Samarqand davlat universetituti-2022

2.3.Uglerod nanotrubkalari.


С₆₀ molekulasining tuzilishi



С₆₀ molekulasidan tashkil topgan kristallning tuzilishi
Bu nomning kelib chiqishi, qachonlardir mashhur arxitektor Richard Bukministr Fuller shunday shakldagi molekulalarning borligi haqida bilmagan holda binolar gumbazlarini yaratish uchun tegishli poliedrik qurilmalardan foydalanganligi bilan bog’liq. Juda ko’plab boshqa, ancha yirik bo’lgan fullerenlar mavjud (С70, С82, С84, …, С240…), ancha murakkab ko’rinishdagi fullerenlar esa nanotrubkalar degan nomni olgan. Bugun ular haqida ma’lumotlar banki fullerenlarning 10 000 oshiq ko’rinishlari bo’lganligini ko’rsatadi.
Quyidagi rasmlarda nanotrubralarni tuzilishi keltirilgan.


2.4.Oltin nanozarrachalari.
Oltin nanozarralarini sintezi. Oltin nanozarralarini kimyoviy sintez qilish uchun “namlash usulli”ning avzalligi oksidlanish-qaytalanish reyaksiyasi qo’llaniladi
Au³⁺+qaytalanish →Au⁰n Au⁰ (nanooltin) (1)
I bosqichda bu reyaksiya oksidlanish qaytalanishga mos keladi.Odatda kirishma modda sifatida tetraxloraur kisllatasi – HAuCl₄nH₂O qo’llaniladi. (tiklovchi) Qaytalanuvchi har hil reagentlar: vodarod va vodarodli bog’lar (masalan, tetragidroboratlar), fosfor xloristoe olova, sitrat natriya, gidrozin, spirtlar, etilenglikol, kraxmal, glyukoza, askorbinovaya kislota va boshqalar boladi.(tiklovchi) Qaytalan stabillovchi organik modda ishtrokida o’tkaziladi – ligand, nanozarralarni ajrata oluvchi xususiyatlari II bosqich qadamlarni belgilash kerak:
nAu⁰ [Au⁰]_n + mL  [Au⁰]_nL_m (2).

2.5. IIa vaIIb qadam nanozarraning kattaligi bo’yicha.
IIa qadam nanozarraning kattaligi bo’yicha. Bu metodning farqli tarafi shundaki, bunda sitrat-onion bir vaqitning o’zida muvozanatlovchi va tiklovchi vosita sifatida o’zini namoyon qiladi, shuning uchun bu ionning konsentratsiyasi kritik ro’l o’ynayd: uning o’zgarishi bir vaqitning o’zida ham muvozanat tezligi va zarraning o’sish prosesiga ta’sir qiladi. Bundan tashqari reyaksiya natijasida aralashma sitrat-onion okislenyasi – 1.3 otsetonkarbon va itokon kislatalari paydo bo’ladi.
H₃C₆H₅O₇ + HAuCl₄  Au + CO₂ + H₂C₅H₂O₄ + H₂C₅H₂O₄ +HCl,
H₃C₆H₅O₇ – (HOOC)-CH₂-C(OH)(COOH)-CH₂-(SOOH) – limon kislotasi
H₂C₅H₂O₄ – H₂C = C(SOON) –CH₂COOH – itokon kislotasi
H₂C₅H₂O₄ – H₂C = C(SOON) –CH₂COOH – 1.3 – otsetonkorbon kislotasi
Ushbu kislotalarning aralashmada mavjudligi yana qo’shimcha tozalash zaruratini keltirib chiqarishi mumkin. Sintez jarayonida reyaksiya aralashma rangi o’zgaradi. Birinchidan ionning AuCl₄ sust sarg’ish rangi yo’qoladi, va aralashma to’q ko’k ranga kiradi, keyinchalik binafsha va ohirida qizg’ish ranga.
Aralashma rangining o’zgarishi sistemaning strukturaviy o’zgarishi oqibatidir. Electron mikrasko’piya metodidan shuni ko’rish mumkunki sitrat qo’shilgandan so’ng tusga kirgan aralashma o’zida 3-5 nm duyametrda oltin nanoklasterlarini tashkil etadi. (74a-rasm)[10]. Toq ko’k aralashmada 5 nm diyametrli nanosimlarni murakkab strukturasi paydo bo’ladi(74b-rasm). Yo’q binafsha ranga kirgan jarayonda nanosimlarning asosiy nuqtasi yoyilishi natijasida uncha katta bo’lmagan segmentlar paydo bo’ladi(74c-rasm). Qachon aralashma (ribino) qizgish ranga kirganda oltin nanosferalari paydo bo’ladi(74f-rasm).
Birlamchi nanoklasterlar singari o’zi yig’iluvchi chiziqli nanozanjir tashkil qiladimi?Eksperementlar hulosasiga ko’ra birlamchi nanoklasterlar geyometriyasi kesishgan oktoedrik ko’rinishida bo’lib aniq yupqa chegaralariga egadir [11].Shunday gepoteza mavjudki, chiziqli ko’rinishga ushbu nanozarralarning chegaralari qo’shilishi natijasida vujudga keladi oktoedrlarning burchakli tashqi ko’rinishi chegaralarning tomomila qo’shilishini oldini oladi.Ushbu cheklanish chiziqli strukturaning vujudga kelishining asosidir.