Samarqand davlat universiteti german m. V., Yuldashev sh. Q., Usmanova d. Q.,Xalikova L. N

Business-to-consumer (B2C) 
Agar B2B sherik kompaniyalar o'rtasidagi ishbilarmonlik aloqalarini nazarda 
tutadigan bo'lsa, unda B2C bitimi asosan tovarlarni Internet orqali keng ommaga 
sotishdir. B2C shaklidagi elektron tijoratning afzalligi global va tezkor 
operatsiyalar bo'lib, ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarga pulni tejashga imkon 
beradi. B2C tijoratiga misol qilib butun dunyo bo'ylab xaridorlarga 24 soat 
davomida xarid qilish imkoniyatini beradigan amazon.com va buy.com kabi 
onlayn-do'konlarni misol keltirish mumkin. Hozirgi vaqtda B2C operatsiyalari 
AQSh va G'arbiy Yevropada keng rivojlangan. B2C tijoratining ishlashi oddiy. 
Potentsial iste'molchi mahsulotning tavsifi va rasmini o'z ichiga olgan virtual 
hisoblagichga tashrif buyuradi, o'zi uchun qiziq bo'lgan mahsulotlarni tanlaydi, 
ular tanlanganidan so'ng, potentsial xarid to'g'risida ma'lumot saqlanadigan "virtual 
savat" ga joylashtiriladi. Iste'molchi undan kerakli mahsulotni tanlaydi va uning 

---

103 
manzili va kredit karta ma'lumotlarini taqdim etadi. Qoidaga ko'ra, tovarlarni 
yetkazib berish bir hafta ichida amalga oshiriladi.
Iste'molchidan iste'molchiga (C2C) C2C tijorat ko'p jihatdan o'xshash va B2C 
ga muqobil hisoblanadi. C2C ning farqi shundaki, tovar va xizmatlar almashinuvi 
xo'jalik yurituvchi subyekttlar va iste'molchilar o'rtasida emas, balki iste'molchilar 
o'rtasida ikkilamchi bozorga o'xshash tarzda amalga oshiriladi. Bunga Ebay.com 
kabi virtual kim oshdi savdosi misol bo'la oladi. C2C tranzaktsiyasi qanday amalga 
oshiriladi? Birinchidan, potentsial xaridor onlayn-kim oshdi savdosiga tashrif 
buyuradi va o'zi uchun qiziq bo'lgan toifalarni (tovarlarni) tanlaydi. Keyin u 
ma'lum bir mahsulot uchun o'z takliflarini joylashtiradi. Ushbu takliflar sotuvchi 
tomonidan belgilangan ma'lum bir cheklangan vaqt ichida amalga oshirilishi kerak. 
Nihoyat, vaqt o'tganidan so'ng, kim oshdi savdosiga qo'yilgan narsa eng yuqori 
narxga taklif qilinadi. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, Internetni bozorni o'zgartirish 
va raqobat muhitini yaratishdagi salohiyati juda katta. Shubhasiz, ushbu 
imkoniyatlardan foydalanish mahalliy ishlab chiqaruvchilarga yangi bozorlarni, 
yangi xaridorlarni kashf etish va o'zlarini jahon bozorida e'lon qilish imkoniyatini 
beradi. Internet O'zbekistonga tovar yetkazib beruvchilar uchun katta 
imkoniyatlarni ochib beradi. Bugungi kunda ham Internetning ta'siri tanlangan 
bozorlarda ko'rinadi. Masalan, uzreport.com va uza.uz kabi internet nashrlari 
respublikadagi bosma nashrlar bilan raqobatlashadi, deb ishonch bilan aytishimiz 
mumkin. Biroq, Internetning imkoniyatlaridan to'liq foydalanish uchun ko'proq 
foydalanuvchilar soni kerakligi sir emas. Bugungi kunda foydalanuvchilarning 
o'sishida ham, provayderlar sonida ham ijobiy tendentsiya mavjud. Ishonch bilan 
aytishimiz mumkinki, Internetni rivojlantirishni bundan buyon ham davlat 
tomonidan 
qo'llab-quvvatlash 
raqobatni 
rivojlantirishda 
ham, 
mahalliy 
kompaniyalarni jahon bozoriga chiqarishda ham foyda keltiradi.