Samarqand davlat universiteti yusupov r. K. Ijtimoiy ishga kirish

O‘zbekiston ijtimoiy siyosatining asosiy yo‘nalishlari. 
O‘zbekistonda ijtimoiy ish faoliyatining shakillanish tarixiga nazar 
tashlar ekanmiz, bunda, eng avvalo, ijtimoiy siyosat tarixiga nazar solib, 
ayniqsa, hozirgi davrimizga o‘xshash davrlarda olib borilgan ijtimoiy 
siyosat tarixini o‘rganib, o‘tmishda yo‘l qo‘yilgan xato va 

---

253 
kamchiliklarni anglab olish muhim dolzarob masala ekanligini tushinib 
olishimiz kerak bo‘ladi. Shu bilan birga, ijitimoiy ish siyosati tarixni 
chuqur, har tomonlama o‘rganish O‘zbekiston tarixini yoritishda, uning 
hali o‘rganilmagan sohalarini ochib berishda muhim ahamiyatga egadir. 
O‘zbekistonda demokratik islohotlar amalga oshirilayotgan hamda 
bozor iqtisodiyotiga o‘tilayotgan bir davrda ijtimoiy muammolarga 
alohida e’tibor qaratilmoqda. Respublikaning o‘z tiklanish va taraqqiy 
etish yo‘liga asoslangan tamoyillardan biri ham bu kuchli ijtimoiy 
siyosatdir.
Kuchli ijtimoiy siyosat deganda O‘zbekistonning har bir fuqarosi 
millati, dini va e’tiqodidan qat’iy nazar shaxs sifatida shakllanishi, o‘z 
qobiliyatini namoyon etishi, hayotini yanada farovon, munosib, 
ma’naviy boyroq qilishi uchun zarur sharoitlarni yaratishga qaratilgan 
aholini ijtimoiy himoyalash bo‘yicha ijtimoiy kafolat va choralarning 
ta’minlanishi tushuniladi. Shuni aytishimiz kerakki, ijtimoiy ish 
siyosatini keng va tor ma’noda tushinish mumkin: keng ma’noda 
ijtimoiy siyosat, tor ma’noda esa, sotsial siyosat. Ijtimoiy siyosat o‘z 
mazmuniga ko‘ra sotsial siyosatga nisbatan ancha kengdir. U ancha 
murakkab va keng ko‘lamli maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan. Bu 
maqsad-jamiyat strukturalarini va institutlarini haqiqiy gumanistik 
munosabatlarni o‘zida mujassamlashtirish tomon yo‘naltirilgan 
modifikatsiyalashdan iboratdir. Boshqacha qilib aytganda, tarixan 
shakllangan 
boshqarish 
tizimini 
iqtisodiy o‘sishni va xalq 
farovonligining 
o‘sish samaradorligini ta’minlovchi murakkab 
strukturaga aylantirishdan iboratdir. 
Sotsial siyosat - u yoki bu sababga ko‘ra boshqalarga nisbatan 
og‘irroq ahvolda yashayotgan, muayyan sharoitlardan qiynalayotgan va 
o‘z imkoniyatlari bilan ahvollarini yaxshilay olmaydigan guruh va 
tabaqalarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan davlatning chora-tadbirlar 
tizimidir. Ijtimoiy siyosatning nima ekanligini bilib olgandagina uning 
tarixiga nazar solsak, bu bilan, albatta, ijtimoiy siyosatni kuchaytirishga 
ilmiy asos yaratgan bo‘lamiz. 
Mustaqillik yillari mobaynida mavjud real iqtisodiy va demografik 
vaziyatni inobatga olgan holda bozor iqtisodiyoti sari tadrijiy(bosqichma 

