Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik-professional qadriyatlari

11-bob. IJTIMOIY ISH AMALIYOTIDA ETIK
IKKILANISH(DILEMMA)LAR MUHOKAMASIDA
QAROR QABUL QILISH JARAYONI
Reja:

1. 
   Ijtimoiy ishda axloqiy dilemmalar turlari
   
2. 
   Shaxsiy, kasbiy qadriyatlar va agentlik manfaatlari doirasida faoliyat
   
3. 
   Axloqiy qadriyatlar va prinsiplar o‘rtasidagi nizo holatlarida yechim chiqarish jarayoni
   
4. 
   Ijtimoiy ishda refleks amaliyotining rivojlanishi.
   

Tayanch so‘z va iboralar: axloqiy dilemma, shaxsiy va kasbiy qadriyatlar, faoliyat, axloqiy qadriyatlar, prinsiplar, nizo, refleksiya.


1. Ijtimoiy ishda axloqiy dilemmalar turlari
Dilemma (yunoncha δί-λημμα “lemma” ‒ “juft”) – qarama-qarshi ikkita pozitsiyaga ega bo‘lgan polemik argument, bir-birini istisno qiladigan va uchinchisiga imkon bermaydigan holat. Kundalik nutqda u ikkala variant ham nomaqbul bo‘lgan hollarda ishlatiladi va tanlov “kichikroq yovuzlik” tamoyiliga asoslanadi.
Dilemma ba’zida ritorikada ishlatiladi va “siz A yoki B ni qabul qilishingiz kerak” shaklida bo‘ladi, bu yerda A va B xulosaga kelish uchun zaruriy shartlardir. Bundan tashqari, agar A va B bir vaqtning o‘zida yolg‘on bo‘lishi mumkin bo‘lsa, unda bunday mulohazalar aldanishdir (sofizm, yolg‘on ikkilanish)³⁹⁵.
Ijtimoiy ishchilar mijozlar, xodimlar, hamkasblar, o‘z kasbi va umuman jamiyat oldidagi majburiyatlari tufayli turli xil axloqiy muammolarga duch kelishmoqda. Qiyinchiliklarning aksariyati ijtimoiy ishchining ikki yoki undan ortiq qarama-qarshi javobgarlik va majburiyatlar orasidan birini tanlashiga bog‘liq. Masalan, ijtimoiy ishning axloq kodeksida “ijtimoiy xodim mijozlarning fuqarolik yoki qonuniy huquqlarini buzadigan yoki kamsitadigan har qanday xatti-harakatlarga yo‘l qo‘ymasligi kerak” deyilgan. Shu bilan birga, Kodeksda “ijtimoiy xodim ish beruvchi tashkilot oldida o‘z majburiyatlarini bajarishi kerak”, deb ta’kidlangan. Ushbu ikki tamoyil, agar huquqlar berilgan muassasaning siyosati mijozlarning fuqarolik huquqlarini buzilishiga olib keladigan bo‘lsa, bir-biriga zid bo‘lgan vaziyatni tasavvur qilish qiyin emas.
Boshqa axloqiy ziddiyatlar ko‘pincha tashvishlantiradi, bu xabarlarning maxfiyligi va shaxsiy hayoti, haqiqatni aytish zarurligi, paternalizm va o‘z taqdirini o‘zi belgilash, qonunlar, muassasa qoidalari va qoidalariga rioya qilish majburiyati, hushtakbozlik, cheklangan resurslarni taqsimlash, shaxsiy va kasbiy qadriyatlar o‘rtasidagi munosabatlar³⁹⁶. Shunday qilib, ijtimoiy ish mutaxassisi o‘zining kasbiy faoliyatida duch keladigan asosiy axloqiy muammolarni o‘z xususiyatlari bilan ajralib turadi.