar erituvchi va erigan moddalarning agregat holatiga qarab, gazsimon, suyuq va qattiq xolatda bo’lishi mumkin.Nafas oladigan havo bir necha gazsimon moddalar( O2, N2, CO2 va inert gazlar ) aralashmasidan tashkil topgan gamogen sestema bo’lib ,gazsimon moddalarga kiritish mumkin.
• Latun qotishmasi- ruhning misdagi eritmasi va boshqa turli qotishmalar qattiq eritmalar misollar bulishi mumkin.
• Suyuq eritmalar birinchi navbatda suvli eritmalar, ular tabiyatda keng tarqalgan bulib muhim ahamyatga ega.Biyologik suyuqliklar-qon plazmasi,limfa ,oshqozon shirasi, siydik sulak va boshqa biyologik suyuqliklar asosan oqsillar,lipidlar, uglevodlar tuzlarning murakkab eriitmalaridir.
• Turli kasallliklarni davolashda dorivor moddalarning suvdagi eritmalaridan foydalaniladi. Bu eritmalarni tibbiyot amaliyotida turli konsentrasiyali eritmalaridan foydalaniladi.

Eruvchanlikka bosimni ta’siri

• Gazlarni (suyuq yoki qattiq) erituvchilarda erishidan hosil bulgan eritmalarning hajmi odatda keskin kamayishi bilan boradi,shu sababli gazlarni suyuqliklarda erishi bosimni ortishi bilan ko’payib boradi .Gazlarni eruvchanligi bosimga bog’liqligi Genri qonuni bilan ifodalanadi.
• Ma’lum hajim suyuqlikda,o’zgarmas haroratda erigan gazning massasi,unung parsiyal bosimga to’g’ri proparsiyanal.

Genri qonuni

• = K  P
• - absorbtsiya koeffitsienti
• P – gazning bosimi
• K – gazning tabiatiga bog’liq doimiy
• Genri-Dalton qonuni
• i = Ki  Pi
• I - absorbtsiya koeffitsienti
• Pi– gazning parsial bosimi
• Ki – gazning tabiatiga bog’liq doimiy

Eruvchanlikni erigan moddalar mavjud-ligiga bog’liqligi. Sechenov qonuni

• Sechenov qonuni: Erigan moddalarning mavjudligi gazlarning suvdagi eruvchanligini kamaytiradi:
• N
• lg --------- = K·C
• N0
• N0 –gazni suvdagi eruvchanligi
• N – gazni elektrolit eritmasidagi eruvchanligi
• C – elektrolit konsentratsiyasi, mol/l
• K – gaz va erigan modda tabiatiga, haroratga bog’liq bo’lgan doiniy

Eritmalarning kolligativ hossalari

• Eritmalarning osmotik bosimi
• Eritmalarning to’yingan bug’
• bosimining pasayishi
• Eritmalarning muzlash haroratini
• pasayishi
• Eritmalarning qaynash haroratini
• ko’tarilishi

Osmos hodisasi yuz berayotgan sistema

• Erituvchi molekulalarining yarim o’tkazgich membrana orqali bir tomonlana diffuziyasi osmos deyiladi

Osmotik bosimni o’lchash uchun moslama

Osmotik bosim. Vant-Goff qonuni

• Diffuziya tufayli erituvchi molekulalarining idish devorlariga ko’rsatayotgan bosimi osmotik bosim deuiladi.
• Vant-Goff qonuni: osmotik bosim erigan modda konsentratsiyasiga to’g’ri proporsional
•  = CRT - noelektrolitlar eritmalari uchun
•  = CRT - elektrolitlar eritmalari uchun
• bu erda:  - osmotik bosim, C - eritma konsentratsiyasi, R -universal gaz doimiysi
• T - absolut harorat,  - izotonik koeffitsient

Turli hil osmotik bosimli eritmalar

PLAZMOLIZ

GEMOLIZ

Raul qonunlari

• P0-P n P0-P n
• -------- = -------- yoki --------- = ------
• P0 n + N P0 N
• Bu erda: P0 - sof erituvchi ustidagi to’yingan bug’ bosimi
• P - eritma ustidagi bug’ bosimi
• n, N - erigan modda va erituvchining modda
• miqdori

Ebulioskopiya qonuni

• Eritmaning qaynash haroratini ortishi erigan moddaning molal konsentratsiyasiga to’g’ri proporsional:
• tqayn. = E . m
• Bu yerda: tqayn. - qaynash haroratining
• ortishi;
• E - ebulioskopik doimiy
• m - eritmaning molal
• konsentratsiyasi

Krioskopiya qonuni

• Eritmaning muzlash haroratini pasayishi erigan moddaning molal konsentratsiyasiga to’g’ri proporsional:
• tmuzlash. = K . m
• Bu yerda: tmuzlash. - muzlash haroratining
• pasayishi;
• K - krioskopik doimiy
• m - eritmaning molal
• konsentratsiyasi