---

254 
- bosqich) o‘tish asnosida aholining ijtimoiy himoyalash mexanizmi
yaratildi. Dastlabki bosqichlarda bu barcha aholini ijtimoiy 
himoyalanishini ta’minlovchi yo‘li bo‘lib, u o‘z o‘rnida insonlar hayoti 
darajasining keskin ravishda tushib ketishining oldini olish, mamlakatda 
barqarorlikni saqlab qolish imkoniyatini berdi. 
Islohotlarning chuqurlashib borishi barobarida aholiga manzilli 
yordam ko‘rsatilishiga katta e’tibor qaratildi. Barcha nafaqa va yordam 
turlari oilalarga, mahallalar orqali berila boshlandi, bunda asosiy e’tibor 
kam ta’minlangan oilalar, qariyalar va bolalarga qaratildi. Aholining 
turli qatlamlariga differensial yondashish zamonaviy ijtimoiy himoya 
tizimining o‘ziga xos tomonlaridan biriga aylanib bordi.
Mamlakat ijtimoiy siyosatining yutuqlaridan yana biri ijtimoiy 
xizmat ko‘rsatish tizimining vujudga kelishi, aholi bilan ishlashda 
fuqarolarga natijali ijtimoiy ko‘mak ko‘rsatish imkonini beruvchi 
zamonaviy usul va texnologiyalardan keng foydalanish hisoblanadi. 
Mahalliy o‘zini boshqarish organlari - hokimiyatlarda hududiy ijtimoiy 
xizmatlarni ko‘rsatish, ijtimoiy ish, ijtimoiy pedagogika va amaliy 
psixologiya sohasida mutaxassislarni tayyorlash tizimining tashkil 
topishi va rivojlantirilishi barobarida aholiga ijtimoiy xizmat ko‘rsatish 
imkoniyati ortib boraverdi.
Mamlakat aholisini himoya qilish va qo‘llab-quvvatlash kompleks 
dasturini tashkil etish zarurligi shubhasiz. Mamlakatimizning ijtimoiy 
siyosati shunga qaratirilgan. Ijtimoiy siyosat va ijtimoiy ish o‘zaro uzviy 
bog‘liq. Ijtimoiy ish - jtimoiy siyosatni amalga oshirishning o‘ziga xos 
shakli, ijtimoiy siyosat esa ijtimoiy ishning bo‘g‘ini, mo‘ljali. Huquqiy, 
fuqarolik jamiyatini shakllantirishning murakkab yo‘lida mamlakatimiz 
uchun yangi faoliyat turini shakllantirish va rivojlantirish, malakali 
ijtimoiy xodimlarni tayyorlash lozim.
Hozirgi paytda respublikada ijtimoiy himoya va qo‘llab-quvvatlash 
bo‘yicha faoliyat turli soha mutaxassislari – sotsiologlar, tarixchilar, 
psixologlar, pedagoglar, huquqshunoslar va hokazolar tomonidan 
amalga oshiriladi. Shubhasiz, turli soha mutuxassislarini birlashtirish 
zarur. Biroq hozir mamlakat yangi marra, ijtimoiy ish institutini 
yaratishga yaqinlashdi. Bunday institutni yaratish uchun hamma shart-

---

255 
sharoitlar mavjud: davlatning kuchli ijtimoiy siyosati, mahalliy 
hokimiyat idoralari ishi, turli jamoatchilik tashkilotlari faoliyati.
Ijtimoiy ish agentlarining sanab o‘tilgan turlari orasida bir eng 
muhim bo‘g‘in: ijtimoiy ishning nazariy asoslovi yo‘q. Ijtimoiy ishning 
nazariy asoslovini yangi yo‘nalishdagi malakali mutaxassislar – ijtimoiy 
xodimlarni tayyorlashni kengaytirgan holda yaratish lozim.
Mavjud qonunchilik asosida uyda ijtimoiy ko‘mak ko‘rsatilishiga 
muhtoj fuqarolarni butunlay qamrab olish va ularga ko‘rsatiladigan 
xizmatlar ro‘yxatini kengaytirish imkoniyatiga ega bo‘lish maqsadida
o‘zini boshqarish organlariga yolg‘iz nafaqaxo‘rlar, qariyalar va 
nogironlarga uyda xizmat ko‘rsatish bo‘yicha ish bilan shug‘ullanish
uchun mehnat bilan band bo‘lmagan fuqarolarni vaqtincha to‘lovli 
jamoatchilik ishlariga jalb etishga ruxsat berilgan. Shubhasizki, 
mamlakat aholisini himoyalash va qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha 
kompleks dasturlarning tashkillashtirilishi ijtimoiy himoya tiziminihg 
rivojlanishiga xizmat qiladi. Umuman, davlatimizning butun ijtimoiy 
siyosati yuqorida qayd etilgan islohotlarning barchasiga yo‘naltirilgan.  
Zamonaviy O‘zbekiston sharoitida aholiga ijtimoiy xizmat 
ko‘rsatish tizimi alohida shaxslar, oila yoki guruhlarning moslashuvi, 
ijtimoiy reabilitatsiyasiga yo‘naltirilgan ijtimoiy-gumanistik faoliyatning 
ma’lum bir uslubi tizimi sifatida namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston o‘z 
muhtoj fuqarolarining zarur yordam va ko‘magini olishi uchun xizmat 
qiladigan yangi ijtimoiy muassasalar tizimini yaratish imkoniyatiga ega 
bo‘ldi. Qariyalar, bolalar, nogironlar va barcha ijtimoiy himoyaga 
ehtiyojmandlar haqida qayg‘urish Bandlik va mehnat munosabatlari 
vazirligi, jamoatchilik tarzida o‘zini boshqarish organlari (mahalla), IIV 
tomonidan amalga oshiriladi. Bundan tashqari, Mahalla va oilani 
qo’llab - quvvaylash vazirligi tashkil etilib, uning tarkibiga turli 
toifadagi fuqarolarga ijtimoiy xizmat ko‘rsatish markazlari, aholiga 
psixologik-pedagogik 
yordam 
ko‘rsatish 
markazlari, 
voyaga 
yetmaganlar uchun ijtimoiy-reabilitatsiya markazlari, oila, ayollar va 
bolalarga ijtimoiy yordam ko‘rsatish bo‘yicha hududiy markazlar va 
boshqalar ham kiradi.

