Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

3. Biosenozlarning mahsuldorligi
Biosenozlarning tuzilishi, tarkibi va hayoti, shuningdek uning dinamikasini o’rganish ularning biologik mahsuldorligi xususiyati bilan chambarchas bog’liqdir. Biosenozning mahsuldorligi deganda, uning inson uchun kerakli bo’lgan o’simlik va hayvon mahsulotlari zahirasi bilan o’lchanadi. Ushbu zahiradan inson foydalanar ekan, o’z-o’zidan ma’lumki, biosenozda kechadigan jarayonlarga yoki uning tarkibidagi biron-bir o’simlik yoki hayvon turiga salbiy ta’sir ko’rsatmaslik lozim bo’ladi. Tabiiy uyushmalar (biosenozlar)ning biologik mahsuldorligi tushunchasi qishloq xo’jaligidagi tuproq unumdorligi tushunchasiga juda yaqin hisoblanadi. Qishloq xo’jaligida tuproqning “charchab qolishi”, unumdorligining pasayib borishi degan ibora ishlatar ekanmiz, ekologiyada ham tabiiy uyushmalarning, antropogen omillar ta’sirida yomonlashuvi, pasayishi degan tushunchalar ham shakllanadi. Masalan, ovchilik xo’jaligining inqirozga uchrashi, baliq mahsulotining kamayishi kabi holatlar ham sodir bo’ladi.
Ma’lum bir biosenozning mahsuldorligi undagi biron-bir turdan foydalanish usullariga bog’liqdir. Odam ma’lum bir turning populyatsiyasidan o’z ehtiyojlari uchun foydalanar ekan, uning zichligiga (miqdoriga) oziqa bilan ta’minlanishiga, boshqa turlar populyatsiyalari bilan bo’lgan munosabatlariga, ularning ko’payishi, ko’chib turishi, yashab qolishi va dinamikasiga o’z ta’sirini o’tkazadi. Umuman, boshqa tabiiy sabablardan ko’ra, biosenozlarning mahsuldorligi birinchi navbatda insonning nisbatan xo’jalik faoliyati tufayli, ko’rsatgan ta’sir shakllariga bog’liq bo’ladi.

Adabiyotlar:

1. 
   КашкаровН.Д., АюповН. Ҳайвонларэкологияси. – Ўқувқўлланма. – Тошкент: УМУнашр., 2003.
   
2. 
   ТўхтаевА.С., ЗикрияевА., МахмудовН. Экологияатамаларинингрусча-ўзбекчақисқачалуғати. – Тошкент: Фан, 1995.
   
3. 
   ТўхтаевА.С. Экология. – Ўқувқўлланма. – Тошкент: Ўқитувчи, 1998.
   
4. 
   Эгамбердиев Р., Ишчанов Р. Экология асослари. – Тошкент: Ўқитувчи, 2005.
   
5. 
   Эргашев А. Умумий экология. – Тошкент: Ўқитувчи, 2003.
   
6. 
   Хакимов Н.Х. Умумий паразитология. – Ўқув қўлланма. – Самарқанд: СамДУ нашри, 2006.
   
7. 
   HakimovN.H. Hayvonlarekologiyasi. – Samarqand: SamDUnashri, 2007.
   

Qo’shimcha adabiyotlar

1. 
   Бескровный М.А. Практикум по экологии животных. – Харьков: изд-во Харьковского Госуниверситета, 1953.
   
2. 
   Догель В.А. Паразитология. – М.: Высшая школа, 1968.
   
3. 
   Зохидов Т.З., Мекленбурцев Р.Н. природа и животный мир Средней Азии. – Том 1. – Позвоночные животные. – Ташкент: Ўқитувчи, 1969.
   
4. 
   Наумов Н.П. Экология животных. – М.: Высшая школа, 1963.
   
5. 
   Новиков Г.А. Основы экологии, биоценологии и охраны природы. – Л.: изд-во ЛГУ, 1960.
   
6. 
   Ситник К.К., Браен А.В., Городецкий А.В. Биосфера. Экология. Охрана природы. //Справочное пособие. – Киев: Наукова думка, 1987.
   
7. 
   Яблоков А.В., Остроумов С.А. Охрана живой природы. Проблемы и перспективы. – М.: Лесная промышленность, 1983.