---

256 
O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish bo‘yicha 10 yillik 
strategiya ishlab chiqilmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyev 2019 - yil 
21 - noyabr kuni aholini ijtimoiy muhofaza qilish sohasidagi ustuvor 
vazifalar muhokamasiga bag‘ishlangan yig‘ilish o‘tkazdi. Davlatimiz 
rahbari hozirgi tizimni “shok terapiyasi” usulida isloh qilish aholining 
har xil qatlamiga turlicha ta’sir etishini alohida ta’kidlab, mutasaddilarga 
2030 - yilgacha aholini ijtimoiy muhofaza qilish strategiyasini ishlab 
chiqish bo‘yicha ko‘rsatmalar berdi. 
Buning uchun 2020 yil birinchi yarmi yakunigacha aholini 
ijtimoiy muhofaza qilish bo‘yicha yangi tizimni har bir hududda 
eksperimentdan o‘tkazish vazifasi qo‘yildi. Yolg‘iz keksalarni ijtimoiy 
qo‘llab-quvvatlash, yashash joyi bo‘lmagan shaxslarni reabilitatsiya 
qilish markazlari faoliyatini takomillashtirish masalalariga ham e’tibor 
qaratildi. Shuningdek, O‘zbekistonda uch darajali pensiya ta’minoti 
tizimiga o‘tiladi. Prezident Shavkat Mirziyoyev 21 - noyabr kuni 
o‘tkazgan yig‘ilishda uch darajali pensiya ta’minoti tizimiga o‘tish 
orqali pensiya badalini to‘lashdan manfaatdorlikni oshirish zarurligi 
ta’kidlandi.
Bunda, birinchi darajada davlat minimal pensiya miqdorini 
belgilaydi. Ikkinchi darajada xodimning ish haqidan muayyan summa 
ushlanib, uning shaxsiy hisob-varag‘ida to‘planadi va Markaziy bank 
qayta moliyalashtirish stavkasidan kam bo‘lmagan foiz hisoblab 
boriladi. Uchinchi darajada xodim pensiya jamg‘armasiga ajratiladigan 
mablag‘ miqdorini o‘zi belgilaydi. Bu tizim qo‘llanilsa, fuqaro kafolatli 
davlat pensiyasini olish bilan birga o‘z xohishiga qarab, pensiya yoshida 
qancha pensiya olishini o‘zi belgilash imkoniga ega bo‘ladi. Shu bois 
Moliya vazirligiga Jahon banki va nufuzli moliya tashkilotlari 
ekspertlari 
bilan 
hamkorlikda 
pensiya 
tizimini 
isloh 
qilish 
konsepsiyasini ishlab chiqish, shuningdek, ijtimoiy sug‘urta turlarini 
qayta ko‘rib chiqish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda.
Bundan tashqari, Shavkat Mirziyoyev nogironligi bo‘lgan 
shaxslarning ishlashi uchun sharoitlar yaratish bo‘yicha topshiriq ham 
berdi. Prezident Shavkat Mirziyoyev 21 - noyabr kuni aholini ijtimoiy 
muhofaza 
qilish 
sohasidagi 
ustuvor 
vazifalar 
muhokamasiga 

---

257 
bag‘ishlangan yig‘ilishda aholining ehtiyojmand qatlamini aniqlash va 
nafaqa to‘lashning aniq mezonlarini (indikatorlarini) joriy etish, ijtimoiy 
yordam oluvchilarning yagona reestrini shakllantirish bo‘yicha 
topshiriqlar berdi. Bu reestrning afzalligi shundaki, soliq, ichki ishlar, 
kadastr, bank, sog‘liqni saqlash, pensiya, mehnat, kommunal va mahalla 
idoralari ma’lumotlari yagona bazaga birlashtiriladi. Natijada hujjatlarni 
yig‘ishga ketadigan vaqt hozirgi bir necha kundan bir necha soatga 
qisqaradi, fuqarolar bitta idoraga murojaat qilish bilan barcha 
masalalarni hal eta oladi.
Ijtimoiy himoya faqat nafaqa to‘lash bilan kifoyalanmasdan, balki 
muhtojlarning “oyoqqa turishi”ga ko‘maklashishi lozimligi ta’kidlandi. 
Misol uchun, nogironligi bo‘lgan shaxslarga tegishli mehnat sharoiti 
yaratib berish orqali ularning 80 foizini foydali mehnatga jalb qilish 
mumkin. 
Sog‘liqni saqlash vazirligi, Bandlik va mehnat munosabatlari 
vazirligiga nogironlik guruhlari bo‘yicha kasblar klassifikatorini qayta 
ko‘rib chiqish, ularning ishlashiga qo‘shimcha imkoniyatlar yaratish 
yuzasidan ko‘rsatmalar berildi. 
Mehribonlik 
uylarida 
tarbiyalangan 
yoshlarning 
ijtimoiy 
moslashuvi, shu jumladan, ularni ish bilan ta’minlash bo‘yicha dastur 
ishlab chiqish vazifasi qo‘yildi. Xuddi shu kabi Prezident o‘tkazgan 
yig‘ilishda iste’mol savati va yashash minimumi haligacha joriy 
etilmagani tanqid qilindi.Prezident Shavkat Mirziyoyev 21 - noyabr kuni 
aholini ijtimoiy muhofaza qilish sohasidagi ustuvor vazifalar 
muhokamasiga bag‘ishlangan yig‘ilishda quyidagilarga e’tibor 
qaratdi.So‘nggi ikki yilda ijtimoiy nafaqa oladiganlar soni 1,3 baravarga, 
nafaqa miqdori 2 baravarga oshirilgani, ishlayotgan pensionerlarga 
pensiyani to‘liq to‘lash tartibi joriy qilingani qayd etildi. 
Lekin tizim bilan bog‘liq muammolar saqlanib qolmoqda.
2019 - yilning 9 oyida xalq qabulxonalariga ijtimoiy nafaqalar tayinlash 
bilan bog‘liq 36 mingta shikoyat bo‘lgani ham shundan dalolat 
beradi.Masalan, ijtimoiy muhofazaga muhtoj aholi qatlamini aniqlash, 
hisobga olishning yagona mezoni yo‘q. Pensiya va nafaqalar miqdorini 
belgilashda muhim omil bo‘lgan iste’mol savati va yashash minimumi 

---

258 
joriy qilinmagan. Ijtimoiy ahamiyatga ega kasalliklar bo‘yicha bepul 
davolanish uchun beriladigan orderlar har doim ham ehtiyojmand 
fuqarolarga yetib bormayapti.Bunday holatlar aholining yordamga 
muhtoj qismiga uy-joy ajratish, maktabgacha ta’lim muassasalarida ota-
onalar badalidan ozod qilish kabi masalalarda ham uchraydi. 
Mehribonlik uyida tarbiyalangan yoshlarni uy va ish bilan ta’minlash, 
yolg‘iz keksalarni parvarishlash, doimiy yashash joyiga ega bo‘lmagan 
shaxslarni 
reabilitatsiya 
qilish 
borasida 
ham 
kamchiliklar 
bor.Fuqarolarga aniq manzilli va natijali ijtimoiy ko‘makni ko‘rsatish 
imkonini beruvchi aholini ijtimoiy himoyalash tizimining vujudga 
kelishi ushbu yillardagi ijtimoiy siyosatning ibratli yutuqlaridan 
hisoblanadi.